Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1994, Blaðsíða 68

68
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
Örn Bjarnason
Viðeigandi þjónusta og réttlát
skipting takmarkaðra úrræða
Án viðeigandi siðfræði hefír hagfræðin lítið um
opinbera stefnu að segja (1)
Að skapa réttlátan heim
Nú er rétt hálf öld liðin síðan William Beverid-
ge sagði í skýrslu sinni um félagslegar tryggingar
og skylda þjónustu, að takast þurfi á við fimm
meinsemdir, sem ógna mannkyni. Nefnast þær
fáfræði, iðjuleysi, sjúkdómur, skortur og vesöld
(2). Hluti af því að skapa réttlátan heim, er því að
sigrast á þessum ógnum og Beveridge taldi horn-
steina félagslegs öryggis vera atvinnu, heilbrigði,
sæmandi híbýli og þekkingu (3).
Þetta var við upphaf þess tímaskeiðs, sem
kennt hefir verið við atómið. í>að hefir um annað
fremur einkennst af miklum hagvexti, sem bygg-
ist á nýjum vísindum og tækniframförum.
í kjölfarið hafa fylgt róttækar þjóðfélagsbreyt-
ingar. Þau vandamál, sem þeim fylgdu voru rædd
árið 1966 á heimsráðstefnu um stöðu kristinna
manna í tækni- og þjóðfélagsbyltingu vorra tíma
(4).
Sex árum síðar benti hópur náttúruvísinda-
manna við Massachussets Institute of Technology
á það, að orkulindir heimsins væru ekki óþrjót-
andi. Þeir fullyrtu, að ef haldið væri áfram á sömu
braut, væri hægt að sjá fyrir hrun siðmenningar
fyrir lok tuttugustu og fyrstu aldarinnar af völdum
offjölgunar, offramleiðslu og ofneyzlu (5).
Svartsýni Rómarklúbbsins, en svo hefir þessi
hópur verið nefndur, reyndist ekki réttlætanleg,
þar sem þeir tóku ekki mið af því, að tækninýj-
ungarnar geta einnig vísað okkur leiðina úr
ógöngunum og gert okkur kleift að skapa betri
heim.
Réttlátt samfélag
Árið 1977 var síðan efnt til ráðstefnu um hlut
trúar, vísinda og tækni í baráttunni fyrir réttlátu
samfélagi, þar sem tillit er tekið jafnt til þegnanna
og umhverfisins (6).
í umræðu um almannatryggingar á íslandi fyrir
fimm áratugum kom fram sú skoðun, að það sem
liggi að baki félagslegu öryggi, sé ein af elstu
siðgæðishugsjónum mannkyns og að hún sé með-
al annars spunnin af sama toga og bræðralagshug-
sjón kristindómsins (7).
Réttlæti og kærleika má tengja á þrjá vegu:
1. Réttlæti lýtur að réttindum og skyldum, kær-
leikur að þörfum og felur í sér gjafmildi. Hugtök-
in eru þá andstæð.
2. Réttlæti og kærleikur verða söm, þegar fleiri
en tveir eiga hlut að máli. Réttlætið á að efla
kærleikann, en fjallar ekki um það, hvar kærleik-
urinn komi niður.
3. Réttlæti og kærleikur eru skyld, en aðskilin.
Kærleikurinn er gjöf frjálra manna. Hann krefst
réttlætis og getur aldrei leyft góðverkum að koma
í réttlætis stað. Réttlætið heldur sérdrægninni í
skefjum og skapar jafnvægi í samfélaginu öllum til
hagsbóta.
Nú hefir mönnum hérlendis ekki veitzt erfitt að
fallast á það, að réttlæti í þeirri veru sem hér er
rætt, feli í sér að afhenda beri hverri mannveru,
það sem henni ber. Hins vegar er tekizt á um það,
hvort úthlutun skuli vera samkvæmt ráðandi rétt-
indum eða í samræmi við þarfir.