Kjarninn - 29.08.2013, Side 11

Þ
jóðaratkvæðagreiðslur eru sögulega ekki stór
hluti af lýðræðishefð Íslendinga. Líkt og flest-
allar aðrar vestrænar þjóðir völdu Íslendingar
að setja á fót fulltrúalýðræði þar sem kjörnum
fulltrúum var falin ákvörðunartaka fyrir hönd
þjóðarinnar. Í kjölfar upplýsingabyltingarinnar sem varð
samhliða útbreiðslu internetsins jókst aðgengi almennra
borgara að upplýsingum og geta þeirra til að taka upplýstar
og vel ígrundaðar ákvarðanir sömuleiðis.
Í stjórnarskrá Íslands er ákvæði um málskotsrétt for-
seta. Ákvæðið, sem oft hefur verið kallað öryggisventill
þjóðar viljans, virkar þannig að sitjandi forseti getur synjað
lögum um undirskrift og vísað þeim þannig til þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Fyrstu 60 árin eftir sjálfstæði Íslendinga
var málskotsrétturinn ónýttur. Í raun má segja að einungis
einu sinni á því tímabili hafi myndast mikill þrýstingur á
sitjandi forseta að beita honum.
Þrýst á forseta vegna EES
Árið 1992 tók stjórnarandstaðan á Alþingi sig saman og lagði
fram þingsályktunartillögu um að aðild Íslands að Evrópska
efnahagssvæðinu (EES) yrði borin undir þjóðaratkvæði.
Flutningsmenn tillögunnar voru Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
Steingrímur Hermannsson, Ólafur Ragnar Grímsson, Kristín
Einarsdóttir, Páll Pétursson og Ragnar Arnalds.
Sumarið áður, 1991, hafði verið hrint af stað undirskrifta-
söfnun á landsvísu gegn aðild að EES. Þegar undirskriftirnar
voru afhentar þáverandi forseta Alþingis, Salome Þorkels-
dóttur, rúmu ári síðar höfðu safnast um 34 þúsund. Þetta var
fyrir tíma internetsins og því voru allar undirskriftirnar hand-
skrifaðar. Þær breyttu því þó ekki að þingið samþykkti aðildina
og sneru andófsmenn hennar sér að þáverandi forseta Íslands,
Vigdísi Finnbogadóttur. Eftir umhugsunarfrest ákvað Vigdís
að beita ekki málskotsréttinum. Í grein eftir Baldur Þórhalls-
son, sem birtist í bókinni „Evrópustefna íslenskra stjórnvalda:
Stefnumótun, átök og afleiðingar“, kom fram að Vigdís taldi sig
hafa átt gríðarlega erfitt með að fara gegn þjóðkjörnu þingi.
2/09 kjarninn stjórnmál
Stjórnmál
Þórður Snær Júlíusson
thordur@kjarninn.is