Sagnir - 01.04.1980, Qupperneq 42

Olafur FricSriksson
Smáflokkaframbod'
á íslandi 1S4S4974
Það flokkakerfi sem nú er við
lýði á Islandi mótaðist á árun-
um 1916 til 1930. Upphaf þess er
við stofnun Alþýðuflokks og Fram-
sóknarflokks. Ihaldsflokkur var
stofnaður 1924 og síðast Kommú-
nistaflokkur 1930. Umbreyting-
Ihaldsflokks í Sjálfstæðisflokk
árið 1929 og Kommúnistaflokksins
í Sósíalistaflokk árið 1938 og
síðan Alþýðubandalag 1968, skiptir
engum sköpum í þessu sambandi.
En eftir stofnun Kommúnistaflokks-
ins hefur hins vegar engum nýjum
stjórnmálaflokki tekist að ná
varanlegri setu á Alþingi og hafa
þó ófáar tilraainir verið gerðar
í þá átt. Hátt á þriðja tug smá-
flokka eða stjórnmálasamtaka hafa
boðið fram til Alþingis á þeim
fimmtíu árum sem liðin eru síðan
flokkakerfið tók á sig þá mynd
sem það hefur í dag.
1 þessari ritgerð verður leit-
ast við að lýsa nokkrum meginein-
kennum þessara smáflokka á ára-
bilinu 1942-1974 (sjá töflur I
og II). Sú aðferð hefur verið
viðhöfð, að taka alla þá flokka
sem boðið hafa fram undir sér-
stökum listabókstaf og ekki hafa
átt þingmenn samfellt umrætt tíma-
bil. Af því leiðir, að sleppt
er utan flokka einstaklingsfram-
boðum í einmenningskjördæmum
á tímabilinu 1942 til '59, svo og
tveim framboðslistum eins flokks
í sama kjördæmi, ef ekki var um að
ræða mismunandi listabókstafi.
Þannig eru, svo dæmi sé tekið,
taldir með tveir framboðslistar
þingflokka, Framsóknarmenn (E-listi)
1946 og Utan flokka - Alþýðubanda-
lag (I-listi) 1967, þótt í hinu
fyrra tilfelli reiknuðust atkvæðin
Framsóknarflokki en í hinu síðara
Alþýðubandalagi. Hins vegar er
framboðs Jónasar frá Hriflu 1946
t.d. ekki getið, enda þótt um
væri að ræða klofningsframboð sem
ekki heyrði undir venjuleg fram-
boð þingflokka, - né er getið
annarra svipaðra.
Samkvæmt þessari skilgreiningu
á smáflokkum, sem svo eru nefndir
til aðgreiningar frá þingflokkun-
um fjórum, lenda saman flokkar sem
eru ólíkir um margt. Sumir hafa
náð verulegu fylgi og komið að
þingmönnum, aðrir hafa fengið fá-
eina tugi atkvæða. Þannig unnu
bæði Þjóðvarnarflokkurinn og Sam-
tök frjálslyndra og vinstrimanna
þingmenn og Samtökin höfðu eftir
kosningarnar 1971 litlu minna
fylgi en Alþýðuflokkurinn hafði
þá. Einnig fékk listi Utan flokka
- Alþýðubandalags einn þingmann
kjörinn 1967. Skipulag flokkanna
er einnig mismunandi. Þjóðvarn-
arflokkurinn og Samtökin voru
skipulagðir stjórnmálaflokkar
sem byggðu á flokksfélögum um
allt land. Önnur framboð standa
varla undir nafni, heldur eru fram-
tak örfárra einstaklinga s.s.
lýðræðisflokkarnir í Reykjavík
og Reykjanesi og Mýneshreyfingin.
A hinn bóginn eru einkum tvö
atriði, sem flestum framboðunum
eru sameiginleg. Hið fyrra er að
blaðaútgáfa hefur verið undanfari
flokksstofnunar eða framboðs og
hefur hún þjónað þeim tilgangi
að ryðja veginn og kanna undir-
tektir þær sem nýr flokkur gæti