Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Qupperneq 68

Bókmenntir
Listræn bréfaútgáfa
Skrifarinn á Stapa. Sendibréf 1806—1877.
Finnur Sigmundsson bjó til prentunar. —
Bókfellsútgáfan, Reykjavík, 1957.
Sendibréf eru meðal þeirra gagna, sem menn
láta eftir sig seinni tíðar mönnum til vitnis-
burðar um líf þeirra hér í heimi. Sendibréf eru
gerð manna í milli til þess að reka eitthvert
einkaerindi, í frétta skyni, fyrir vináttu sakir,
eftir því sem efni standa til hverju sinni, og
eru annars eðlis en embættisbréfin, sem eru
opinber og ópersónuleg plögg. Embættisbréfin
er skylt að varðveita sem skilríki og heimildir,
enda eru þau sagnfræðingum drýgsta fróðleiks-
uppsprettan. Sendibréf er hins vegar engum
skylt að varðveita, þvert á móti er viðtak-
anda ekki sjaldan uppálagt að eyðileggja bréf-
ið að lestri loknum, og er því ekki að undra,
að misjöfn verða örlög sendibréfasafna og til-
viljun ræður mestu um, hvað varðveitist og
kemst á opinber söfn, svo að fræðimenn fái
notað. En sú var bótin, að skrifuð voru hér
á árum áður ótrúleg kynstur sendibréfa, og
var einkum 19. öld drjúg að þessu leyti. Það
var íþróttagrein og bókmenntir út af fyrir sig
að skrifa sendibréf. Framleiðslan var gífurleg,
og því hafa þrátt fyrir alla eyðileggingu firn-
in öll af íslenzkum sendibréfum varðveitzt og
lent í opinberum söfnum, bæði utanlands og
innan. Nýlega hafa heyrzt geysiháar tölur yfir
íslenzk bréf í söfnum í Kaupmannahöfn, og
hefur Sverrir Kristjánsson sagnfræðingur ver-
ið að rannsaka þau og skrásetja að undan-
förnu. I Landsbókasafninu eru geymd einhver
ósköp af bréfum, flest frá 19. öld. Geysilegir
fjársjóðir liggja hér að miklu leyti ónotaðir,
fjölmargt forvitnilegt um menn, menningu og
málefni fyrri tíðar. Sendibréfin eru í senn
mannleg og sagnfræðileg dókúment, sérstök
tegund heimilda, sem geta í leiftursýn brugð-
ið skæru ljósi yfir persónur og atvik og opnað
nýjum skilningi leið, en þau eru líka oft hlut-
dræg og ábyrgðarlaus, full af sleggjudómum,
sem menn láta fjúka í einkasamtali við kunn-
ingja, án þess að gjalda varhug við óboðnum
eyrum og augum. Sagnfræðingurinn verður að
nota þau með varúð, bæði sjálfs sín vegna, að
hann láti ekki blekkjast af samúð eða andúð
bréfritara, og vegna bréfritaranna, að hann
krefji þá ekki ábyrgðar fyrir meira en þeir
í raun og veru vildu sagt hafa.
Einhvern tíma verður gerð fræðileg útgáfa
íslenzkra sendibréfa í tugum ef ekki hundr-
uðum binda, eða að minnsta kosti ýtarleg skrá
með efniságripi. En þetta verður nú víst ekki,
meðan þessi stjórn situr, eins og kerlingin
sagði, og fyrst um sinn verður það eins og
hingað til, að gerðar verða smáatlögur að
bréfahaugunum og reynt að gefa út eitthvað,
sem er sérstaklega fróðlegt eða skemmtilegt. I
stórum dráttum má gera greinarmun á tvenns
konar útgáfu bréfa, fræðilegri og því, sem
kalla mætti listrænni útgáfu. Fræðilegri út-
gáfu er fyrst og fremst beitt um bréfaskipti
hinna mestu stjórnmálamanna eða andans
höfðingja, og er þá allt gefið út, smátt og
stórt, og ekkert undan dregið, því að allt, sem
manninum við kemur, verður merkilegt af
66
DAG5KRÁ