Fréttatíminn - 06.06.2014, Qupperneq 10

Æ oftar koma upp mál í Evrópu þar sem grundvallarréttindum lýstur saman, og þá sérstaklega
stjórnarskrárbundnum réttindum, mann-
réttindareglum og grundvallarreglum
Evrópuréttarins. Ég hef einbeitt mér að
því að finna úrlausnir í slíkum málum,“
segir Gunnar Þór Pétursson, dósent við
Háskólann í Reykjavík og sérfræðingur í
Evrópurétti. Hann hefur nýlega lokið dokt-
orsprófi í lögum frá Háskólanum í Lundi
en aðeins um 20 Íslendingar hafa doktors-
gráðu í lögfræði.
Með aukinni alþjóðavæðingu eru það
ekki lengur aðeins stjórnarskrár og lög
hvers lands sem skipta máli við úrlausn
mála heldur þarf oft að líta til dómstóla á
borð við EFTA-dómstólinn, Evrópudóm-
stólinn eða Mannréttindadómstóls Evr-
ópu. „Málin eru að verða sífellt flóknari
og finna þarf lausn þegar grundvallarrétt-
indum lýstur saman. Nýnæmið í minni
doktorsrannsókn er að þar skoða ég
ákveðnar aðferðafræðilegar lausnir sem
byggðar eru á bæði fræðikenningum og
dómaframkvæmd. Það er mitt framlag til
þessa vanda,“ segir hann.
Barónessa í vanda
Til að skýra vandann betur tekur Gunnar
Þór tvö ólík dæmi úr dómaframkvæmd
Evrópudómstólsins. „Haldin voru fjöl-
menn mótmæli í Austurríki þar sem
mótmælendur lokuðu hraðbraut. Mót-
mælendurnir voru að nýta sér stjórnar-
skrárbundinn rétt til tjáningarfrelsis en
þegar þeir lokuðu fyrir umferð lokaðist
fyrir vöruviðskipti í ákveðinn tíma en
frjálst flæði vöru er grundvallaratriði
í Evrópuréttinum. Stjórnskipunarleg
meðalhófsregla er notuð til að vega og
meta í aðstæðum sem þessum. Tilkynnt
var opinberlega um mótmælin fyrirfram
og umferðin var aðeins stöðvuð í stuttan
tíma, og tjáningarfrelsið þarna látið ganga
framar frjálsu flæði vöru.“ Seinna dæmið
er einnig frá Austurríki. „Samkvæmt aust-
urrísku stjórnarskránni er bann við því að
notar hefðartitla. Upp kom mál þar sem
kona með barónessutitil frá Þýskalandi
vildi fá að bera hann í Austurríki en konan
starfaði við að selja kastala. Þarna laust
saman stjórnskipunarreglu við lög um
frjálsa för fólks og frjáls viðskipti. Þessi
stjórnskipunarregla á sér hins vegar mjög
djúpar rætur í Austurríki og skiptir þar
miklu máli, en þar hafa menn á einhverj-
um tímapunkti viljað losna við notkun á
aðalstitlum. Í forúrskurði gaf dómstóll-
inn til kynna að það mætti einmitt banna
konunni að bera titilinn þar á grundvelli
stjórnskipunarreglu sem tryggði ríka þjóð-
félagslega hagsmuni. Sú regla takmarkar
þannig aðrar grundvallarreglur en þetta,
eins og önnur mál, er skoðað í ljósi stjórn-
skipulegrar meðalhófsreglu.“
Meginreglan um meðalhóf er þannig
notuð til að vega og meta ólík grundvallar-
réttindi og til að komast að niðurstöðu, en
hjá því er aldrei hægt að komast. „Rann-
sóknarspurningin mín í doktorsverkefn-
inu var hvort hægt væri að nota þessa
reglu til að tryggja að horft sé til sérstöðu
ríkja og sérstakra sjónarmiða sem byggja
á ríkum þjóðfélagslegum hagsmunum,
eins og ofangreindir dómar eru dæmi
um. Niðurstaðan er að hægt er að beita
meðalhófsreglunni til að tryggja slíka
niðurstöðu einnig, og þannig ákveðinn
fjölbreytileika sem er nauðsynlegur. Slíkt
er hefur til að mynda verið lögfest með ný-
legum uppfærslum á Evrópusáttmálunum
og er þegar farið að gæta í dómafram-
kvæmd,“ segir hann.
Tryggja fjölbreytni og sérlausnir
Auk þess að hafa nýlokið doktorsprófi kom
út bók í ársbyrjun eftir Gunnar Þór og
tvo erlenda fræðimenn þar sem hugtakið
„evrópsk mannréttindamenning“ er brotin
til mergjar. Bókin nefnist „The European
Human Rights Culture – A Paradox of
Human Rights Protection í Europe?“ og er
þar skoðað hvort þversögn ríki í meðferð
mannréttindamála í Evrópu. Bókin byggir
ekki aðeins á ítarlegri dómagreiningu
heldur byggir hún einnig á persónulegum
en nafnlausum viðtölum við dómara við
æðstu dómstóla Evrópu. „Efnið í bókinni
og doktorsverkefnið tengjast en þetta
er þó ekki sams konar nálgun. Það sem
drífur mig áfram er að heimurinn, líka
hinn lögfræðilegi, er að verða sífellt flókn-
ari. Landsréttur og þjóðaréttur takast á
og skarast, og einnig grundvallarréttindi
af ólíkum uppruna. Þannig verða málin
flóknari og flóknari, ekki bara fyrir ein-
staklinga og fyrirtæki heldur líka fyrir
hinn hefðbundna lögfræðing. Mig langar
að leggja eitthvað til málanna sem gerir
þekkingu og úrlausnir í þessum málum
einfaldari og aðgengilegri. Einnig hef ég
áhuga á því hvort ekki sé, þrátt fyrir allt,
áfram hægt að tryggja fjölbreytni og úr-
ræði í málum þar sem reynir á sérlausnir
– eitthvað sem við Íslendingar erum alltaf
frekar uppteknir af.“
Erla Hlynsdóttir
erla@frettatiminn.is
Þannig
verða málin
flóknari og
flóknari,
ekki bara
fyrir ein-
staklinga
og fyrirtæki
heldur líka
fyrir hinn
hefðbundna
lögfræðing.
Gunnar Þór Pétursson sem hefur
nýlokið doktorsprófi í lögum segir
sífellt algengara í Evrópu að upp
komi mál þar sem grundvallarrétt-
indum lýstur saman. Í rannsóknum
sínum hefur hann einbeitt sér
að úrlausnum og aðferðarfræði í
slíkum málum en undirliggjandi
spurning sem hann hefur leitað
svara við er hvort það sé rými fyrir
sértæk lög og réttindi innan ríkja í
alþjóðasamfélaginu.
Gunnar Þór Pétursson hefur bæst í hóp þeirra Íslendinga sem eru með doktorspróf í lögum. Sífellt algengara er að landsréttur
og þjóðarréttur skarist, sem og grundvallarréttindi af öðrum uppruna, og miða rannsóknir Gunnars að því að úrlausnir í slíkum
málum verði einfaldari og aðgengilegri. Ljósmynd/Haraldur Guðjónsson25%
NÝTT
®
afsláttur
af öllum styrkleikum
og pakkningastærðum
DDaglega
D3 vítamín styrkir m.a.
ónæmiskerfi, tennur og
bein og hjálpar til við
upptöku kalks.
Grundvallarréttindum
lýstur æ oftar saman
10 fréttaviðtal Helgin 6.-8. júní 2014