Sveitarstjórnarmál - 01.12.1941, Blaðsíða 13

SVEITARSTJÓKNARMÁL
9
Fátækraframfærslan 1938 og 1939.
Greinar Jiær, er hér fara á eftir, eru upphaf-
lega samdar til flutnings i Rikisútvarpið. Birt-
ast ]>ær hér nú, en nokluu er við aukið frá ]>ví,
er ]>ær voru fluttar sem útvarpserindi. Er ætlan
mín, ef riti ]>essu verður lífdaga auðið, að birta
í ]>vi árlega yfirlitsgreinar um fátækramálin í
landinu, svo að fást megi greinilegri vitneskja
um ]>au almennt en kostur liefur verið á að
undanförnu og meira heildaryfirlit, sem allir
liafi aðgang að og geti notfært sér. Er í yfirliti
]>essu um fátækraframfærsluna að fá ]>ann fróð-
leik, sem vinna má úr Jiinumi árlegu skýrslum
oddvita og bæjarstjóra til félágsmálaráðuneyt-
isins, um franifærslukostnað og útgjöld sveitar-
félaga til elli- og örorkulauna og kennaralauna,
uuk nokkurra atriða, sem tekin eru upp úr reikn-
ingum sveitarfélaganna.
1938
Eitt þeirra mála, sem livað mestu um-
tali hefur valdið manna á meðal og í
opinberum umræðum síðustu árin, er
fátækraframfærslan hér á landi.
Er það vel farið, að því stórmáli sé
mikill og góður gaumur gefinn, bæði
vegna þess, að einn mesti útgjaldaliður
hinna opinberu sjóða þjóðarinnar er fá-
tækraframfærslan, en þó ekki síður af
hinu, að af því má að nokkru marka
menningu hverrar þjóðar, á hvern veg
hún skipar því vandamáli sínu, að hæta
úr þörfum hinna fátækustu og umkomu-
lausustu meðal þjóðfélagsþegnanna.
Nú liggja að mestu fyrir skýrslur um
fátækraframfærsluna frá árinu 1938 og
útreikningar á því, hvernig hún skiptist
milli sveitarfélaganna, og tel ég rétt, að
þær niðurstöður komi fyrir sjónir al-
mennings.
Eins og kunnugt er, hefur lengst af
verið sú skipun á fátækraframfærslu
hér á landi, að hreppsfélögin hafa ann-
azt þau mál.
Fátækralöggjöf landsins var í miklum
brotum fram til 1905, en þá samþykkti
Alþingi ný fátækralög, sem giltu liér
með litlum breytingum frá 1. jan. 1907
til 1. janúar 1936, er framfærslulög þau,
sem nú gilda, voru sett.
Með setningu þeirra laga var að
nokkru breytt til um þann grundvöll
undir fátækraframfærslunni, sem verið
'hafði. Til þess tíma liafði þurft tiltekinn
árafjölda til þcss að vinna sér sveit i
einhverju sveitarfélagi. Lengstur var
þessi tími 10 ár, en skemmstur 2 ár.
Með framfærslulögunum var sveitfesti-
tíminn afnuminn, svo að hver maður
átti framfærslu í dvalarsveit sinni, ef
hann var þangað kominn án sérstakra
ráðstafana annars sveitarfélags.
Með afnámi sveitfestitímans hlaut að
vaxa að miklum mun fátækraframfærsla
kaupstaða og kauptúna. Það var öllum
Ijóst, er þau lög settu. Þróunin í þjóð-
félaginu hafði verið sú, allt frá aldamót-
um eða lengur, að fátækt fólk, sem
þurfti opinheran styrk í sveitunum eða
hjargaðist þar illa, fluttist til kaupstaða
og kauptúna, eftir að það hætti að fara
til Ameríku, í þeirri von, að þar gengi
betur að bjargast hjálparlaust. Stundum
tókst þetta, en oft var svo, að það tókst
ekki, og þurfti það þá á opinberri hjálp
að halda einnig í kaupstöðunum, en
vegna sveitfestitímans lenti þetta fólk á
þeim sveitum, sem það kom frá, en ekki
á kaupstöðunum, sein veittu því styrk-
inn, og gátu því kaupstaðirnir krafizt
endurgreiðslu á styrknum eða mestum
hluta hans frá hinni eiginlegu fram-
færslusveit mannsins. Þetta fólk komst
flest á framfærslu kaupstaðanna og
kauptúnanna sjálfra, er breytingin var
gerð á framfærslulögunum 1936, þegar
sveitfestitíminn var afnuminn.
Ef árferði hér á landi og viðskiptin
við útlönd hefðu verið með eðlileguin
hælti undanfarin ár, átti breytingin á
framfærslulögunum ekki að hafa aðrar
afleiðingar en þær í för með sér, að þetta
fólk bættist við á hæina og kauptúnin,
2