Morgunblaðið - 07.12.2011, Blaðsíða 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 2011
Skoski skúlptúristinn Martin Boyce
hlýtur bresku Turner-verðlaunin í
ár, einhvern virtustu og umtöl-
uðustu myndlistarverðlaun samtím-
ans. Verðlaunin, sem eru kennd við
enska landslagsmálarann J.W.M.
Turner, voru fyrst afhent árið 1984.
Þau eru veitt listamanni fyrir fram-
úrskarandi sýningu eða framsetn-
ingu á verki árið áður. Fjórir lista-
menn eru tilnefndir og sýning sett
upp á verkum þeirra, venjulega í
Tate-safninu í London, en að þessu
sinni er sýningin í Baltic samtíma-
listamiðstöðinni í Gateshead.
Hinir listamennirnir sem voru til-
nefndir eru Karla Black, sem vinnur
með innsetningar, vídeólistamað-
urinn Hilary Lloyd og málarinn
George Shaw.
Boyce, sem er 44 ára gamall,
skapar innsetningar með skúlptúr-
um sem vísa í móderníska hönnun.
Verðlaunaverk hans virðist í senn
vera íverurými og opinber garður,
með trjám skornum út úr áli og
borði sem byggist á hönnun franska
hönnuðarins Jean Prouvé.
Verðlaunaféð nemur um fjórum
og hálfri milljón króna.
Reuters
Verðlaunahafinn Martin Boyce við
verðlaunaverkið á sýningunni.
Boyce
hreppti
Turnerinn
 Ein virtustu mynd-
listarverðlaunin
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Ég gæti ekki verið sáttari. Þetta er
bók úr draumi sem mig var ekki búið
að dreyma,“ segir Orri Jónsson ljós-
myndari um veglega útgáfu þýska
forlagsins Steidl á ljósmyndum sem
hann hefur tekið á rúmum áratug
innan veggja íslenskra eyðibýla.
Bókin nefnist Interiors og í henni
eru rúmlega 70
ljósmyndir. Bók-
in er í stóru broti
og glæsilegur
prentgripur.
Bókinni fylgir
kver með eins-
konar ferðalýs-
ingu bræðranna Dags Kára og
Gunnars Þorra Péturssonar.
Að fá ljósmyndabók útgefna hjá
Steidl, mætti líkja við það þegar
knattspyrnumaður kemst á samning
hjá Barcelona.
Stafræn vinnsla skelfileg
Orri nam ljósmyndun við School
of Visual Arts í New York. Hann
byrjaði að mynda í eyðibýlum, á 4x5
tommu blaðfilmuvél, árið 1998 og
hefur haldið nokkrar sýningar á
verkunum. Hann segist iðulega hafa
dáðst að útliti eyðibýla og jafnvel
hafa smellt „týpískum rómantískum
eyðibýlamyndum“ út um bílglugg-
ann. „En ég var löngu búinn að fylla
hausinn af slíku myndefni frá öðrum
ljósmyndurum. Þegar ég fór inn í
þessi hús hreifst ég hinsvegar af
sterkri tilfinningunni inni í þeim;
það var svo mikið af myndefni.“
Orri velur að mynda á stóra blað-
filmu sem býður upp á hafsjó af upp-
lýsingum og handstækkar mynd-
irnar sjálfur, en ekki hefur hvarflað
að honum að nýta stafrænu tæknina.
„Mér finnst öll stafræn vinnsla og
prentun hafa verið skelfileg. Það
hefur sem betur fer aðeins breyst á
síðustu árum en ég get ekki unnið
með tölvu sem verkfæri. Allur áhugi
dettur út um leið og ég fer inn í það
umhverfi. Það hentar mér ekki. Mik-
ilvægur hluti af þessu ferli er að
vinna með efnið, að skjóta á áþreif-
anlega filmu og vinnan í myrkra-
herberginu.“
Ekki þekkja allir eðli filmunnar; í
haust opnaði tollvörður í Leifsstöð
pakka með filmublöðum sem Orri
var búinn að mynda á og voru á leið í
framköllun, þrátt fyrir að hafa verið
varaður við því að þetta væru átekn-
ar filmur. Þar skemmdist nokkurra
vikna vinna.
„Það var algjörlega óþolandi,“
segir Orri argur. „Nú er komin fram
kynslóð af fólki sem veit ekkert hvað
filma er. Ég skil ekki hvernig mann-
inum datt í hug að opna pakkann,
hann vissi fullvel hvað var í honum.“
Þetta voru myndir sem áttu að
fara í bókina og Orri þurfti að leggja
aftur af stað í leiðangra, að reyna að
endurtaka myndirnar.
Áhersla á mestu möguleg gæði
Það var ánægjulegt þegar goð-
sögnin Gerhard Steidl ákvað að gefa
út bókina. „Það var eins og góð lyga-
saga,“ segir Orri. Í níu mánuði beið
hann eftir svari frá Steidl, hvort
hann hefði áhuga á að gefa verkið út,
og naut þar aðstoðar Halldórs Guð-
mundssonar sem stýrði Sagenhaft-
es-verkefninu fyrir bókasýninguna í
Frankfurt. Steidl kom síðan til Ís-
lands, fundaði með Orra og fékk
hluta prentanna fyrir bókina, þær
sem upp á vantaði prentaði Orri í
Berlín á leiðinni til Steidl í haust.
„Bókin var unnin í tveimur ferð-
um mínum til Göttingen. Fyrst voru
prentin skönnuð og litgreind og bók-
in hönnuð. Tíu dögum síðar fór ég
aftur út og þá var bókin prentuð í
einni 29 tíma lotu. Ég stóð allan tím-
ann við prentunina. Það var alveg
frábært.“ Allan tímann var
áherslan á aðeins eitt: á
mestu mögulegu gæði.
„Gerhard hefur ríka
skoðun á fagurfræði, hönn-
un, prentun og öllum
þáttum bóka sinna og seg-
ir sína skoðun, en ef maður
hefur aðra sýn þá bakkar
hann. Hann sagði markmiðið
að gera þá bók sem ég vildi
gera,“ segir Orri. Og gæti ekki
verið sáttari.
„Bók úr draumi sem mig var
ekki búið að dreyma“
Morgunblaðið/Sigurgeir S.
Ljósmyndarinn „Það var eins og góð lygasaga,“ segir Orri um ákvörðun Gerhards Steidl að gefa bók hans út.
 Steidl gefur út
ljósmyndabók Orra
Jónssonar, Interiors
Það jafnast ekkert á
við það að koma
fram þegar allt heppnast
með fullan sal af fólki … 32
»
Það telst alltaf til tíðinda þeg-ar Isabel Allende sendir frásér skáldsögu, enda meðástsælustu höfundum sam-
tímans. Hún hefur fangað hugi millj-
óna lesenda með bókum sínum, ekki
síst Húsi andanna og Evu Lunu. Í
sinni síðustu bók, Eyjunni undir sjón-
um, fjallar hún um
líf og lífsbaráttu
þræla og plant-
ekrueigenda á Sa-
int Domingue, sem
nú heitir Haítí,
seint á átjándu öld.
Frásögnin nær yf-
ir um fjörutíu ára
skeið, er mikil og
epísk að gerð, og
kallar fram stórmynd á breiðtjaldi í
hugskoti lesandans. Hér segir frá
ambáttinni Zarité, eða Tété, sem fæð-
ist í þrældóm og fær að kynnast harð-
ræði frá fyrstu tíð. Ungur franskur
plantekrueigandi að nafni Toulouse
Valmorain festir kaup á henni barn-
ungri og þar með er hafin sameig-
inleg vegferð sem reynist afar við-
burðarík, enda gerist sagan á
ótrúlegum umbrotatímum. Í kjölfar
blóðugrar þrælauppreisnar flýja þau
við föruneyti til Kúbu og þaðan til
New Orleans, í lævi blöndnu and-
rúmslofti þar sem örlög geta ráðist,
og líf tapast eða bjargast, fyrir hend-
ingu og í svip.
Sem fyrr beinir Allende sjónum að
hugtökunum frelsi og ánauð, valdi og
valdbeitingu, og ferst það vel úr hendi
eins og við er að búast, en eins og al-
kunna er þá er hennar eigin bak-
grunnur markaður átökum og
grimmdarverkum. Mestanpartinn
heldur hún athygli lesandans nokkuð
óskiptri og brýtur söguna upp í
marga stutta kafla af frásögn alviturs
sögumanns, milli þess sem Tété sjálf
segir frá og varpar sínu ljósi á atburði
líðandi stundar. Með þessu móti fæst
enn meiri og persónulegri nánd við
aðalsöguhetjuna og víst er um að ævi
hennar er þessleg að lesandinn finnur
til með henni. Enda er ambáttin Tété
afskaplega trúverðugur persónu-
gervingur þrælanna yfirleitt, tákn-
mynd eða málpípa.
Hinn franski eigandi hennar er að
sama skapi vel mótuð persóna; í hon-
um býr ekki sjálfsmeðvitað grimm-
lyndi eða mannvonska, alltént ekki
samanborið við Prosper Cambray,
skelfilegt varmenni sem gegnir stöðu
verkstjóra á sykurreyrökrum Val-
morain. Eigandi Tété er engu að síð-
ur forpokaður og óforbetranlegur
þrælahaldssinni og eftir því ranglátur
í háttu. Hann forðast í lengstu lög að
meiða þræla sína að nauðsynjalausu
en telur þrælahald engu að síður
grunnstoð í þjóðskipulagi siðmennt-
aðra manna – öfugt við rödd skyn-
seminnar í bókinni, Parmentier
lækni. Valmorain neyðir Tété til að
gagnast sér kynferðislega þegar kona
hans sekkur í mók geðveiki og væn-
isýki, af því að hann telur það rétt
sinn en ekki til að vera henni grimm-
ur eða miskunnarlaus. Það er einmitt
þessi barnalega lífssýn hans sem
varpar hvað bestu ljósi á fáránleika
þrælahalds og þar tekst Allende hvað
best til í þessari táknrænu sögu. Þeg-
ar lesandinn hristir höfuðið yfir hinu
naíva ofríki, hinum frekjulega yf-
irgangi hvíta mannsins sem aldrei
skeytir um örlög þeirra sem hann
hneppir í þrældóm og ánauð.
Þá er sá hluti bókarinnar sem segir
frá þrælauppreisninni býsna áhrifa-
ríkur og spennandi. Þegar æði renn-
ur á sveitir strokuþræla sem ætla að
jafna um kvalara sína er loftið þrúgað
ofsalegri vímu sem samanstendur af
múgæsingu, frelsisþrá og hefnigirni.
Þá eru mannvíg yfirvofandi og les-
andi bíður þess hikandi sem verða
vill. Enda fer það svo að hvert einasta
eggvopn og barefli í hendi þrælanna
er blóði vætt áður en yfir lýkur enda
eiga þeir harma að hefna og rúmlega
það. Ævi Tété er áfram viðburðarík
þaðan í frá og lesandanum stendur
hreint ekki á sama um hvernig fer
fyrir henni og hennar nánustu.
Þetta er semsagt grípandi frásögn,
lengst af. Hins vegar er bókin á
mörkunum með að þola að vera
strekkt yfir rúmlega 460 blasíður og
hefði líkast til orðið geysiþétt 300
blaðsíðna lesning. Í staðinn lætur Al-
lende eftir sér að orðlengja stundum
helst til mikið við staðsetningar og
lýsingu á staðháttum, og bakgrunnur
Tété er helst til ríflega útilátinn. Bók-
in ætti þó ekki að svíkja neinn þann
sem kann að meta sögulegar og vel
útilátnar skáldsögur því þetta er ein-
mitt ein slík, höfundinum Allende til
sóma í það heila þó ekki jafnist bókin
á við hennar bestu verk.
Eyjan undir sjónum bbbmn
Eftir Isabel Allende, Sigrún Ástríður Ei-
ríksdóttir þýddi. Mál og menning gefur
út. 462 bls.
Isabel Allende „Sem fyrr beinir Allende sjónum að hugtökunum frelsi og
ánauð, valdi og valdbeitingu, og ferst það vel úr hendi …“
Stórmynd á breiðtjaldi
BÆKUR
JÓN AGNAR
ÓLASON
Gerhard Steidl, sem gefur út
bók Orra Jónssonar ljósmynd-
ara, Interiors, er löngu orðinn
goðsögn í evrópskum útgáfu-
heimi fyrir metnaðarfulla og
gríðarlega vandaða útgáfu.
Heimildarkvikmynd um hann og
fyrirtækið var á dögunum sýnd
á RIFF. Bækur Steidls eru hann-
aðar og prentaðar innan fyrir-
tækis hans í Göttingen.
Steidl gefur út nokkra fram-
úrskarandi skáldsagnahöf-
unda á borð við Günther
Grass og Halldór Laxness,
en hvað frægastur er hann
fyrir óviðjafnanlega útgáfu
bóka listamanna sem vinna
með ljósmyndir, eins og
Roberts Franks og
Joels Sternfelds.
Goðsögn
EINSTAKUR ÚTGEFANDI
Gerhard Steidl