Morgunblaðið - 06.01.2012, Blaðsíða 20

FRÉTTASKÝRING
Hjörtur J. Guðmundsson
hjorturjg@mbl.is
Gjaldþrotum fyrirtækjahefur fjölgað mikið hér álandi frá því á síðasta árisamkvæmt tölum Hag-
stofu Íslands. Þannig urðu samtals
1.432 fyrirtæki gjaldþrota á fyrstu
ellefu mánuðum síðasta árs, sem
eru þær upplýsingar sem liggja
fyrir um það ár, samanborið við
982 fyrirtæki árið 2010. Árið 2009
urðu hins vegar 910 fyrirtæki
gjaldþrota og árið 2008 voru þau
hins vegar 748 talsins.
Um tvöfalt fleiri fyrirtæki
hafa orðið gjaldþrota frá því árið
2010, þetta eru fyrirtæki sem
starfað hafa við fasteignaviðskipti,
fjármála- og vátryggingastarfsemi,
sérfræðilega, vísindalega og tækni-
lega starfsemi sem og leig-
ustarfsemi og ýmsa sérhæfða
þjónustu henni tengda. Frá árinu
2008 hefur gjaldþrotum fjármála-
fyrirtækja fjölgað einna mest og
þannig farið úr 20 fyrirtækjum á
því ári í samtals 168 á fyrstu ellefu
mánuðum síðasta árs.
Ýmsar skýringar að baki
Ljóst er að engin einhlít skýr-
ing er á fjölgun gjaldþrota fyr-
irtækja hér á landi þó vafalítið
megi rekja mörg þeirra beint eða
óbeint til bankahrunsins haustið
2008. Þá ekki síst fyrirtæki sem
starfað hafa við fjármálatengda
starfsemi, við sölu á fasteignum
sem og byggingastarfsemi en
gjaldþrota fyrirtækjum í síðast-
nefnda geiranum hefur einnig
fjölgað mjög undanfarin ár.
Þannig má til að mynda gera
ráð fyrir að fjölmörgum fyr-
irtækjum sem fóru illa út úr
hruninu hafi tekist með einum eða
öðrum hætti að halda sér á floti í
kjölfar þess en loks lent í þroti
með skuldbindingar sínar á síðasta
ári. Í mörgum tilfellum hafa slík
fyrirtæki til að mynda verið í svo-
kallaðri gjörgæslu hjá bönkunum
eftir að þeir hafa eignast þau og
haldið þeim gangandi á meðan
ákveðið væri hvort rekstur þeirra
væri lífvænlegur eða ekki.
Þá kemur ekki fram í gögnum
Hagstofunnar hvers konar fyr-
irtæki sé um að ræða á bak við
tölurnar yfir fjölda gjaldþrota en
eðli málsins samkvæmt geta þau
Gjaldþrota fyrirtæki eftir völdum atvinnugreinum
350
300
250
200
150
100
50
0
15
0
2008 2009 2010 2011*
* Fyrstu 11 mánuði ársins 2011
16
6
56 20 5
1
25
7
16
7
72
54 6
1
26
0
17
7
98
88
70
30
3
24
8
19
0
16
8
87
Byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð
Heild- og smásöluverslun, viðgerðir á vélknúnum ökutækjum
Fasteignaviðskipti
Fjármála- og vátryggingastarfsemi
Rekstur gististaða og veitingarekstur
Heildarfjöldi:
748
Heildarfjöldi:
910
Heildarfjöldi:
982
Heildarfjöldi:
1.432
bæði verið stór og lítil. Þannig
getur bæði verið um að ræða fyr-
irtæki með nokkurn fjölda starfs-
manna, jafnvel nokkra tugi, sem
og fyrirtæki með aðeins einn
starfsmann eða hugsanlega ekkert
starfsfólk. Til að mynda fyrirtæki
sem stofnuð eru í þeim tilgangi að
halda utan um ákveðnar eignir
eins og til að mynda fasteignir eða
hlutabréf en eru að öðru leyti ekki
með neina eiginlega starfsemi.
Ekki öll sagan sögð
Þá er ennfremur rétt að hafa
í huga að tölur Hagstofunnar yfir
gjaldþrota fyrirtæki taka einungis
til fyrirtækja sem tekin hafa verið
til gjaldþrotaskipta í kjölfar þess
að kröfuhafar þeirra hafa farið
fram á það í kjölfar þess að þau
hafa ekki lengur getað staðið við
skuldbindingar sínar.
Hins vegar eru ekki inni í
þessum tölum þau fyrirtæki sem
hafa farið á hausinn, eins og það
er gjarnan orðað, en ekki verið
formlega tekin til gjaldþrotaskipta
vegna þess að kröfuhafar hafa
ekki séð sér hag í því að það væri
gert. Þá væntanlega vegna þess
að engar eignir hafa verið til stað-
ar í búinu. Samkvæmt því má
gera ráð fyrir að fjöldi fyrirtækja
hætti rekstri vegna erfiðleika sé
talsvert meiri en tölur Hagstof-
unnar sýna.
Tvöfalt fleiri fjármála-
fyrirtæki gjaldþrota
20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JANÚAR 2012
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þeim varörugglegalétt í Evr-
ópusambandinu
þegar þeir lásu
viðtal við Oddnýju
Harðardóttur, sem
nú vermir stól fjármálaráð-
herra hér á landi. Í viðtali við
Bloomberg-fréttaveituna
sagðist hún ekki hafa áhyggjur
af framtíð evrunnar, en þeir
sem glíma við evruna og afleið-
ingar hennar innan Evrópu-
sambandsins hafa einmitt haft
þungar áhyggjur af henni um
alllanga hríð. Áhyggjurnar
hafa raunar verið það miklar
að haldinn hefur verið neyð-
arfundur eftir neyðarfund og
gripið til hverrar neyð-
arráðstöfunarinnar eftir aðra.
Og ekkert hefur dugað,
neyðarástandið ríkir enn og
evrusamstarfið hangir á blá-
þræði. Innan evrusvæðisins
eru allir sammála um að það
geti ekki haldið áfram í
óbreyttri mynd, og jafnvel að
því sé varla við bjargandi. En
Oddný er áhyggjulaus, enda
talar hún hokin af þriggja
daga reynslu í fjármálaráðu-
neytinu.
Þetta sjónarmið stafar þó
ekki aðeins af reynsluleysi.
Ljóst er orðið að talsmenn
Evrópusambandsins hér á
landi hafa ákveðið að halda
þeirri skoðun að almenningi að
engin vandamál séu í Evrópu-
sambandinu og allra síst að
evran sé vandamál.
Þetta er svip-
aður blekking-
arleikur og verið
hefur í umræðunni
um sjávarútveginn
þar sem því hefur
sífellt verið haldið
að fólki að á því sviði verði eng-
ir áhrifameiri en Íslendingar
gerist Ísland aðili að samband-
inu. Í viðtali við áramótablað
Viðskiptablaðsins svarar Þor-
steinn Már Baldursson, for-
stjóri Samherja, þessum sjón-
armiðum: „Eins og
Evrópusambandið horfir við
mér þá munum við ekki hafa
nein áhrif þar. Sumir halda því
fram að við munum hafa áhrif í
sjávarútvegsmálum umfram
það sem segir í reglum Evr-
ópusambandsins. Ég horfi á
þetta út frá reynslu minni því
ég hef unnið í sjávarútvegs-
málum innan ESB í vel á ann-
an áratug. Afstaða mín mótast
af því.“
Spunavél Evrópusambands-
sinna mun án efa halda áfram
með óbreyttum hætti þrátt
fyrir að reynsla og rök hnígi í
aðra átt. Og þó að spunameist-
ararnir, ekki síst þeir sem
verma ráðherrastóla og vekja
því ef til vill athygli utan land-
steinanna, geri sig hlægilega á
erlendri grundu með fjar-
stæðukenndum málflutningi,
kæra þeir sig kollótta. Fjar-
stæðurnar eru ætlaðar til að
rugla umræðuna hér á landi.
Sem betur fer hafa flestir séð í
gegnum spunann.
Nýr fjármálaráð-
herra ákvað að af-
hjúpa sig á fyrstu
dögunum í embætti}
Engar áhyggjur
Íslendingar hafaalla tíð borið
mikla virðingu fyr-
ir þeim sem sótt
hafa sjóinn og fært
þannig björg í bú.
Framan af hver í
sitt bú en eftir því sem árin og
aldirnar hafa liðið ekki síður í
þjóðarbúið.
Virðingin fyrir sjómennsk-
unni hefur þó ekki aðeins staf-
að af þýðingunni fyrir lífskjör
í landinu heldur einnig af því
hve mikið sjómenn leggja á sig
og hve mikla hættu þeir setja
sig í. Sjómennskan er og hefur
alltaf verið erfitt starf en hún
hefur líka verið gríðarlega
hættuleg.
Í gegnum aldirnar hafa sjó-
slys verið tíð hér við land og
mannskaði almennt verið tal-
inn í tugum á ári og jafnvel á
annað hundrað. Í sumum slys-
um fórst fjöldi manns og þau
hjuggu stór skörð í einstakar
byggðir með tilheyrandi
hörmungum. Ástandið fór
smám saman batn-
andi á síðustu öld
með bættum
skipakosti og síðar
með aukinni
áherslu á öryggi
sjómanna.
Á áttunda áratugnum fórust
að meðaltali hátt í tuttugu sjó-
menn ár hvert, en með átaki í
öryggismálum hefur náðst sá
árangur að síðastliðinn áratug
hafa dauðsföllin verið tæplega
tvö að meðaltali. Og í fyrra
gerðist það sem að er stefnt ár
hvert en hefur aðeins einu
sinni tekist áður, að ekkert
banaslys varð hjá íslenskum
sjómönnum við störf sín.
Ekki er ofmælt að bylting
hafi orðið í öryggismálum sjó-
manna á liðnum áratugum og
er sá árangur sem náðst hefur
mikið fagnaðarefni. Um leið er
hann hvatning til allra sem
hafa með málið að gera að
halda vöku sinni og slaka
hvergi á kröfunni um að fyllsta
öryggis sé gætt.
Mikilvægt er að
hvergi verði slakað á
í öryggismálum ís-
lenskra sjómanna }
Bylting í öryggismálum
Í
ráðherraþeytingnum skömmu fyrir
áramót gerðist tvennt merkilegt, sem
ekki hefur hlotið verðskuldaða at-
hygli. Kannski er það vegna þess að
ýmis ólæti og bægslagangur á stjórn-
málasviðinu fönguðu alla athygli fólks. En hér
er annars vegar talið merkilegt að í fyrsta
skipti á Íslandi eru fleiri konur en karlar í rík-
isstjórn og hins vegar settist kona í stól fjár-
málaráðherra á gamlársdag.
Líklega eru einhverjir sem segja að þetta sé
ekkert sérstaklega markvert, hvað þá frétt-
næmt. Kasta jafnvel fram þessari klassísku
klisju um að kyn skipti engu máli og að það
eina sem skipti máli sé að hæfasta fólkið sé
valið til ábyrgðarstarfa.
Kyn ætti að sjálfsögðu ekki að skipta máli.
En það gerir það samt.
Auðvitað vill enginn vera valinn til starfa á forsendum
kyns. En karlar hljóta samt að fá töluverðan framgang
vegna þess að þeir eru karlar. Eða hver er annars skýr-
ingin á því að karlar eru í meirihluta í flestum rík-
isstjórnum heims? Í rannsókn sem gerð var í janúar 2010
á stjórnskipulagi 188 landa kom í ljós að konur gegndu
aðeins 16,9 % af 4.100 ráðherrastöðum. Af hverju eru töl-
urnar svona sláandi? Varla er það vegna þess að karl-
arnir eru svo óskaplega hæfir og konurnar svo skelfilega
óhæfar. En það myndi reyndar samræmast „kyn skiptir
ekki máli kenningunni“.
Rannsóknin sýndi líka mikinn mun á þátttöku kvenna í
ríkisstjórnum milli heimssvæða. Konur
gegndu 7,6% ráðherrastöðum í löndum araba,
22,7% ráðherra í Evrópu allri voru konur og á
Norðurlöndunum voru konur 49,7% ráðherra.
Eru evrópskar konur semsagt hæfari til
stjórnmálastarfa en konur í arabalöndunum?
Varla er það ástæðan fyrir þessum mun.
Í heiminum eru einungis sex lönd þar sem
konur eru í meirihluta í ríkisstjórn og Ísland
er eitt þeirra. Full ástæða er því til að fagna
og vera stoltur og glaður yfir árangrinum.
Eitt af loforðum ríkisstjórnarinar var að
jafna kynjahlutföll í ríkisstjórn og það er allt-
af gleðilegt þegar loforð eru efnd. Sú spurn-
ing vaknar hvers vegna fyrri ríkisstjórnir hafi
ekki tekið þetta skref. Kannski er það vegna
þess að þar eru karlmenn og konur handviss
um að kyn skipti ekki máli.
Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan Auður Auðuns
tók fyrst íslenskra kvenna ráðherrasæti fyrir 42 árum.
Vonandi verður þróun á þann veg að kynjakvótar verði
einhvern tímann óþarfir. Andstæðingar þeirra eru hér
með minntir á að þeir hafa verið settir á vegna þess að
þeirra er brýn þörf. Á meðan fólki er mismunað eftir
kyni, þá er þörf á slíkum kvótum og álíka reglum.
Kannski rennur fljótlega upp sá tími að það þyki ekki í
frásögur færandi að konur séu í meirihluta ráðherra,
heldur fullkomlega jafn eðlilegt og að karlar séu það.
Fyrst þá getum við fullyrt með góðri samvisku að kyn
skipti ekki máli. Ekki fyrr. annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Þetta skiptir víst máli
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
48%
fleiri gjaldþrota fyrirtæki á sviði
fasteignaviðskipta frá 2010.
47%
fleiri gjaldþrota fyrirtæki á sviði
fjármála- og vátryggingastarfsemi.
28%
fleiri gjaldþrot í heild- og smásölu og
viðgerð á vélknúnum ökutækjum.
14%
fleiri gjaldþrot í byggingastarfsemi
og mannvirkjagerð.
*Miðað við fyrstu 11 mánuði ársins.
‹ GJALDÞROT 2011* ›
»