Morgunblaðið - 06.01.2012, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JANÚAR 2012
Jónas Erlendsson
Frá suðurbrúnum Seldals Í hlaupinu í fyrrasumar fyllti Múlakvísl farveginn og vel það en nú rennur hún ekki frá Mýrdalsjökli og aðeins er þarna bergvatn úr Höfðabrekkuafrétti.
Í Morgunblaðinu 23.
des. sl. birtist í þætt-
inum Baksvið úttekt
eftir Helga Bjarnason
blm. um álverið í
Helguvík og þær
hindranir sem sýni-
legar eru í brautinni
að orkusölusamn-
ingum vegna álvers-
ins, m.a. um óvissu í
skipulags- og leyf-
ismálum.
Úttekt þessi í Mbl. er afar at-
hygliverð, vel unnin og sýnir, að
mati undirritaðs, hve langt er í land
hjá okkur Íslendingum að ná sam-
komulagi innbyrðis um hvernig
standa eigi að frekari fram-
kvæmdum á sviði orkumála í land-
inu. – Ekki bara fyrir Helguvík –
heldur líka orkuöflun á landsvísu
fyrir uppbyggingu í atvinnurekstri
innlendra sem erlendra fyrirtækja.
Helguvíkin – pólitískt bitbein
Enginn þarf að efast um að fram-
kvæmdir í Helguvík eru sérstaklega
illa séðar hjá þeirri vinstri ríkis-
stjórn sem nú situr, einkanlega
Vinstri grænum, sem álíta ennþá
sérhverja framkvæmd og endurnýj-
un á svæðinu í kringum Keflavík-
urflugvöll framhald á „áhrifum“
bandaríska varnarliðsins þar syðra.
Það þarf því ekki að koma á óvart
að reynt sé að tefja framkvæmdir á
þessu svæði. Orkuöflun með nýjum
virkjunum er því hluti af þráteflinu
um Helguvík.
Bæjarfélög á Suðurnesjum eiga
bágt með að rísa upp og krefjast
þess að hindrunum verði rutt úr
vegi. Þau eru sjálf mörg fjárvana,
undir ríkisvaldið sett, og vilja ekki
„styggja“ landsfeðurna sem eiga oft
fullt í fangi með að halda aftur af
hinum fámennu og harðskeyttu
hópum sem nánast mætti kalla
öfgahópa, og fylgjast náið með
hverju fótmáli sem stigið er til
lausnar á orkuöflun.
Oft virðist óljóst, hvort þessi hóp-
ar vinna sjálfstætt eða eru beint
handbendi ráðamanna eða ráðherra
í einstökum ráðuneytum stjórn-
arráðsins. Óvissa um lagningu svo-
kallaðrar Suðurnesjalínu, í lofti eða
í jörðu niðri er einn þáttur þessarar
magnþrungnu deilu.
Uppbygging og rekst-
ur álversins í Helguvík
er hins vegar al-
gjörlega háð því að
flutningur um þessa
línu verði tryggður. –
Og raunar allar virkj-
anir á Suðurnesjum.
Vatnsaflið sem
„vernda“ skal
Það virðist sem það
sé fyrirfram ákveðið af
stjórnvöldum að koma
ekki beint að þeirri
harðvítugu baráttu sem umhverf-
issinnar standa að um verndun alls
vatnsafls í landinu, svo að það nýtist
ekki til þeirrar „óhreinu“ starfsemi
sem þeir segja felast í stóriðju og
jafnvel hvers konar uppbyggingu
annarri ef það tengist erlendum fyr-
irtækjum.
Það kæmi ekki á óvart þótt deilan
um Helguvík endaði með því að
Norðurál segði skilið við samskiptin
við Íslendinga og hyrfi frá fyrirhug-
uðum framkvæmdum. – Staðfest er
að HS Orka getur ekki afhent orku
við núverandi aðstæður.
Engin trygg leið er í augsýn til
orkuöflunar önnur en vatnsaflið,
sem er orðið „heilög kýr“ þegar
kemur að virkjun á þeim orkuríku
vatnsföllum sem hér bíða þess að
verða að liði í framþróuninni. – Í
hinni örlagaríku deilu um álver í
Helguvík, sem gæti orðið upphafið á
ríkulegri uppbyggingu atvinnulífs
víða um land, virðist sem skrifað á
vegginn: Helguvík burt – vatnsaflið
„kjurt“.
Fossarnir til að horfa á
Það er kunnara en endurtaka
þurfi, að erlendir ferðamenn eru
gjarnan leiddir að fossum landsins
til að mynda og dást að þar til úðinn
blindar augun og eru fegnastir að fá
skjól í rútunni, því ekki er til að
dreifa aðbúnaðinum fyrir þessa
hópa á þessum fjölsóttu ferða-
mannastöðum.
Á þekktum ferðamannastöðum
erlendis þar sem fossaflið hefur ver-
ið beislað – t.d. við Niagara-fossana
í Vesturheimi og í Noregi er að-
dráttarafl náttúrunnar samnýtt
risavatnsaflsvirkjunum sem svo
bjóða ferðamönnum aðstöðu til
hvers konar afþreyingar. – Hér hef-
ur skortur á salernisaðstöðu lengst
af verið helsta fyrirstaða þess að
ferðamenn gætu dvalið lengur en
þörf krefur á vinsælum áning-
arstöðum í náttúrunni!
En það er eins og fyrri daginn
hér, að einmitt íslensk náttúra er
ekki föl nema fyrir útvalda, og
verða þeir hinir sömu þá einnig að
hafa eftirfarandi að leiðarljósi: Bara
horfa, ekki snerta! Og það gildir
auðvitað um íslensku fossana, og al-
veg sérstaklega um þá: Fossarnir
skulu „verndaðir“ – ekki virkjaðir!
Auðæfin leysi fjárþörfina
Sæstrengur héðan til Evrópu til
raforkuflutnings getur aflað Íslandi
ómældra tekna. Hefur enda í reglu-
verki ESB um „Samevrópsk net“
verið sett inn skilgreing á því sem
forgangsverkefni að Ísland gæti
notið stuðnings við slík áform. Það
þarf því ekki að furða sig á að ís-
lenskir fossar skuli lengi hafa verið
á skrá yfir hugsanlega virkj-
unarstaði. Ekki síst Gullfoss. – Um
slíkar hugleiðingar má m.a. lesa í
skrifum fyrrv. orkumálastjóra, Jak-
obs Björnssonar, í Mbl. – síðast 28.
maí sl. (Virkjun Hvítár við Gullfoss
og víðar).
Auðlindir bíða þess að verða
virkjaðar. Ekki bara vatnsaflið,
heldur einnig hin þykku setlög á
Skjálfandaflóa sem Shell Intl. sótt-
ist eftir að rannsaka, svo og gasupp-
sprettur á öllu Tjörnesbrotabeltinu,
sem eru lítt rannsakaðar. – Auðlind-
ir sem leystu Ísland undan óþarfa
ádráttarlánum frá nágrannaþjóðum
fyrir gjaldeyrisforða í Seðlabank-
anum.
Eftir Geir R.
Andersen » Það kæmi ekki á
óvart þótt deilan
um Helguvík endaði
með því að Norðurál
segði skilið við sam-
skiptin við Íslendinga
og hyrfi frá fram-
kvæmdum. – Staðfest
er að HS Orka getur
ekki afhent orku við
núverandi aðstæður.
Geir R. Andersen
Höfundur er blaðamaður.
Helguvíkin burt
– vatnsaflið „kjurt“
Nýjasta sönnun þess
hversu brýnt er að auka
upplýsingaskyldu stjórn-
valda í umhverfismálum
birtist okkur í kadmíum-
áburðarmálinu svokall-
aða. Þegar alltof mikið
magn af þungmálminum
kadmíum fannst í áburði
sem seldur var í fyrra var
ekki upplýst um málið –
hvað þá gripið til ráðstaf-
ana – fyrr en ríflega
hálfu ári síðar, löngu eft-
ir að allt efnið var komið á tún og þar
með út í vistkerfið. Málsbætur eft-
irlitsaðila eru þær að ekki hafi þótt
bráð hætta á ferðum þar sem einungis
hafi verið um einangrað tilvik að ræða
og neikvæð áhrif kadmíums séu ekki
teljandi nema frávikið endurtaki sig ár
eftir ár.
Kadmíum telst engu að síður til
óæskilegra þungmálma sem safnast
fyrir í vefjum lífvera og í vistkerfum.
Þannig safnast það til dæmis fyrir í
innyflum dýra sem ýmis matvara er
unnin úr, og í kartöflum og grænmeti.
Á vef Umhverfisstofnunar segir að
efnið sé hugsanlega krabbameinsvald-
andi, það veiki bein, skemmi nýru og
lungu og valdi beinverkjum í liðamót-
um. Viðbragðsleysi eftirlitsstofnana
hlýtur því að vekja áleitnar spurn-
ingar um rétt almennings og frum-
kvæðisskyldu stjórnvalda þegar jafn
mikið frávik á sér stað frá lögboðnum
takmörkunum óæskilegra efna í um-
hverfinu, og þarna varð.
Flestum er enn í fersku minni díox-
íðmálið sem kom upp á síðasta ári,
þegar í ljós kom að díoxíðmengun frá
þremur sorpbrennslustöðvum á lands-
byggðinni hafði um langt skeið verið
tugfalt yfir leyfilegum mörkum. Þá,
líkt og nú, kom í ljós að stjórnsýslan
og eftirlitsaðilar virðast ófær um að
bregðast skjótt og fumlaust við slíkum
atvikum. Skortur á upplýsingaflæði,
lítil eftirfylgni og takmörkuð heild-
arsýn virðist ráða þar mestu – í díox-
íðmálinu réð einnig lélegt gagnalæsi
og ráðaleysi, svo ekki sé fastar að orði
kveðið.
Nú er það ekki þannig að þving-
unarúrræði skorti, eða eftirlitsreglur
vegna starfleyfisveitinga. Það sem á
skortir er festa og fag-
mennska við fram-
kvæmd þeirra.
Hlutverk stjórn-
sýslu- og eftirlitsstofn-
ana er – samkvæmt ís-
lenskum lögum og
alþjóðasamningum sem
Ísland er aðili að – að
verja almannahags-
muni og vernda íbúa
landsins. Þetta hlut-
verk hefur hins vegar
þynnst út í þeim hluta
lagasetningarinnar
sem útfærir nánar af-
markaða þætti stjórn-
sýslu og eftirlits. Almannahagsmuni
og almannaheill þarf að skýra betur í
íslenskri löggjöf og stjórnarskrá. Lög-
gjöfin þarf að kveða fastar á um við-
bragðs- og upplýsingaskyldu stjórn-
valda gagnvart almenningi, sem og
rétt íbúa til þess að vernda heilsu sína
og lífsgæði.
Af þessari ástæðu lagði ég fram á
síðasta vorþingi, og aftur nú á haust-
þingi, frumvarp til laga um herta upp-
lýsingaskyldu stjórnvalda í umhverf-
ismálum. Lagðar eru til þó nokkrar
breytingar á þremur greinum laga nr.
23/2006, um upplýsingarétt um um-
hverfismál. Lagt er til að við 10. gr.
laganna bætist ný málsgrein sem
skyldar stjórnvöld afdráttarlaust til
þess að hafa frumkvæði að upplýs-
ingagjöf sé ástæða til að ætla að veru-
leg frávik vegna mengandi efna í um-
hverfi geti haft í för með sér hættu eða
skaðleg áhrif á umhverfi eða heilsu
fólks eða dýra. Allar miða breyting-
arnar að því að tryggja rétt almenn-
ings til þess að fá og frumkvæð-
isskyldu stjórnvalda til þess að veita
upplýsingar um umhverfismál.
Dæmin sanna að ekki er vanþörf á.
Upplýsingaskylda
stjórnvalda
– ekki vanþörf á
Eftir Ólínu
Þorvarðardóttur
Ólína
Þorvarðardóttir
»Kadmíum-áburð-
armálið er ljós sönn-
un þess hversu brýnt er
að skerpa skyldu stjórn-
valda til þess að upplýsa
um umhverfisvá og
vernda almenning.
Höfundur er varaformaður umhverfis-
og samgöngunefndar Alþingis.