SunnudagsMogginn - 03.06.2012, Qupperneq 30

30 3. júní 2012
V
iðbrögð landsbyggðarinnar við
ákvörðun Landsbankans um
lokun útibúa, sameiningu úti-
búa og fækkun starfsfólks, bæði
á landsbyggðinni og á höfuðborgar-
svæðinu hafa verið hörð. Forystumenn
einstakra byggðarlaga saka bankann um
að kippa stoðum undan þeim og fréttir eru
um að fólk hafi fært viðskipti sín í aðra
banka. Þetta eru hefðbundin viðbrögð,
sem hafa verið endurtekin oftar en einu
sinni en eru rök fyrir þeim?
Nei.
Það hefur orðið bylting í starfsemi
banka og viðskiptaháttum viðskipta-
manna þeirra með tölvubyltingunni, fjar-
skiptabyltingunni og samskiptabylting-
unni. Í Morgunblaðinu sl. þriðjudag kom
fram, að um 80% samskipta viðskiptavina
við banka eru nú rafræn eða um síma.
Þetta hlutfall á eftir að hækka. Og þeim
viðskiptavinum bankanna, sem hafa þessa
tækni ekki á valdi sínu á eftir að fækka.
Auðvitað ber bönkunum að sinna þeim
sem ekki geta stundað viðskipti við þá
með hinum nýja hætti en það er áreið-
anlega ódýrara að gera það á annan hátt
en þann að hafa útibú opin víðs vegar um
landið, sem hljóta að hafa sífellt færri
verkefnum að sinna en áður.
Fækkun útibúa banka er ekki sér-
íslenzkt fyrirbæri heldur alþjóðlegt eins og
liggur í augum uppi.
Þótt uppsagnir séu sársaukafullar fyrir
þá, sem fyrir þeim verða er það samfélag-
inu til hagsbóta, að bankastarfsemi eins og
önnur starfsemi sé rekin á eins hag-
kvæman hátt og mögulegt er. Þess vegna
er það frá þjóðhagslegu sjónarmiði hag-
stætt að starfsmönnum banka hefur
fækkað um 2000 frá hruni eftir því sem
fram hefur komið í fréttum, þótt það hafi
verið erfið raun fyrir þá einstaklinga, sem
hlut áttu að máli.
Á öllum tímum leiða tæknibyltingar til
slíkrar uppstokkunar í atvinnu fólks. Þeg-
ar tölvutæknin hóf innreið sína í blaða-
útgáfu varð smátt og smátt að engu starfs-
svið setjara, sem áður höfðu verið
lykilmenn í prentiðnaði. Á næstu áratug-
um á eftir að verða enn meiri bylting í
prentiðnaði eftir því, sem lestækjum
fjölgar og minna verður um útgáfu á
pappír. Það skiptir engu, hvort um banka,
prentiðnað eða einhverjar aðrar atvinnu-
greinar er að ræða. Breytingar af þess tagi
eru alltaf sársaukafullar en þær eru óhjá-
kvæmilegar.
Þess vegna eiga forystumenn á lands-
byggðinni ekki að skamma Landsbankann
fyrir að hagræða í sínum rekstri enda
munu bankaútibú ekki halda byggðarlög-
unum uppi frekar en að bankastarfsemi
verði nokkru sinni grundvallaratvinnu-
grein Íslendinga, eins og við komumst að
raun um í hruninu. Þvert á móti eiga þeir
sem nú skamma bankana að tala til þeirra
á annan veg. Þeir eiga að gera kröfu um
enn meiri hagræðingu, sem skili sér til
viðskiptavina í hærri innlánsvöxtum,
lægri útlánsvöxtum og lægri þjónustu-
gjöldum.
Bankar um allan heim eru orðnir of
dýrir milliliðir á milli þeirra, sem eiga
peninga og vilja ávaxta þá og hinna, sem
vilja fá þá að láni til fjárfestinga. Bankarnir
taka of mikið til sín eins og sjá má í himin-
háum hagnaðartölum og launakjörum og
þóknunum til æðstu stjórnenda, sem nú
er að verða almenn samstaða um a.m.k. á
Vesturlöndum að séu nánast ósiðleg. Á
hverjum aðalfundi alþjóðlegra banka á
fætur öðrum nú á þessu vori hafa almenn-
ir hluthafar risið upp gegn þeim kjörum.
Citigroup er dæmi um það og Barclays-
banki sömuleiðis.
Hrunið á Íslandi varð vegna þess að hin-
ir einkareknu bankar kunnu sér ekki hóf.
Skuldafenið, sem Írar eru komnir í er ein-
göngu til komið vegna þess, að Evrópu-
sambandið þvingaði írsk stjórnvöld til
þess að taka ábyrgð á öllum skuldbind-
ingum banka (sem Geir H. Haarde neitaði
að gera). Írsku bankarnir kunnu sér ekki
hóf frekar en þeir íslenzku. Spænskum
skattgreiðendum er nú gert að leggja 23,5
milljarða evra í einn banka og enginn veit
hvað sú upphæð á eftir að verða há, þegar
fleiri bankar bætast við. Alistair Darling,
fyrrverandi fjármálaráðherra Breta, sagði
frá því í viðtali við BBC fyrir nokkrum
dögum, að hann hefði orðið sem ráðherra
að taka símtal frá stjórnarformanni Royal
Bank of Scotland, sem sagði honum að
bankinn væri að komast í þrot. Hvað höf-
um við langan tíma sagði Darling. Nokkra
klukkutíma í mesta lagi var svarið.
Af hverju mátti RBS ekki fara í þrot?
Hver er munurinn á því að banki verði
gjaldþrota eða að útgerðarfyrirtæki verði
gjaldþrota – frá þjóðhagslegu sjónarmiði?
Enginn. Bankar eru fyrirtæki eins og önn-
ur fyrirtæki. Þeir stunda viðskipti með
peninga. Útgerðarfyrirtækin með fisk.
Allt sýnir þetta að bankastarfsemi á
Vesturlöndum var komin úr böndum,
hagnaðartölurnar sýndarveruleiki og
launakjörin í engu samhengi við frammi-
stöðu stjórnenda. Þvert á móti.
Ísland mun aldrei haldast allt í byggð á
grundvelli svona milliliðastarfsemi. Við
byggjum landið allt með því að nýta auð-
lindir þess bæði til sjávar og í fallvötnum
og í iðrum jarðar.
Í nágrannalöndum okkar hefur verið
unnið hörðum höndum að því að setja
nýjar reglur um bankastarfsemi. Turner-
skýrslan svonefnda í Bretlandi er til marks
um það, svo og starf Michel Barnier, sem
sæti á í framkvæmdastjórn ESB og hefur
undirbúið víðtækar nýjar starfsreglur
fyrir bankakerfið í Evrópu. Hér á Íslandi
hefur því verkefni lítið verið sinnt.
Bankakerfið er enn of stórt miðað við
þarfir samfélags okkar. Kenningin um að
við þyrftum stóra banka til að sinna
stórum fyrirtækjum reyndist ekki á rök-
um reist.
Það er meiri ástæða til að hvetja aðra
banka til að fylgja í fótspor Landsbankans
um enn frekari hagræðingu en að hræða
þá frá því með mótmælum.
Mótmæli sem engin rök eru fyrir
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Friðsamleg mótmæli kínverskra stúdenta end-uðu í blóðbaði á Torgi hins himneska friðar íhöfuðborginni Beijing í byrjun júní árið 1989.Mótmælin hófust eftir dauða Hu Yaobang 15.
apríl, en námsmenn höfðu talið þennan 73 ára, fyrrver-
andi leiðtoga kommúnistaflokksins helsta umbótasinn-
ann í hópi forystumanna landsins.
Eftir sex vikna mótmæli og kröfur námsmanna um
umbætur í landinu ákváðu stjórnvöld á þessum degi, 3.
júní 1989, að herinn skyldi hreinsa torgið, þar sem
mótmælendur höfðust við, hvað sem það kostaði. Þegar
næsti dagur var að kveldi kominn var verkinu lokið;
herinn hafði náð yfirráðum yfir Torgi hins himneska
friðar, hundruð námsmanna lágu þá í valnum og þús-
undir höfðu verið handteknar. Stundum hefur því verið
haldið fram að þúsundir borgara hafi verið drepnar í
aðgerðum stjórnvalda gegn mótmælum námsmanna en
líklega kemur aldrei í ljós með nokkurri vissu hve
margir létu lífið þessa örlagaríku daga, 3. og 4. júní.
Raunverulegur leiðtogi Kína, Deng Xiaoping, lét Hu
víkja úr embætti í janúar 1987 vegna þess að honum
hafði ekki tekist að hafa hemil á andófi námsmanna
gegn stjórnvöldum.
Minningarathöfn um Hu Yaobang fór fram 22. apríl í
Alþýðuhöllinni miklu rétt við torgið. Allt að 50.000
stúdentar ögruðu lögreglu við það tækifæri en ekki kom
til átaka. Námsmenn kröfðust þess að ná tali af Li Peng
forsætisráðherra en stjórnvöld gerðu ekkert með þær
óskir og í framhaldinu hófst mótmælaseta þeirra í skól-
unum og raddir um lýðræðisumbætur urðu háværari en
áður. Aðgerðirnar voru fordæmdar og kallaðar „and-
byltingaráróður“ í Dagblaði alþýðunnar.
Mótmæli hófust á torginu 17. apríl; stúdentar kröfðust
þar lýðræðis og ýmissa umbóta og var talið að 100.000
manns hafið haldið til miðborgarinnar þrátt fyrir að-
varanir yfirvalda þess efnis að fjöldamótmæli yrðu ekki
liðin. Verkamenn, menntamenn og ríkisstarfsmenn
slógust svo í hópinn og um miðjan maí var talið að um
ein milljón manna væri þar saman komin.
Herlög tóku gildi í Beijing 20. maí, herflokkar og
skriðdrekasveitir voru kölluð til leiks í því skyni að
tvístra hópi mótmælenda. Mannfjöldanum tókst hins
vegar að hefta för hersins og þremur dögum síðar
hörfaði herinn í úthverfin.
Svo fór að Li Peng samþykkti að ræða við fulltrúa
námsmanna en vonir um að bundinn yrði endi á mót-
mælin urðu að engu. Í kjölfarið gaf stjórnin út þá af-
drifaríku skipun að torgið skyldi hreinsað.
„Með aðstoð hundruð skriðdreka og stórskotaliðs
héldu hermennirnir inn í miðborgina og skutu á þá sem
í vegi þeirra voru, óbreytta borgara og nemendur vopn-
aða mótmælaspjöldum, kylfum og járnstöngum,“ sagði
Morgunblaðið þegar atburðirnir voru rifjaðir upp áratug
síðar. „Að morgni sunnudagsins 3. júní greip um sig ótti
meðal borgarbúa sem urðu varir við að þúsundir her-
bifreiða höfðu safnast saman í útjaðri borgarinnar. Íbú-
arnir héldu æstir út á göturnar, reiðubúnir til varnar.
Í kvöldfréttum voru herlögin, sem tekið höfðu gildi
tveimur vikum áður, ítrekuð og fólk hvatt til að halda
sig heima fyrir,“ sagði í Morgunblaðinu 1999. „Mestu
átökin áttu sér stað við vegatálma sem reistir höfðu
verið skömmu áður á helstu breiðgötunum sem liggja
að torginu. Tugir óbreyttra borgara týndu lífi sínu í
Muxidi, sex kílómetra vestur af torginu, í miskunn-
arlausri skothríð hersins á íbúðarhús og aðrir bygg-
ingar. Er nær dró miðnætti héldu fyrstu skriðdrekarnir
inn á torgið, yfir vegatálmana undir dynjandi byssu-
kúlnahríð.“
skapti@mbl.is
Torg hins
himneska
ófriðar
Minnistæðasta tákn mótmælanna á Torgi hins himneska
friðar, maðurinn sem stóð einn síns liðs, með innkaupapoka
í hendinni, í vegi fyrir röð af skriðdrekum.
Reuters
’
Er nær dró miðnætti héldu
fyrstu skriðdrekarnir inn á
torgið, yfir vegatálmana undir
dynjandi byssukúlnahríð.
Fjöldi fólks gekk um götur Hong Kong um síðustu helgi með
borða þar sem krafist var lýðræðisumbóta í Kína. Þess verð-
ur víða minnst um helgina að 23 ár eru frá blóðbaðinu.
AFP
Á þessum degi
3. júní 1989