Helgafell - 01.01.1943, Síða 156

142
HELGAFELL
síðan út og kallaði gömul munnmœli eða til-
færði jafnvel einhverja óákveðna sögumenn. Ég
býst við, að okkur Símoni komi saman um, að
slíkt væri heldur léleg iðja og varla meinlaus.
Slíkar sögur bera með réttu nafnið gerviþjóðsög-
ur, þ. e. tilbúnar, uppspunnar eða falsaðar þjóð-
sögur. Að minnsta kosti hefi ég notað orðið í
þeirri merkingu, síðan mér varð kunnugt, að
slíkar sögur væru til, og ég vona, að flestir geti
orðið sammála um, að slíkri sagnagerð hæfi vel
það nafn. Ég skal aðeins nefna eitt dæmi af
þessu tagi, en það er sagan af Valtý á grænni
treyju í Þjóðsögum og munnmælum Jóns Þor-
kelssonar, enda þótt mér sé kunnugt um ýmis
fleiri. Vel má og í þessu sambandi minna á
orð próf. Sigurðar Nordals í formála hans fyrir
Gráskinnu: ,,Ymsar sögur hafa slæðzt inn í
eldri og yngri söfn, sem eru að miklu eða jafn-
vel öllu leyti tilbúningur skrásetjara. Slíkar sög-
ur eru ekki einungis lítils virði sem alþýðleg
fræði, heldur líka venjulega mjög bágborinn
skáldskapur**. Þetta eru gerviþjóðsögurnar.
Símon minnist á, að betur færi á því að
flokka sögurnar eftir efni. Það er álitamál og allra
helzt, þegar söfnun er ekki lokið, áður en farið
er að prenta, og sagnasöfnin koma út í áfram
haldandi heftum. Það væri Jítið unnið við slíka
flokkun innan einstakra hefta. Hitt er annað mál,
að sjálfsagt væri að hafa við flokkun eftir efni,
ef til þess kæmi, að gefið væri út myndarlegt
úrval úr öllum íslenzkum þjóðsagnasöfnum, sem
komið hafa út eftir daga Jóns Árnasonar. Væri
það hið mesta nytsemdarverk, og ætti einhver
ötull bókaútgefandi að beita sér fyrir því.
27. janúar 1943.
Guðni Jónsson.
Árbækur Reykjavíkur
Dr. theol. Jón Helgason: ÁRBÆKUR
REYKJAVÍKUR 1786—1936. — 424 bls.
Verð innb. kr. 100.00.
Dr. Jón Helgason biskup var áhugasamur
fræðimaður og mikilvirkur rithöfundur, og eink-
um var honum saga Reykjavíkur hugleikið við-
fangsefni. Hefur hann bjargað frá gleymsku
mörgum fróðleik um þau efni, sem hana varða,
fyrst og fremst með því, sem hann tók saman
og skrásetti, og í öðru lagi með teikningum sín-
um, sem margar eru gerðar af stakri nákvæmni
og hagleik. En hann lagði bæði ást og alúð í
þessa viðleitni sína, enda unni hann fæðingarbæ
8Ínum af heilum hug og var honum mjög sam-
gróinn, eins og rit hans bera með sér.
Á rhœ\ur Reyhjavík.ur 1986—1936, sem nú eru
komnar í annari útgáfu, var síðasta ritið, «em
hinn látni biskup lagði hönd á, og vann hann
að endurskoðun þess alla síðustu mánuðina, sem
hann lifði. Honum entust þó ekki kraftar til að
Ijúka því verki til fulls, og var þá dr. Jón ]6-
hannesson fenginn til þess að taka við því. —
Hefur hann gengið endanlega frá ritinu til prent-
unar, bætt ýmsu inn í textann og auk þess sam-
ið skrá yfir nöfn þeirra manna, sem getið er f
ritinu, en eins og að líkindum lætur, koma hér
margir við sögu, sem bezt sést á því, að nafna-
skráin tekur yfir fimmtán blaðsíður, með smá-
letri. Fer ekki hjá því, að þessi útgáfa taki hinni
fyrri að ýmsu fram.
Dr. J6n Helgason bar gæfu til að vinna þjóð
sinni mikið og nýtilegt starf sem kennimaður,
embættismaður og fræðimaður. En þótt vitað sé,
að hann gegndi biskupsstarfi sínu með hinum
mesta dugnaði og samvizkusemi, fer ekki hjá
því, að betur hefði mátt notast að hæfileikum
hans, ef hann hefði ekki þurft að slíta sér út við
þreytandi embættisannir. Segi ég þetta ekki
vegna þess, að ég telji litlu varða, hvernig bisk-
upsembættið er rækt, heldur af hinu, sem hefur
sýnt sig bæði fyrr og síðar, að það þarf enga
óvenjulega hæfileika til þess, að hægt sé að
leysa það sómasamlega af hendi. T. G.
Dæmisögur Esóps
DÆMISÖGUR ESÓPS I—II. H.f. Leift-
ur. — Prentverk Odds Björnssonar, Ak-
ureyri. 144 -f- 136 bls. Verð ib. kr. 20.00.
í Lestrar\veri handa heldri manna börnum,
sem Rasmus Ras\ tók saman að tilhlutun Bók-
menntafélagsins og út kom í Kaupmannahöfn
árið 1830, eru í fyrsta sinn prentaðar þrjátíu
dæmisögur Esóps, sem Páll lögmaður Vídalin
hefur snúið á íslenzku í rímað mál. Hefur hann
komið einni dæmisögu fyrir í hvert erindi, en
öll eru þau með sama bragarhætti, og er þetta
fyrst þeirra:
Haninn rótar haugi í
og hittir perlu i sorpi því:
»byggkom“, segir hann, ,,betra' er mér
en birtan sú, er stendr af þér“.
Heims\um lukkan hnossið oft i hendur ber.
Löngu síðar, árið 1895, komu svo 168 af dæmi-
sögum Esóps út í þýðingu Steingríms Thorsteins-
son og náðu brátt vinsældum. Eru þýðingar þess-
ar prentaðar á nýjan leik í fyrra bindi útgáfu
þeirrar, er að ofan getur, en síðara hlutann hef-