Morgunblaðið - 10.11.2012, Blaðsíða 35

Morgunblaðið/Ómar
að karlmennsku hans var ofboðið út af því að
kona hafði slegið hann og hann gat ekki lifað
áfram í þessu þorpi. Framkoma konunnar var
engu að síður pólitísk, hún var fulltrúi stjórn-
valda. Þarna rann tvennt saman og varð að
neista byltingarinnar, pólitíkin rann inn í hefð-
irnar og hefðirnar inn í pólitíkina.“
Mazen víkur að „jaðri“ íslams og segir að
fólk hafi farið aftur í hefðirnar því að stjórnvöld
vanræktu þær. Í hefðunum finni fólk fyrir til-
vist sinni, fyrir sjálfu sér og fyrir því valdi, sem
það hafi þegar það snýr bökum saman.
„Stjórnvöld í Mið-Austurlöndum og Norð-
ur-Afríku fundu ekki leið til þess að umbera
þetta fólk í samfélaginu á grundvelli mann-
réttinda, lýðréttinda, rétti til náms og svo
framvegis. Leiðtogarnir voru mjög ríkir á
sama tíma og fólkið var bláfátækt. Leiðtog-
arnir fóru sínu fram og fólkið sömuleiðis. Leið-
togarnir létu fylgjast með fólkinu, sem sumt
tilheyrði samtökum salafista og annarra ísl-
amskra öfgahreyfinga. Svo lengi sem þessar
hreyfingar lutu stjórn yfirvalda stafaði hvorki
þjóðfélaginu né þessum ríkisstjórnum hætta
af þeim.“
Þegar ríkisstjórnirnar féllu snerist dæmið
hins vegar við. „Þetta var í fyrsta skipti í Mið-
Austurlöndum síðan arabar fengu sjálfstæði á
fimmta og sjötta áratug 20. aldar að gerðar eru
byltingar gegn stjórnvöldum,“ segir hann.
„Ekki má gleyma að við höfum enga reynslu af
svona uppreisnum á götum úti. Auðvitað fyllt-
umst við bjartsýni og tilfinningum út af þessu,
en ég held að mistökin hafi verið þau að við gáf-
um okkur ekki tíma til að stofna nýja flokka á
grunni nýrra aðstæðna. Slíkir flokkar hefðu
getað slegið á áhrif og ítök íslamistanna.“
Hann sagði að einnig þyrfti að hafa í huga að
þeir, sem hefðu staðið að baki uppreisnunum,
voru ekki íslamistar. „Við sáum hvorki borða til
stuðnings al-Qaeda eða íslamistum, né fulltrúa
þeirra. Á borðunum stóðu orð eins og „degage“
eða „farið“, slagorðin voru í nafni mannúðar og
borgaralegra réttinda. Það segir okkur einnig
að liðsmenn íslamistanna eru tækifærissinnar
og um leið raunsæismenn.“
Mazen segir að ástæðan fyrir því sé sú að
þeir hafi áratugum saman byggt upp samtök
sín. „Þetta fólk var komið með grunn í sam-
félaginu, en hann var falinn vegna valda ein-
ræðisherrans,“ segir hann. „Jafnvel má segja
að í þessum þjóðfélögum hafi verið kerfi tvö-
falds einræðis, annars vegar djúpt og falið í
samfélaginu, hitt ofan á og alltumlykjandi, ein-
ræðisherrann. Þegar laginu, sem er ofan á, er
svipt í burtu snýst allt við, húsið fer á hvolf. Ísl-
amistarnir stukku strax til og fóru að sópa til
sín völdunum.“
Vesturlönd og langlífi einræðisstjórna
Einræðisstjórnirnar í Mið-Austurlöndum
eiga langlífi sitt meðal annars að þakka afstöðu
Vesturlanda. Einræðisherrarnir héldu því fram
að þeir væru stuðpúðinn, sem héldu öfgaöfl-
unum í skefjum. Án þeirra myndu íslamistarnir
taka völdin.
„Þessi rök voru notuð til þess að sannfæra
vestrið um að láta einræðisherrana í friði,“ seg-
ir Mazen. „Þess vegna létu stjórnvöld í Egypta-
landi af og til handtaka leiðtoga Múslímska
bræðralagsins, en það var bara sýndar-
mennska því að í raun voru þeir ekki að gera
neitt. Þetta jók hins vegar vinsældir bræðra-
lagsins því að stjórnin var svo spillt. Þetta gerði
þá að hetjum fólksins, en óvinum vestursins.
Hér erum við komin út í kalda stríðið og reip-
tog stórveldanna, sem meðal annars náði til
Mið-Austurlandanna. Þetta voru almennt sósí-
alískar ríkisstjórnir eða jafnvel kommúnískar,
en hentuðu bæði Sovétríkjunum og Bandaríkj-
unum. Aftur var þetta spurning um valdatafl.
1981 myrti sýrlenska stjórnin 30 til 40 þúsund
manns í uppreisnarbænum Hama. Bandaríkja-
menn voguðu sér ekki að gagnrýna Assad og í
The New York Times var ódæðisverkið aðeins
nefnt í lítilli frétt. Þarna réðu pólitískir hags-
munir. Palestínumennirnir voru að yfirgefa
Beirút þar sem Sýrlendingar réðu ríkjum og
Bandaríkjamenn vildu ekkert sem leitt gæti til
hernaðarlegra átaka. Þegar talað er um þessar
stjórnir verður að líta á hvers vegna þær sátu
svo lengi. Ég er búinn að nefna vestrið, en mál-
staður Palestínumanna skiptir þar einnig máli.
Þessar stjórnir sögðust hampa málstað Palest-
ínu. Þannig fengu þær stuðning fólksins, sem
hefur svo sterkar tilfinningar vegna Palestínu.“
Alþjóðapólitíkin spilar einnig inn í yfirstand-
andi átök í Sýrlandi, að mati Mazens.
„Átökin í Sýrlandi dragast á langinn vegna
þess hvað staðan er viðkvæm,“ segir hann.
„Sýrland liggur á milli Írans, Íraks og Ísraels.
Ef stjórnin þar fellur þurfum við að vita hvað
tekur við og kanna nákvæmlega. Arabaríkin
við Persaflóa styðja sveitir í Sýrlandi og segjast
styðja byltinguna. Er það gott? Ég trúi því ekki
að ríkin við Persaflóa þar sem ríkja konungs-
fjölskyldur og einræðisherrar styðji lýðræði
annars staðar. Ég takmarka stuðning minn við
sýrlensku þjóðina. Þegar maður skoðar hvern-
ig alþjóðasamfélagið skerst í leikinn í Sýrlandi
og ríkin við Persaflóa hegða sér er erfitt að
vera bjartsýnn. Þetta er eins og kaka þar sem
allir eru að keppast við að ná sér í sneið áður en
hún verður bökuð. Byltingin er nú klofin og
skipt.“
Sýrlensk stjórnvöld hamra á að stjórnar-
andstaðan beri ábyrgð á mestu voðaverkunum.
„Maður verður að vera sanngjarn og hlutlaus,“
segir hann. „Ég vil geta talað frjálst þegar ég
tala um frelsi. Sýrlandsstjórn stendur fyrir
fjöldamorðum. Það er alkunna. Sumir upp-
reisnarmenn hafa gripið til hefndaraðgerða og
það er skammarlegt. Það gengur ekki að berj-
ast gegn einræði með hugarfari einræðisherr-
ans. Þú verður að vera yfir það hafinn. Sá sem
ekki er tilbúinn að taka á móti fólki án tillits til
trúarbragða eða tengsla á ekki að berjast gegn
stjórninni. Þeir, sem bera ábyrgð á þessum
verkum, eru því miður – eða kannski ætti ég að
segja sem betur fer – ekki fulltrúar stjórn-
arandstöðunnar í heild, heldur minnihluti vopn-
aðra sveita og fá vopn að utan.“
Mazen telur að það hafi verið áfall fyrir sýr-
lensk stjórnvöld að fólkið skyldi rísa gegn þeim
og rífa niður styttur af leiðtoga landsins og
brenna myndir af honum.
„Ef maður skoðar umræður innan úr upp-
reisninni á Facebook og víðar eru verknaðir
þessara manna fordæmdir,“ segir hann. „Fólk
fylgir þessum mönnum ekki í blindni heldur
fordæmir öll morð, hvort sem stjórnin ber
ábyrgð á þeim eða stjórnarandstaðan. Fyrir
mér skiptir gildi einstaklingsins, hvers lífs,
mestu. Ég get ekki réttlætt morð á nokkrum
pólitískum forsendum. Það sama á við þegar ég
tala um málstað Palestínu. Ég get ekki réttlætt
morð á gyðingum, á óbreyttum borgurum í Pal-
estínu undir merkjum málstaðar Palestínu. Ég
held líka að það sé mjög mikilvægt að við drög-
um fram mistök þessara uppreisnarmanna. Ef
við krefjumst breytinga í Sýrlandi eða ein-
hverju öðru landi ættum við ekki að hampa
neinum kosti, sem er í anda þess sem fyrir er.
Þá er breytingin engin.“
Skeið umbreytinga eftir 40 ára kúgun
Mazen þekkir marga sýrlenska menntamenn
og kveðst ánægður með að þeir hafi fordæmt
glæpi stjórnarandstöðunnar með skýrum og af-
dráttarlausum hætti.
„Þeir segja þessu fólki jafnvel að fara til
fjandans og benda því á að það sé ekki að hjálpa
til við byltinguna heldur eyðileggja hana,“ segir
hann. „Þetta er sögulegt augnablik. Fólk hefur
búið við kúgun í 40 ár í Sýrlandi. Við tveir sitj-
um hér í Reykjavík, langt frá átökunum, og
ræðum málið. Í Sýrlandi er fólk aðþrengt.
Margir hafa misst sína nánustu ættingja og vini
og vilja hefna í blindni. Hvaða sálrænu áhrif
hefur það á þjóð að beita hana kúgun í 40 ár og
aflétta síðan einræðinu? Það er ekki hægt að
búast við að fólk geti við þessar aðstæður kom-
ið landi sínu upp á annað plan. Lítum á fyrstu
frönsku byltinguna 1789. Það var ekki fyrr en
með fimmta lýðveldinu að Frakkar fengu það
lýðræði, sem þeir vildu. Konur fengu ekki kosn-
ingarétt í Frakklandi fyrr en 1944. Eftir langt
einræðistímabil kemur tími umbreytinga, sem
getur verið blóðugri en tími einræðisins. Ég
held að nú séum við að fara í gegnum þetta um-
breytingaskeið. Þetta veltur á hugarástandi
fjöldans. Það er ekki hægt að búast við að allir
séu nógu skynsamir eða afslappaðir eftir 40 ár
haturs, kúgunar og ótta. En það er gott að tala
um ódæðisverk andstöðunnar því að allur
heimurinn þarf að vita að fólk í Mið-Aust-
urlöndum þarf ekki á því að halda að í stað ein-
ræðisherranna komi jafnvel enn grimmilegra
stjórnarfar.“
Mazen telur að ekki eigi að koma á óvart að
öfgamenn komist til valda eftir byltingarnar í
arabaheiminum.
„Það að þeir stígi fram á sviðið er í raun
fyrsta skrefið í átt að því að þeir hverfi póli-
tískt,“ segir hann. „Tökum Egyptaland. Músl-
ímska bræðralagið er komið með forsetastól-
inn, herinn og þingið. Þeir átta sig ekki á hvað
það er þung byrði fyrir stjórnmálahreyfingu án
nokkurrar pólitískrar reynslu að hafa öll völd.
Ég trúi að eftir nokkurn tíma komi upp ágrein-
ingur milli múslímska bræðralagsins og salaf-
ista, sem eru öfgafyllri í aðgerðum sínum, þótt
þeir eigi að vera öðrum betri og uppteknir af
lærdómi íslams um grundvöll tilverunnar.
Salafistarnir halda að Múslímska bræðralagið
muni vernda þá, en átta sig ekki á að bræðra-
lagið hefur sín eigin pólitísku markmið og for-
gangsmál og mun höfða til aðila beggja vegna
borðs til að verja pólitísk ítök sín. Ég er ekki
draumóramaður, sem segir að byltingin sé það
besta sem gat gerst. Út frá pólitíkinni og sög-
unni var gott að þetta skyldi gerast, en þetta
verður ekki þægilegt í daglegu lífi almennings.
Fólk verður að sýna þolinmæði og hugsa ekki
bara skammt fram í tímann. Það er ekki hægt
að dæma núna, það er of snemmt. Einræðis-
herrarnir sátu að meðaltali í 30 ár. Það er ekki
sanngjarnt að kveða upp dóm eftir eitt ár og
segja að einræðisherrarnir hafi verið betri.“
Mazen bendir á að fram hafi komið að Músl-
ímska bræðralagið sé tilbúið til málamiðlana.
„Í upphafi byltingarinnar átti Múslímska
bræðralagið í leynilegum viðræðum við stjórn
Mubaraks,“ segir hann. „Þeir sögðu stjórninni
að stíga til hliðar, þeir myndu taka við og láta
vera að draga Mubarak fyrir dóm. Þeir lýstu
oftar en einu sinni yfir því að þeir vildu ekki
forsetastólinn og myndu ekki taka þátt í kosn-
ingunum. Nú hrifsa þeir allt. Það sýnir líka
hvað þeir eru tækifærissinnaðir og miklir
raunsæismenn. Þetta er á allra vitorði í
Egyptalandi, en þar eru hins vegar engir sam-
keppnisfærir flokkar, sem geta skákað bræðra-
laginu.“
Mazen segir að ekki sé nóg að hugsa um
hörkuna í stjórnarháttum einræðisherranna,
einnig verði að hafa í huga hvernig þeir spilltu
samfélaginu og fólkinu, sem naut góðs af því að
þeir væru við völd.
„Þetta fólk er í stofnununum, háskólunum,
bókasöfnunum, menningarlífinu, viðskiptalíf-
inu, alls staðar,“ segir hann. „Það tekur tíma að
uppræta þetta allt saman. Það gerist ekki sjálf-
krafa og menn verða að hugsa fram á við. Eins
og ég sagði áðan er valdatími einræðisherranna
svo langur miðað við tímann frá byltingu að of
snemmt er að dæma. Kannski er líka of þung-
bært fyrir okkur að heyra og sjá það, sem fram
fer. Það verður kannski auðveldara þegar mað-
ur les söguna. Það er eitt að lesa um frönsku
byltinguna og hvernig þeir fóru fram eftir 1789,
sóttu menn til saka og settu undir fallöxina, en
það er mjög sársaukafullt að fylgjast með því
sem nú blasir við. En ég mun aldrei leyfa mér
að hugsa að einræðisstjórnin hafi verið betri.“
Mazen útskýrir þetta nánar með því að víkja
aftur að hlutskipti Palestínumanna.„Ég end-
urtek að vandi Palestínumanna stafar ekki af
tilvist Ísraels heldur þessara spilltu einræð-
isherra, sem hrifsuðu til sín málstað Palestínu.
Þeir eyðilögðu eins og þeir gátu fyrir
Palestínumönnum.“
Hamas er ein mynd einræðis
Mazen gagnrýnir einnig forustuöfl Palest-
ínumanna um þessar mundir. „Hamas er einnig
birtingarmynd einræðis,“ segir hann. „Ég þarf
ekki að vera blindur eða loka augunum þótt ég
sé Palestínumaður eða klappa fyrir fólki sem
fer á vettvang og segist styðja málstað Palest-
ínu með því að vera í slagtogi við Hamas. Ég
fordæmi einnig fólk, sem fer til að styðja minn
málstað, eða málstað Palestínu, í gegnum Ha-
mas. Hamas er ein mynd einræðis og það sama
á við um Fatah-hreyfinguna á Vesturbakk-
anum. Þeir eru spilltir og sem Palestínumenn
ættum við ekki aðeins að berja á Ísraelum og
segja að eyða beri Ísrael. Við ættum að skipu-
leggja nýjan, óspilltan pólitískan vettvang, sem
getur skapað heilbrigð skilyrði til að berjast
fyrir réttindum okkar. Og mig langar til að
segja við þá, sem fara til Palestínu og hafa gert
sér þetta að viðurværi að því leyti að þeir fá
styrki og fá teknar myndir af sér með palest-
ínskum börnum sem er hægt að senda Evr-
ópusambandinu til að fá enn meiri styrki: Við
þurfum ekki á ykkur að halda. Við þörfnumst
ykkar aðeins ef þið styðjið málstað okkar í
raun, ekki með því að styðja spillingaröflin,
sem stjórna málstað Palestínu. Lögin eru
mörg; palestínsk spilling, arabísk spilling, Ísr-
ael, Bandaríkin. Bandaríkjamenn styðja ein-
faldlega Ísrael, það er fasti. Þegar sagt er
„Frelsið Palestínu“ er ekkert einfalt við það í
mínum huga. Hvað þýðir það? Að það þurfi að
fara og drepa alla gyðinga? Ég get ekki horft
fram hjá því að gyðingarnir, sem komu til Pal-
estínu, komu af mannúðarástæðum. Þeir litu
ekki til Palestínu og sögðust ætla að drepa alla
Palestínumenn. Þannig var það ekki. Þeir voru
flóttamenn. Við komu þeirra varð vissulega til
annar flóttamannavandi og ég er palestínskur
flóttamaður, en það þýðir ekki að ég eigi að
leiða vanda annarra flóttamanna hjá mér. Við
sitjum upp með keðjuverkun þar sem eitt
vandamál rekur annað, en hvað á að gera nú? Á
ég að krefjast þess að gyðingar verði brenndir,
drepnir eða sparkað út? Það býr bara til enn
einn flóttamannavandann. Ég held að við ætt-
um að skilgreina málstað Palestínumanna á
uppbyggilegri og yfirvegaðri hátt. Við höfum
enn ekki fengið tækifæri til þess í sögunni að
berjast fyrir réttindum okkar á friðsamlegan
eða skynsamlegan hátt. Við þurfum alltaf að
bera vopn og vera tilbúin til að drepa, grípa til
aðgerða og hvetja til drápa. Við ættum að
hugsa okkar gang og finna nýjar aðferðir og
leiðir.“
35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. NÓVEMBER 2012
’
Jafnvel má segja að í þessum
þjóðfélögum hafi verið kerfi
tvöfalds einræðis, annars vegar
djúpt og falið í samfélaginu, hitt
ofan á og alltumlykjandi, einræð-
isherrann. Þegar laginu, sem er
ofan á, er svipt í burtu snýst allt
við, húsið fer á hvolf.
Mazen Maarouf „Og mig langar
til að segja við þá, sem fara til Pal-
estínu og hafa gert sér þetta að
viðurværi að því leyti að þeir fá
styrki og fá teknar myndir af sér
með palestínskum börnum sem er
hægt að senda Evrópusamband-
inu til að fá enn meiri styrki: Við
þurfum ekki á ykkur að halda.“