Morgunblaðið - 07.12.2012, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 2012
Gálgahraun er
merkisstaður. Það
lætur ekki mikið yfir
sér þegar við þeysum
þar hjá á þeim gíra-
drekum nútímans sem
krefja okkur sífellt
stærri fórna af landi
og verðmætum. Ein-
mitt þess vegna er svo
mikil hætta á því að
verið sé að vinna óaft-
urkræf spjöll með þeirri vegalagn-
ingu sem fyrirhuguð er um hraunið
þvert. Hér þarf að staldra við og
draga djúpt andann. Okkur kemur
nær aldrei í hug að rífa mannvirki
sem standast ekki skoðun tímans,
en erum enn á þeim buxum að
sköpunarverkið skuli ávallt víkja
fyrir vanhugsuðum skyndihags-
munum. Þarna speglar sig svo
sannarlega hin gamla Suð-
urnesjasaga af Marbendli.
Bóndi nokkur í Vogunum réri á
sjó og dró upp úr djúpinu manns-
líki, Marbendil. Hann tók sjáv-
arbúann nauðugan með sér í land.
Í lendingunni fagnaði hundurinn
húsbónda sínum og flaðraði upp um
hann. Bóndinn hratt hundinum frá
sér og sló til hans. Og þá hló Mar-
bendill.
Á leið þeirra heim til bæjar hras-
aði bóndi um þúfu og bölvaði henni.
Og þá hló Marbendill.
Heima fagnaði konan bónda sín-
um blíðlega og hann tók því vel. Og
þá hló Marbendill.
Nú hefur þú hlegið
þrívegis. Hvers vegna?
spurði bóndinn. Það
skal ég segja þér ef þú
flytur mig aftur í sjó-
inn til hennar móður
minnar, sagði Mar-
bendill. Bóndi fékk
svörin, flutti sæbúann
heim og var ríkulega
launað.
En hverju svaraði
Marbendill og hvað
kemur það vegalagn-
ingu í Gálgahrauni
við?
Hundurinn fagnaði þér af ein-
lægni en þú slóst til hans, sagði
sjóbúinn, og því hló ég að fávísi
þinni.
Gálgahraunið fagnar komumanni
með gróðurþekju, undramyndum
hraunsins og sögu þjóðar við hvert
fótmál. Þar ríkir kyrrð og friður.
Nú stendur til að níðast á því landi
með jarðýtum og skurðgröfum án
tillits til náttúru, umhverfis, lands
og sögu. Við rjúfum frið og eyðum
kyrrð. Og þá gæti nú Marbendill
hlegið.
Öðru sinni hló ég þegar þú hras-
aðir um þúfuna og formæltir henni
því þetta er féþúfa, sagði Marbend-
ill.
Náttúruminjar í byggðum og
óbyggðum þessa lands eru verð-
mæti morgundagsins. Þær eru fé-
þúfur og fjársjóður þeirra sem erfa
land. Í hrauninu, í næsta nágrenni
við bú Snorra Sturlusonar og setur
þjóðhöfðingjans, eru merkar minjar
sögu og náttúruhamfara. Þarna eru
gönguslóðir bænda og vermanna,
skólapilta á Bessastöðum og skálda
eins og þeirra Gríms Thomsen og
Jónasar Hallgrímssonar. Þarna
gengu ógæfumenn sín hinstu skref
um Sakamannastíg á vit fyrri tíma
réttlætis. Í dag er hraunið gersemi
til útivistar og fróðleiks. Þar eru
svo sannarlega margar féþúfur og
möguleikar til framtíðar. Spillum
við þeim í fávísi okkar og fljótfærni
gæti Marbendill vissulega hlegið
öðru sinni.
Í þriðja sinni hló ég þegar þú
fagnaðir konu þinni því hún er þér
ótrú og fölsk.
Með gætni skal um götur ganga.
Verði þessi vegur lagður er nokkuð
víst að Marbendill hefði hlegið í
þriðja sinn. Þá erum við komin í
spor spúsunnar, fölsku og ótrúu.
Fetum frekar þá götu sem bóndinn
valdi þegar hann skilaði aftur feng
sínum. Það var fengur sem hann
hafði ranglega tekið en hlaut ríku-
leg laun fyrir að sjá að sér og skila.
Gálgahraun – Og þá
hló Marbendill
Eftir Kristínu
Helgu Gunn-
arsdóttur
» Í dag er hraunið
gersemi til útivistar
og fróðleiks. Þar eru
svo sannarlega margar
féþúfur og möguleikar
til framtíðar.
Kristín Helga
Gunnarsdóttir
Höfundur er rithöfundur og
stjórnarmaður í Náttúru-
verndarsamtökum Íslands.
Oft hafa svartsýnis-
raddir spáð því að
landbúnaður gæti
ekki mikið lengur
staðist fólksfjölgun
snúning. Ótrúlegt en
satt þá framleiðum
við nú 30% meiri mat
á hvern jarðarbúa en
1960. Á þessum tíma
hefur fólkinu þó fjölg-
að um 123% en einungis um 10%
meira land verið brotið til rækt-
unar. Bændum hefur fækkað og
búin stækkað enda virðast flestir
vilja búa í borgum og fá matinn á
silfurfati. Svipuð þróun hefur orðið
hér á landi.
Þessar stórstígu framfarir eru
árangur þrotlausra rannsókna og
búvísindin hafa þar leikið lykilhlut-
verk. En blikur eru á lofti. Þó svo
að enn sé framleiddur nægur mat-
ur í heiminum til að anna eft-
irspurn hefur því verið spáð að
sennilega þurfi að tvöfalda mat-
vælaframleiðslu á næstu 50 ár-
um.[i] Framleiðni í landbúnaði þarf
því að aukast verulega á næstu ár-
um á sama tíma og margt bendir
til þess að skilyrði til ræktunar
munu versna á stórum lands-
svæðum.
Hvað er til ráða?
Þáttaskil urðu þegar Breska vís-
indafélagið (The Royal Society)
lagði fram ítarlega skýrslu um mál-
ið í október 2009.[ii] Skilaboðin
voru skýr: „Efla þarf vísindalega
þekkingu, þó svo að það dugi ekki
eitt og sér, ef tryggja á nægilegt
fæðuframboð í heiminum.“ Velja
þarf vel prófaðar leiðir sem eru
sniðnar að hverju landsvæði.
Spyrja þarf hvað gefi bestan ár-
angur með minnstum tilkostnaði.
Þannig þarf t.d. að draga úr að-
föngum á sumum svæðum og finna
leiðir til þess að ná næringarefn-
unum inn í hringrás milli sveita og
borga. Á öðrum svæðum vantar
hins vegar sárlega næringarefni.
Landbúnaðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna (FAO) tók upp þennan
sama þráð fyrir rúmu ári og gaf út
leiðbeiningar um hvernig smá-
bændur í þróunarlöndunum skyldu
standa að matvælaframleiðslu sin-
ni.[iii] Meginkjarni leiðbeininganna
er „sjálfbær framleiðniaukning
(sustainable intensification)“. Sam-
kvæmt leiðbeiningunum þýðir þetta
„afkastamikill landbúnaður sem
varðveitir og bætir náttúru-
auðlindir. Hann nýtir annars vegar
það sem vistkerfið sjálft getur lagt
til vaxtar nytjaplantna og hins veg-
ar aðföng sem beitt er á réttum
tíma og í réttum skömmtum. Þó
svo að engir valkostir séu njörvaðir
niður byggjast þeir allir á traustum
vísindalegum lögmálum“. Það skýt-
ur því skökku við þegar varafor-
maður nefndar Alþingis sem vann
þingsályktunartillögu um eflingu
græna hagkerfisins fullyrðir í grein
í Morgunblaðinu 26. nóvember að
FAO hvetji til aukinnar lífrænnar
framleiðslu í skýrslu þessari og
notar það sem rök fyrir því að efla
skuli lífrænar framleiðsluaðferðir á
Íslandi með stuðningi hins op-
inbera. Þarna hefur eitthvað
skolast til. Í leiðbeiningabæklingi
FAO er hvergi getið um vottaðar
lífrænar framleiðsluaðferðir (certi-
fied organic production).
Í kjölfar skýrslu Breska vísinda-
félagsins hefur komið fram fjöldi
vísindagreina þar sem áhersla er
lögð á að nýta þurfi alla tiltæka
þekkingu svo hægt sé að framleiða
meiri mat í framtíðinni með sem
minnstum skaða fyrir umhverfið. Í
lífrænum landbúnaði er lögð
áhersla á ýmsa góða búskaparhætti
sem hafa almennt gildi. Honum er
hins vegar settur rammi sem úti-
lokar mikilvægar uppfinningar og
nýjungar ef þær samræmast ekki
áratuga gömlum hugmyndum
frumkvöðla lífrænna búskap-
arhátta. Með þessu dæmir lífrænn
landbúnaður sig úr leik sem alvöru
valkostur fyrir framþróun grein-
arinnar. Í hinum vestræna heimi
hefur hins vegar verið rekinn mikill
áróður fyrir lífrænum landbúnaði
síðastliðin 30 ár og í ýmsum lönd-
um hefur tekist að koma inn mark-
miðum um aukningu hans. Það sem
ekki stendur á traustum grunni
fellur fyrr eða síðar og því er far-
sælast að byggja á bestu þekkingu
á hverjum tíma. Þær leiðir sem við
veljum þurfa svo að vera í stöðugri
endurskoðun.
Græna hagkerfið
Það er margt gott í þingsályktun
Alþingis um eflingu græna hag-
kerfisins á Íslandi. Hins vegar vek-
ur það ugg þegar þingmenn og aðr-
ir, sem koma að undirbúningi mála
fyrir þingið, eru reiðubúnir að
kasta fyrir róða hinni vísindalegu
nálgun. Tillagan um að auka líf-
rænt vottaða framleiðslu í 15%
2020 er því miður ekki eina dæmið.
Nú liggja fyrir Alþingi tvær þings-
ályktunartillögur sem eru sama
merki brenndar. Annars vegar er
það tillaga um að banna útiræktun
erfðabreyttra lífvera. Henni hafa
52 vísindamenn nú þegar mótmælt.
Hins vegar hefur verið lögð fram
tillaga um að velferðarráðherra
skipi starfshóp sem kanni „hvort
niðurgreiða skuli heildrænar með-
ferðir græðara til jafns við aðra
heilbrigðisþjónustu og/eða und-
anþiggja þær greiðslu virð-
isaukaskatts“. Vonandi mun Al-
þingi bera gæfu til þess að byggja
afstöðu sína til þessara tillagna á
traustum vísindalegum grunni líkt
og stjórnvöld ætla að bregðast við
loftslagsvánni, sbr. grein umhverf-
isráðherra í Fréttablaðinu 30. nóv-
ember sl.
[i]J. Foley o.fl. 2011. Solutions for a cul-
tivated planet. Nature 478, 337-342.
[ii]Reaping the benefits: science and the
sustainable intensification of global agri-
culture. Royal Society, London, 2009.
[iii]Save and grow. A policy maker‘s guide
to the sustainable intensification of small-
holder crop production. FAO, Róm, 2011.
Framþróun
landbúnaðar
Eftir Áslaugu
Helgadóttur og
Guðna Þorvaldsson
Áslaug Helgadóttir
» Það vekur ugg þegar
þingmenn og aðrir,
sem koma að undirbún-
ingi mála fyrir þingið,
eru reiðubúnir að kasta
fyrir róða hinni
vísindalegu nálgun.
Höfundar eru prófessorar við
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Guðni Þorvaldsson
- með morgunkaffinu
Munið að slökkva
á kertunum
Yfirgefið aldrei vistarveru
þar sem kertaljós logar
Slökkvilið
höfuborgasvæðisins