Morgunblaðið - 16.02.2013, Qupperneq 25

BAKSVIÐ
Hörður Ægisson
hordur@mbl.is
Rekstur ríflega 72% íslenskra sveitarfélaga
er í lagi og ætti að öðru óbreyttu að standa
undir skuldbindingum sínum. Það eru einkum
fjölmennustu sveitarfélögin – þau sem eru
með fleiri en tíu þúsund íbúa – sem geta stað-
ið undir skuldum; rúm 83% þeirra eru ann-
aðhvort með litla skuldsetningu og rekstur
stendur vel eða mikla skuldsetningu en rekst-
ur stendur engu að síður undir núverandi
skuldsetningu.
Þetta kemur fram í nýrri skýrslu Íslands-
banka um fjárhagsstöðu sveitarfélaga. Tutt-
ugu sveitarfélag, meðal annars Ísafjarðarbær
og Reykjanesbær, ráða hins vegar ekki við
skuldabyrði sína. Íbúafjöldi þeirra sveitarfé-
laga sem eru í slíkri stöðu, sé Álftanes ekki
tekið með, er samtals tæplega 36 þúsund
manns.
Skuldir og skuldbindingar sveitarfélaga á
Íslandi hækkuðu gríðarlega í kjölfar hruns
bankakerfisins haustið 2008. Gengisfall krón-
unnar og í kjölfarið mikil verðbólga voru
helstu ástæður þessa en bróðurpartur skulda
sveitarfélaganna var verðtryggður eða í er-
lendri mynt. Á uppgangsárunum 2006 og
2007 varð hins vegar samtals ríflega 82 millj-
arða króna hækkun á skuldum sveitarfélag-
anna að undanskildum lífeyrisskuldbinding-
um.
Rétt eins og segir í skýrslu Íslandsbanka
hefur rekstur sveitarfélaga aftur á móti verið
að styrkjast allt frá árinu 2009. Flest sveit-
arfélögin hafa lagt áherslu á hagræðingu í
rekstri og framkvæmdir verið í lágmarki.
Lítið samhengi virðist vera milli þess
hvernig sveitarfélag er rekið og íbúafjölda
þess. Fram kemur í skýrslunni að tæplega
30%, eða 12 af 42 sveitarfélögum með íbúa-
fjölda undir þúsund manns, geta ekki staðið
undir skuldum sínum. En þegar skoðuð eru
sveitarfélög með fleiri íbúa, milli 1.000 og
5.000 manns, kemur í ljós að þau eru síður en
svo í betri stöðu – en 33% ráða ekki við
skuldabyrði sína.
Sveitarfélögum hefur hins vegar fækkað
um 64% frá árinu 1990 – úr 204 í 74 – og í
byrjun árs 2012 voru aðeins fimm sveitarfélög
með færri en hundrað íbúa. Bent er á mik-
ilvægi þess í skýrslunni að þróun í samein-
ingum sveitarfélaga haldi áfram þannig að eft-
ir standi færri og sterkari, vel rekin
sveitarfélög úti um allt land. Að mati skýrslu-
höfunda eru 30-40 sveitarfélög hæfilegur
fjöldi sveitarfélaga á Íslandi.
Höfuðarborgarsvæðið skuldar 258%
Landsvæðin eru mjög misskuldsett, allt frá
því að vera með skuldahlutfallið 127% á Norð-
urlandi vestra upp í 271% á Suðurnesjum, en
hins vegar verður að hafa í huga að slíkt segir
ekki alla söguna. Í skýrslunni er bent á að
þjónusta við íbúa getur verið mjög misjöfn
eftir sveitarfélögum. Því sé líkleg skýring á
háu skuldahlutfalli hjá sumum þeirra einmitt
þær miklu framkvæmdir sem var ráðist í á
árunum fyrir 2008 til að auka þjónustu við
íbúa. Höfuðborgarsvæðið er næstskuldset-
tasta landsvæðið en þar er hlutfallið 258,4%.
Mikill munur er ennfremur á þeim tekjum,
án framlags frá Jöfnunarsjóði, sem hver íbúi
skilar sveitarfélögum. Ekki ætti að koma sér-
staklega á óvart að tekjur á hvern íbúa á
Austurlandi eru þær hæstu – 589 þúsund
krónur – enda gætir þar ríkulega áhrifa
vegna umsvifa í stóriðju og sjávarútvegi. Á
Suðurnesjum eru tekjur á íbúa án framlags
Jöfnunarsjóðs hins vegar lægstar – 470 þús-
und krónur – en þar hefur atvinnuleysi verið
einna mest á landinu.
Nærri 75% standa undir skuldum
 20 sveitarfélög geta ekki staðið undir skuldum  Suðurnes skulda mest, Norðurland vestra skuldar
minnst  Sveitarfélögum fækkað um 64% frá 1990  Austurland með mestar tekjur á hvern íbúa
Meiri skuldir, færri sveitarfélög
» 82 milljarða hækkun á skuldum að
undanskildum lífeyrisskuldbindingum ár-
in 2006 og 2007.
» Um 60% sveitarfélaga með færri en
100 íbúa geta staðið undir skuldum.
» Misskuldsett landsvæði – allt frá
127% skuldahlutfalli upp í 271%.
» Sveitarfélögum hefur fækkað úr 204 í
74 frá árinu 1990.
» Íbúar á Suðurnesjum skila minnstum
tekjum til sinna sveitarfélaga, en íbúar á
Austurlandi skila mestum tekjum.
Skuldsett sveitarfélög
- Þróun skulda- og skuldbindinga (A- og B-hluti)*
Heimild: Skýrsla Íslandsbanka um fjárhagsstöðu sveitarfélaga.
*Undir A-hluta falla lögbundin verkefni. Í B-hluta er rekstur fyrirtækja og stofnana sem eru að meirihluta í eigu sveitarfélagsins.
Skuldbindingar
Langtímaskuldir
Sammtímaskuldir
600
500
400
300
200
100
0
M
a.
kr
.
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
FRÉTTIR 25Viðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2013