Morgunblaðið - 16.02.2013, Blaðsíða 36

36 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2013
HInn 16. febrúar
1943 lagði vélskipið
Þormóður upp frá
Patreksfirði og var
ferðinni heitið til
Reykjavíkur. Eftir að
sóttar voru 30 lestir
af kjöti á Húnaflóa-
höfn var komið við á
Bíldudal og þar sóttir
22 farþegar. Í hópi
farþega var móður-
systir mín, Áslaug
Jensdóttir, sem steig um borð í
Þormóð á 17. afmælisdegi sínum.
Þormóður var 101 smálest að
stærð og útbúinn öllum fullkomn-
ustu tækjum þess tíma, þ.á m.
nýrri 240 hestafla díselvél, nýrri
hjálparvél, dýptarmæli, talstöð
o.fl.
Lagt var af stað á þriðjudags-
morgni í sæmilegu veðri. Um nótt-
ina skall á mikill veðurofsi. Næsta
morgun sendi forstjóri skipaút-
gerðarinnar skeyti til Gísla Guð-
mundssonar skipstjóra til að vitja
um komutíma til Reykjavíkur.
Fékk hann það svar að ekki væri
unnt að segja það með vissu vegna
veðurs. Loftskeytastöðin hafði aft-
ur samband við skipið um kl. 19
miðvikudaginn 17. febrúar til að
grennslast fyrir um hvenær skips-
ins væri að vænta. Frá Þormóði
barst svarið: „Slóum Faxabugt,
get ekki sagt um það núna.“
Fréttist síðan ekkert af skipinu
fyrr en kl. 22.35 um kvöldið er
skipstjórinn sendi út neyðarkall:
„Erum djúpt út af Stafnesi. Mikill
leki kominn að skipinu. Eina vonin
að hjálpin komi strax.“
Daginn eftir slotaði veðrinu og
var hafin skipulögð leit og komu
að henni íslenskir togarar og flug-
vélar frá bandaríska hernum
ásamt íslenskri vél undir stjórn
Arnar Johnson. Leitarskipin
fundu yfirbyggingu skipsins sjö
mílur undan Garðskaga og var
fast við hana eitt lík. Veiðiskip
fann eitt lík í björgunarhring og
tveimur dögum síðar fundust tvö
lík rekin á Akranes og nokkru síð-
ar lík af karlmanni. Var nú orðið
ljóst að ms. Þormóður hafði farist
með sínum dýrmæta
farmi, þ.e.a.s. farþeg-
um og áhöfn.
Það er erfitt að
ímynda sér þá sorg
sem ríkti á Bíldudal
þar sem íbúar voru
um þessar mundir
milli 260 og 300
manns. Þessa örlaga-
nótt misstu Bílddæl-
ingar helstu framá-
menn í plássinu.
Meðal farþega voru
Loftur Jónsson kaup-
félagsstjóri, Ágúst
Sigurðsson, verslunarstjóri hjá
Maron, og kona hans, verkstjóri
hraðfrystihússins, kona hans og
sjö ára gamall sonur þeirra. Þá
fórust með skipinu prestarnir sr.
Jón Jakobsson, prestur á Bíldu-
dal, og sr. Þorsteinn Krist-
jánsson, prestur í Sauðlauksdal.
Sr. Jón Ísfeld, prestur í Búð-
ardal, hafði vígst til Hrafnseyrar
í Arnarfirði árið áður en var nú
kvaddur til Bíldudals til að til-
kynna aðstandendum þessa þung-
bæru fregn. Þegar hann kom yfir
á Bíldudal var marga farið að
gruna hvað gerst hafði. Einhver
hafði heyrt neyðarskeyti skipsins
í gegnum talstöð. Eftir sr. Jóni er
haft að hann hafi fundið að í sum-
um húsum var fregnin komin á
undan honum.
Hann kom í hús afa míns, Jens
Hermannssonar kennara, sem tók
á móti honum og sagði: „Þetta
eru þung spor fyrir þig, prestur
minn. Nú skaltu hvíla þig.“ Móð-
ursystir mín, Áslaug Jensdóttir,
steig um borð í Þormóð á 17 ára
afmælisdegi sínum. Hún hafði
gert erfðaskrá þar sem hún
ánafnaði systur sinni og vinkon-
um eigur sínar. Afi minn fór síð-
an og gekk með séra Jóni í húsin
og studdu þeir þannig hvor
annan, presturinn og kennarinn.
Alls létust í slysinu 22 Bílddæl-
ingar, þar af sjö konur og eitt
barn. Fjársöfnun hófst í Reykja-
vík til aðstandenda þeirra sem
fórust og tóku blöðin við fram-
lögum. Þáverandi biskup, Sig-
urgeir Sigurðsson, allir prestar í
Reykjavík, ráðherrar og borg-
arstjórinn í Reykjavík rituðu und-
ir áskorun til stuðnings söfn-
uninni.
Hinn 5. mars var haldin minn-
ingarathöfn í Dómkirkjunni. Þá
var mikið ritað um hina látnu.
Hugurinn hvarflaði til Bíldudals
og hugur þjóðarinnar var hjá þeim
sem misst höfðu svo mikið. Herra
Sigurgeir Sigurðsson biskup flutti
ræðu og endaði hana á þessa leið:
„Drottinn, réttu oss veikum börn-
um þínum almáttuga hönd þína.
Kom huggari, mig hugga þú. Kom
hönd og bind um sárin.“
Hinn 16. mars var haldin minn-
ingarathöfn á Bíldudal í ofsaveðri
og jarðsett þau lík sem fundust.
Sr. Jón Ísfeld og sr. Einar Stur-
laugsson, prófastur á Patreksfirði,
fluttu ræðu. Jóhann Skaftason
sýslumaður og Böðvar Bjarnason
töluðu. Jens Hermannson las ljóð.
Lesnar voru samúðarkveðjur og
inn á milli voru sálmar sungnir.
Fyrir slysið var atvinnulífið á
Bíldudal í blóma en nú voru helstu
forystumenn staðarins horfnir og
skaðinn mikill og óbætanlegur.
Þrettándi hver þorpsbúi var lát-
inn. Í kjölfar slyssins fluttu marg-
ir í burtu og erfitt var að fylla í
skörðin. Fólk gerði sér grein fyrir
að lífið varð að halda áfram. Skól-
inn starfaði, reynt var að halda
uppi kirkjulífi og skotið var nýjum
stoðum undir atvinnulífið. Söfnun
fór fram til handa þeim sem misst
höfðu sína. Slysið lét engan
ósnortinn, hugur allra var hjá
syrgjendum. Árið 1944 fluttist sr.
Jón Ísfeld til Bíldudals og gegndi
þar prestakallinu í 17 ár við mikl-
ar vinsældir þorpsbúa.
Það eru nú liðin 70 ár síðan ms.
Þormóður sigldi í sína hinstu för.
Slysið telst enn í dag til eins af
verstu sjóslysum íslenskrar sjó-
ferðasögu.
Þormóðsslysið 1943
Eftir Guðrúnu Ástu
Guðmundsdóttur »Nú eru liðin 70 ár
síðan vélskipið Þor-
móður fórst og með því
24 farþegar og sjö
manna áhöfn.
Guðrún Ásta
Guðmundsdóttir
Höfundur er skrifstofustjóri.
Býr og starfar í New York.
Í Morgunblaðinu 7.
febrúar sl. birtirt
grein eftir alþýðuhetj-
una Helga Vilhjálms-
son, kenndan við fyr-
irtæki sitt Góu. Þar
talar hann um ýmis
mál er varða heill
aldraðra, sem hann
hefur lengi borið fyrir
brjósti og skrifað um.
Ég er mjög sammála
Helga um þessi mál
og þykir rétt að halda þeim á lofti,
enda afar brýnt að á málefnum
aldraðra sé tekið.
Búsetuúrræði
Helgi vill að lífeyrissjóðirnir
byggi heimili til þess að fjölga bú-
setuúrræðum aldraðra. Hann hefur
verið hófsamur í tillögum sínum um
stærð íbúða, en undirrituðum hefur
oft fundist að önnur aðstaða eins og
setustofur og matsalir ekki vera
nógu heimilisleg. Ég sting upp á að
ef af slíkum framkvæmdum verður,
sem flestir vona, að lögð verði rík-
ari áhersla á að gera alla íverustaði
huggulega og aðlaðandi svo fólkið
geti lifað með reisn, enda eigum við
að hugsa vel um þau, sem hugsuðu
um okkur hin yngri.
Til eru ýmsar vannýttar bygg-
ingar, sem ef til vill mætti byrja á
og breyta yfir í dval-
arheimili. Þar má t.d.
nefna St. Jósefsspítala
í Hafnarfirði og
Landakotsspítala í
Reykjavík. Lífeyr-
issjóðirnir gætu keypt
þessar byggingar, gert
upp og búið sem vist
og/eða hjúkrunarheim-
ili eftir ástæðum.
Væntanlega mætti svo
nota andvirði sölunnar
Landspítala til handa.
Kjörin
Það er eins og að ráðamenn
haldi, að þeir verði aldrei gamlir
sjálfir. Beinar kjaraskerðingar eru
látnar yfir gamla fólkið ganga og
tekjutengingar TR banna alla
sjálfsbjargarviðleitni og setja fólkið
fast í fátækragildru. Þetta er óþol-
andi ástand og verður að breyta
með hækkun ellistyrks, hækkun
skattleysismarka, afnámi tekju-
tengingar, afturköllun auðlegð-
arskattsins og erfanleika lífeyr-
isréttinda verður að koma á. Ég
held að ráðmönnum væri hollt að
muna gullnu regluna um að breyta
eins og menn vilja að aðrir breyti
gagnvart sér.
Lífeyrissjóðirnir
Ég gæti ekki verið Helga meira
sammála en þegar hann talar um
stjórnun lífeyrissjóðanna og heltök
samtaka atvinnulífsins á þeim.
Stjórnir sjóðanna svara engum til
nema sjálfum sér, en slíkt fyr-
irkomulag er ævinlega gróðrarstía
fyrir hvers kyns spillingu, sem
dæmin og sanna. Sjóðsfélagarnir,
eigendur sjóðanna, eiga auðvitað að
fara með stjórn þeirra og ráða því
hvernig með fé þeirra er farið. Auk
þess finnst mér að fólk eigi að geta
valið sér sjálft hvaða lífeyrissjóði
það vill vera í, en þá mundu sjóð-
irnir væntanlega fara að keppa um
meðlimi með því að bjóða sem bestu
kjörin og lægstan stjórnunarkostn-
að.
Það sem allir vilja
verða en enginn vera
Þótt það sé misjafnt á milli fólks
þá getur það verið erfitt að vera
gamall en það er gangur lífsins að
við eldumst öll. Helgi Vilhjálmsson
er góður fyrirliði en við verðum öll
að snúa bökum saman um að gera
ævikvöld okkar allra sem best. Og
að síðustu: auðvitað á ekki að selja
Landsvirkjun. Helgi mundi aldrei
selja gullgæsina.
Það sem allir vilja verða
en enginn vera
Eftir Kjartan Örn
Kjartansson
Kjartan Örn
Kjartansson
»Það er eins og ráða-
menn haldi að þeir
verði ekki gamlir sjálfir.
Höfundur er fyrrv. forstjóri og stuðn-
ingsmaður XG Hægri grænna.
Það verður ekki séð
að bein fjárframlög til
íslenskra stjórnmála-
manna hafi mikil
áhrif, þar sem sér-
stakar reglur eru í
gildi um það. Duglegir
og vinsælir þingmenn
hafa þó fengið meira
en hinir lötu og minna
hæfu. Þeir hæfu hafa
þurft að segja af sér
vegna öfundar annarra þingmanna.
Áhrif á pólitík
Vissir þjóðfélagshópar hafa í eðli
sínu áhrif á stjórnmál. Fremstir
eru þeir sem stunda veiðar, vinnslu
og útflutning á sjávarfangi. Þessi
grein hefur staðið undir 95% af
gjaldeyristekjum þjóðarinnar fram
að tilkomu stóriðju og er nú með
svipað hlutfall gjaldeyristekna og
stóriðja. Það þarf því engan að
undra þótt útvegurinn vilji hafa
áhrif og það er fullkomlega eðlilegt
í lýðræðisþjóðfélagi. Samtök at-
vinnulífsins og Alþýðusambandið
eru fjöldahreyfingar sem eiga og
vilja hafa áhrif á stjórn landsins.
Aðilar vinnumarkaðarins beittu sér
fyrir þjóðarsátt með forystu
Bjargvættarins frá Sólbakka og
Ásmundar Stefánssonar, forseta
Alþýðusambandsins.
Þjóðarsáttmálinn var
undirritaður 2. febr-
úar 1990 og gjör-
breytti öllu á Íslandi
til hins betra.
Eftir hrun reyndu
Samtök atvinnulífsins
að gera stöð-
ugleikasáttmála við
ríkisstjórnina. Stöð-
ugleikasáttmálinn var
undirritaður af öllum
aðilum 25. júní 2009
og litu málin vel út.
Svikin loforð
Öll atriði stöðugleikasáttmálans
voru umsvifalaust svikin af ríkis-
stjórninni og gott betur.
Ríkisstjórnin gerði samning um
3 ára hækkun á raforkuverði til
stóriðjufyrirtækjanna, það hefur
líka verið svikið. Forsætisráðherra
fann sér tromp á hendi, en það var
lækkun elli- og örorkubóta til 3 ára
sem nú nemur 35 þ. á mánuði mið-
að við aðra launaþróun í landinu.
Trompið var að lífeyrisþegar og ör-
yrkjar geta ekki farið í verkfall,
eða flutt til Noregs á bætur. Í ljósi
sögunnar er þetta nokkuð sérstakt
útspil hjá forsætisráðherra, sem
kallaði stjórn sína norræna velferð-
arstjórn. Alþýðuflokkurinn sem
J.S. klauf á örlagastundu átti aðild
að nýsköpunarstjórn Ólafs Thors,
Sérstaða íslenskrar
spillingar
Eftir Elías
Kristjánsson
Elías Kristjánsson