Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.08.2013, Side 51

4.8. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 51
Veðrið var slæmt og Englendingarnir tveir lögðu ekki af
stað fyrr en 1. ágúst, ásamt leiðsögumanni sínum og bónd-
anum. Íslendingunum snerist hugur eftir kalda nótt, neituðu
að fara lengra og sneru aftur heim á bóndabæinn. Þannig
lauk leiðangrinum yfir Vatnajökul áður en hann hófst en
Watts og Milne héldu áfram yfir ár og snjóþekjur til að ná
til jökulsins. Þeir áttuðu sig á því að þeir gátu ekki borið
tjald sitt og birgðir hjálparlaust svo þeir grófu tjaldið og
báru aðeins nægan mat fyrir þrjá daga, reipi, teppi og stang-
ir. Landsvæðið við jaðar jökulsins var mjög erfitt yfirferðar
og Milne skrifaði:
Fyrsta fjórðung mílu var ekkert alvarlegt sem hindraði
gengi okkar en eftir það breikkuðu sprungurnar sem við
höfðum verið að stíga yfir, í þrjú til fjögur fet á meðan dýpi
þeirra var óþekkt stærð x.
Þessar sprungur komu fyrir á tíu til tuttuga feta fresti og
náðu frá austri til vesturs en við ferðuðumst frá suðri til
norðurs. Í nokkurn tíma var þetta í lagi hvað varðaði fram-
vindu okkar og erfiðleikarnir voru yfirkomnir með stökki.
Enn á uppleið gengum við eftir dalhvilft sem er form jökuls-
ins á þessum slóðum norðvestur af Öræfajökli. Þeim mun
hærra sem við fórum breikkuðu sprungurnar og brátt vorum
við kyrrstæðir. Þar sem ómögulegt var að halda áfram sner-
um við aftur, því það hefði verið brjálæði að halda áfram að
stökkva yfir sprungurnar þar sem þær höfðu breikkað svo
mikið.
Þeir héldu áfram aðra leið og um miðjan dag, eftir um 18
klukkustundir á jöklinum, námu mennirnir staðar áður en
þeir sneru aftur.
Allt var snævi þakið að undanskildum nokkrum stökum
svörtum björgum sem lágu til norðausturs. Eðli þeirra varð
ljóst eftir að þau voru skoðuð í gegnum sjónaukann. Ekki
eldfjall að sjá, eins og búist var við. Við snerum við og horfð-
um í allar áttir yfir hvíta breiðuna. Hvítt, hvítt, glýjandi hvítt
á allar hliðar, blár himinn að ofan eina tilbreyting augnanna
frá hvítum jöklinum. Við snerum baki við landi sem hafði lík-
lega aldrei áður verið augum litið af mönnum, aldrei mengað
af veru þeirra, við yfirgáfum meyjarhvolf til áframhaldandi
djúprar einveru.
Eftir annað kalt og hættulegt ferðalag sáu þeir loks niður
að Rauðabergi klukkan 18 næsta dag:
Afgangi ferðarinnar til Núpsstaðar var léttilega náð og svo
mikil var tilhlökkunin við að nálgast það sem við kölluðum
heimilið okkar, að við flautuðum og völsuðum yfir hvern læk
sem við mættum: eins og tveir sveltandi menn frá sér numd-
ir af gleði við hugsunina um þægindi og mat, við náðum til
þeirra langþráðu Núpsstaða. Hvílíkur fjöldi mætti okkur!
Allt býlið virtist tilbúið fyrir veisluhöld. Og hve hamingju-
samir við vorum yfir því að erfðaskráin varð þar með að
engu hafandi!
Milne og Watts fóru aftur til Reykjavíkur og heimsóttu
Heklu, Geysi og Þingvelli á leiðinni. Þeir fóru um borð á
Díönu 1. september.
Ferð John Milne til Íslands gerði hann ekki afhuga ferða-
lögum, það má þó vera að hann hafi fengið óbeit á siglingum
eftir reynslu sína á Díönu. Hann var ráðinn af Cyrus Field
(1819-1892) til að fara í sumarvettvangsferð til Kanada (1873/
74) sem var hluti af lagningu fyrsta sæstrengsins yfir Atl-
antshafið og veturinn á milli fylgdi hann Charles Tilstone
Beke (1800-1874) í ferð til að staðsetja Sinaífjall. Hann var
ráðinn sem ráðgjafi og prófessor í námuvinnslu og jarðfræði
við Imperial College of Engineering í Tokyo árið 1876 og
vegna sjóveiki og andúðar á sjóferðum kaus hann að ferðast
yfir landið. Sú ferð tók sjö mánuði og fylgdi svipaðri leið og
Trans-Síberíu járnbraut nútímans.
Milne vann með hópi erlendra vísindamanna í Tókýó og
kenndi einnig upprennandi japönskum jarðskjálftafræð-
ingum. Stuttu eftir komu hans vakti jarðskjálfti áhuga hans
á jarðskjálftafræði og árið 1880 leiddi hann hóp sem stofnaði
Jarðskjálftafélag Japans. Hann kvæntist Toré Horikawa árið
1881 og meðfram vinnunni safnaði hann handritum um jarð-
skjálftafræði og var virkur í mannfræðirannsóknum. Árið
1895 varð einkasafn hans eldi að bráð. Þetta atvik gæti hafa
haft áhrif á þá ákvörðun hans að flytja til Englands. Hann
valdi Isle of Wight, að því er virðist, vegna þess að jarð-
fræðin gerði eyna hentuga fyrir rannsóknarstofu í jarð-
skjálftafræði. Hann var heiðraður af keisara Japans sem
sæmdi hann orðu hinnar rísandi sólar og lífeyri upp á 1000
yen. Náttúrufræðisafnið í Tókýó heiðrar lífsstarf Milnes með
sérstakri sýningu. Þau kalla hann „föður japönsku jarð-
skjálftafræðinnar“.
Þorvaldur Thoroddsen (1855-1891) heimsótti Milne á Isle
of Wight og skrifaði:
Við íbúðarhús sitt i Shide hefir John Milne bygt rann-
sóknahús með mörgum merkilegum verkfærum, sem hann
sýndi okkur; það yrði langt og örðugt að lýsa þeim, en svo
mikið má segja, að verkfærin sjálf finna og rita upp hvern
lítinn jarðskjálftatitring, sem verður á staðnum og í nálægum
löndum, og eins hina harðari kippi, sem verða um heim allan;
meðal annars sýndu verkfærin nákvæmlega landskjálftakippi
þá, sem urðu á Íslandi í fyrra. John Milne er þrekinn maður
og fremur lágvaxinn, vingjarnlegur, ræðinn og skemtilegur,
enda hefir hann frá mörgu að segja. (Skírnir, ferðaþættir frá
Bretlandi, 80. árgangur 1906).
John Milne lést af völdum nýrnasjúkdóms (Brights-
sjúkdóms) 31. júlí 1913 og greint var frá láti hans, þó nafn
hans væri rangt, í Vestra 4. október sama ár:
Látinn er nýlega enski vísindamaðurinn Edward Milne,
uppgötvari jarðskjálftamælanna, eru slíkar stöðvar nú um
1000, víðsvegar um heim (ein hér á landi í Rvík). Lengst æfi
sinnar dvaldi hann í Japan og var háskólakennari í Tokio, en
var síðast á eyjunni Wight og andaðist þar.
Margir 19. aldar vísindamenn heimsóttu Ísland, ýmist sem
ferðamenn eða sendimenn fyrir þjóðir sínar. John Milne er
einn af minna þekktum Íslandsvinum en líf hans og verk eru
í sviðsljósinu þetta ár, hundrað árum eftir andlát hans.
Helstu heimildir:
Paul Kabrna: John Milne: the man who mapped the shaking earth.
Craven & Pendle Geological Society (2007).
John Milne: Wanderings in known and unknown Iceland. Óbirt handrit,
Isle of Wight County Record Office.
http://www.isleofwightsociety.org.uk/jmilne.aspx
http://www.kahaku.go.jp/english/event/2013/06johnMilne
Höfundur er breskur jarðfræðingur og þýðandi, sem starfað
hefur og búið á Íslandi um langt árabil. Hún er mikill áhuga-
maður um ferðir erlendra vísindamanna til Íslands á 19. öldinni.
Bærinn Núpsstaður. John Milne og Williams Watts gistu hjá Eyjólfi Stefánssyni bónda í nokkra daga sumarið 1871.
Veggspjald breska dagblaðsins Daily Mirror daginn eftir að John
Milne lést fyrir sléttri öld, sumarið 1913. Myndin er fengin úr
safni ættingja Milnes, Twycrosse fjölskyldunnar í Ástralíu
gistu í bænhúsinu áður en þeir fóru upp „Vatna“. Að beiðni
Eyjólfs Stefánsonar (1837-1885), bónda á Núpsstað, skrifuðu
þeir erfðaskrá sem hljóðaði þannig:
Ef svo skyldi fara, að við Mr Watts, Mr Milne og
Einar Sæmundsen sem ætlum að ganga upp á Vatna-
jökul, eigi skyldum aftur koma, þá er yður heimilt að
hirða sem yðar eign dót það sem við skiljum eftir,
bæði hesta, koffort og það sem í þeim er.
Núpstað, 1.d. ágústmánaðar 1871,
Einar Sæmundsson
John Milne
W L Watts
Til óðalsbónda Eyjólfs Steffánssonar, Núpstað.
Til að safna Vildarpunktum Icelandair með Olís-lyklinum þarf
að hafa hann tengdan Visa Icelandair korti, American Express
vildarkorti eða Einstaklingskorti Olís. Nánari upplýsingar um
vildarkerfi Olís eru á olis.is/vidskiptakort/vildarkerfi
4
FAL
DIR
FJÓRFALDIR
VILDARPUNKTAR ICELANDAIR
ALLAHELGINA! (1.–5. ÁGÚST)
Dæmi: 10.000 kr. áfylling gefur 600 Vildarpunkta.
PIPA
R\TBW
A
•
SÍA
•
132198