Morgunblaðið - 23.11.2013, Qupperneq 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 2013
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Undir fyrirsögninni Ábyrgar veiðar
fjallaði sjávarútvegsráðherra í lok
ágústmánaðar um kvótasetningu
nokkurra fisktegunda. Þar kom fram
að hann myndi bráðlega setja af stað
vinnu þar sem farið yrði yfir hvernig
réttast verði staðið að því að setja
makríl í kvóta og úthluta hlutdeild til
einstakra skipa. Þessi vinna er hafin,
en við stjórnun makrílveiða á síðustu
árum hafa verið gefnar út fjölmargar
reglugerðir sem byggjast m.a. á lög-
um um stjórn fiskveiða og lögum um
veiðar á úthafinu. Á sama tíma og
þessi vinna er komin í gang gengur
hægt í samningaviðræðum strand-
ríkja um stjórnun veiða og skiptingu
kvóta á næsta ári. Lítill árangur varð
af fundi strandríkjanna í Írlandi í vik-
unni og því er enn ósamið um veiðar
úr stofninum.
Björt Ólafsdóttir, Bjartri framtíð,
tók kvótasetningu makríls upp á
þingi á mánudag og sagði að með
kvótasetningu yrði makrílkvóti fram-
seljanlegur og gríðarlega verðmæt-
ur. Hún spurði Sigurð Inga Jóhanns-
son sjávarútvegsráðherra
hvað mælti gegn því að makríl-
kvóti yrði boðinn upp?
Höfðu tækifæri
á síðasta kjörtímabili
Ráðherra sagði að samráðshópur
sem skipaður var í tíð síðustu ríkis-
stjórnar og skilaði af sér í september
2010 hefði skoðað mismunandi leiðir,
þar á meðal uppboðsleiðina. Nið-
urstaðan hefði orðið að sú leið yrði
ekki farin heldur ákveðin samn-
ingaleið og í stað þess að greiða fyrir
heimildir til að veiða í eitt skipti á
uppboði yrði greitt fyrir þær með ár-
legum leigugjöldum til tiltekins tíma.
Núverandi ríkisstjórn hefði tekið
þetta upp í stjórnarsáttmála sinn og
samkvæmt því væri unnið. Hefði
raunverulegur vilji verið til að fara
aðrar leiðir hefðu tækifærin verið til
staðar á síðasta kjörtímabili, en það
hefði ekki verið gert. Ljóst hefði ver-
ið í allnokkurn tíma að æskilegt væri
að koma á framtíðarskipulagi á stýr-
ingu makrílstofnsins. Nú væri til
skoðunar í ráðuneytinu „að hlutdeild-
arsetja makrílstofninn með sama
hætti og við nýtum aðra stofna og á
grundvelli þessarar niðurstöðu sam-
ráðshópsins og samningaleið-
arinnar,“ sagði ráðherra.
Meðal þriggja mikilvægustu
fiskstofna við landið
Á aðeins nokkrum árum hefur
makríll orðið meðal þriggja mik-
ilvægustu fiskistofna við Ísland.
Aldrei hefur meira af makríl mælst í
íslenskri lögsögu heldur en síðasta
sumar. Alls mældust 1.525 þúsund
tonn í lögsögunni og er það heldur
meira en mældist í fyrra og fjórða ár-
ið í röð sem makríll mælist yfir millj-
ón tonn í íslenskri lögsögu.
Útflutningsverðmæti makríls síð-
ustu ár hefur verið um og yfir 20
milljarðar króna á ári. Vinnsla til
manneldis hefur stórlega aukist um
borð í vinnsluskipum og allt í kring-
um landið með uppbyggingu í landi
og endurnýjun skipa og búnaðar með
umtalsverðum kostnaði. Nú er svo
komið að nánast allur makríll fer í
frystingu og aðra vinnslu til mann-
eldis. Mikið þróunarstarf hefur verið
unnið á mörgum vígstöðvum og má
þar nefna meðferð hráefnis, þróun
afurða og sölustarf. Makríll frá Ís-
landi hefur náð stöðu á erlendum
mörkuðum.
Árið 2005 veiddu íslensk skip 360
tonn af makríl og rúmlega fjögur
þúsund tonn 2006, en þessi afli fékkst
þá einkum sem meðafli í síldveiðum í
flotvörpu fyrir Austurlandi. Fram að
því hafði makríll gjarnan verið skil-
greindur sem flækingur á Íslands-
miðum, en göngur breyttust í kjölfar
hlýnunar sjávar. Beinar makrílveiðar
hófust 2007 og var aflinn þá tæp 37
þúsund tonn. Árið 2008 fór makrílafla
íslenskra skipa vel yfir 100 þúsund
tonn í fyrsta skipti og er talið að að-
eins hafi rúm 5% farið til vinnslu til
manneldis.
Dýrmæt veiðireynsla
Veiðar á makríl í lögsögunni voru
upphaflega frjálsar öllum íslenskum
skipum, en uppsjávarskipin, sem
stundað höfðu veiðar á loðnu, síld og
kolmunna, riðu á vaðið, náðu tökum á
veiðunum og öfluðu sér dýrmætrar
veiðireynslu. Með reglugerð frá því í
mars 2009 var í raun fyrsta reglu-
gerðin gefin út um stjórn makrílveiða
og ákveðnari böndum var komið á
veiðarnar. Með heimild í reglugerð-
inni voru gefin út leyfi til veiðanna.
Sjávarútvegsráðherrar á síðasta
kjörtímabili, Steingrímur J. Sigfús-
son og Jón Bjarnason, hvöttu til þess
að sem mest af makrílnum yrði unnið
til manneldis. Með frystingu og
manneldisvinnslu á annan hátt eykst
verðmæti afurða og hefur það verið
verkefnið allar götur síðan. Mikið
veiddist af makríl sumarið 2009, en
aðeins um 18% fóru í frystingu og
langstærstur hluti aflans fór því til
mjöl- og lýsisvinnslu.
Gegn ólympískum veiðum
Um haustið var samþykkt ályktun
á aðalfundi Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna þar sem lögð
er áhersla á „að til þess megi ekki
koma að makrílveiðar verði með
„ólympísku“ fyrirkomulagi á næstu
vertíð. Með því móti væri miklum
verðmætum kastað á glæ. Afar mik-
ilvægt er að útgerðum verði gert
kleift að skipuleggja veiðarnar og
gera þannig sem mest verðmæti úr
veiddum afla. Til þess að svo megi
verða þarf að setja aflamark á skip.
Jafnframt verði tryggt að nýir aðilar
geti komið að þessum veiðum og að
hluti aflamarksins verði ætlaður
þeim,“ sagði í ályktun LÍÚ.
Mikil deigla var í umræðum um
stjórn veiðanna veturinn 2009-10. Í
reglugerð um stjórn makrílveiða fyr-
ir árið 2010 var vikið frá fyrri reglum
um frjálsa sókn innan viðmiðunar um
tiltekinn hámarksafla. Með reglu-
gerðinni var mælt fyrir um heimild
Fiskistofu til að stjórna veiðum með
veiðileyfum sem tóku mið af mismun-
andi flokkum skipa.
Í reglugerðinni fólst sú breyting að
aflaheimildum var ráðstafað á ein-
stök skip. Þau sem sótt höfðu af
mestum krafti í „ólympískum veið-
um“ sátu að stærstum hluta að þeim
árangri þegar aflareynsla var metin.
15 þúsund tonnum var ráðstafað til
skipa sem komu ný að veiðunum, en
um leið fór hlutur uppsjávarflotans
úr 99,99% í 86% af heildaraflanum. Í
reglugerð var hvorki stuðst við hug-
tökin aflamark eða aflahlutdeild
heldur var orðið „aflaheimild“ notað
þar sem rætt var um úthlutun á hvert
skip.
Í reglugerðinni 2010 voru settar
verulegar takmarkanir við framsali
hámarksafla milli einstakra skipa og
útgerða. Sérstakt veiðiskylduákvæði
var einnig sett, en í reglugerðinni
var ekki mælt fyrir um skyldu ein-
stakra fiskiskipa til að landa tilteknu
hlutfalli makrílafla til manneldis.
Fulltrúar ráðuneytisins og LÍÚ
gengu hins vegar frá sameiginlegri
viljayfirlýsingu 22. júní 2010 með fyr-
irsögninni „Manneldisvinnsla á mak-
ríl á vertíðinni 2010“, þar sem talað
er um „sameiginlegt markmið stjórn-
valda og útgerða um að vinna sem
mestan hluta makrílaflans til mann-
eldis sem og að skapa sem mest verð-
mæti úr aflanum“.
Ekki varð kapphlaup
Í ársskýrslu stjórnar LÍÚ 2009-
2010, segir m.a. að „ekki varð kapp-
hlaup um að ná aflanum, með tilheyr-
andi kostnaði og sóun, og því reynd-
ist unnt að vinna stóran hluta aflans
til manneldis og skapa þannig mun
meiri verðmæti.“
Stærstur hluti makrílaflans árið
2010 fór í frystingu eða um 60%, þar
af var 33% fryst um borð í vinnslu-
skipum og 27% í landi. Um 40%
aflans fór í bræðslu. Það var umtals-
verð breyting frá 2009 þegar 80%
aflans fór í bræðslu.
Viðmiðun leyfilegs heildarafla
sumarið 2011 var 154.825 lestir og
var skipt á milli fjögurra flokka. Í
reglugerð um veiðarnar fólust tvær
meiriháttar breytingar. Annars veg-
ar var mælt fyrir um að útgerðir
skyldu ráðstafa mánaðarlega 70% af
makrílafla einstakra skipa til vinnslu.
Hins vegar var ákveðið að auka
heimildir vinnsluskipa í allt að 33.325
lestir. Heimilt var að flytja heimildir
á milli skipa í eigu sömu útgerðar.
Makríllinn kvótasettur í vetur
 Fjölmargar reglugerðir um stjórnun makrílveiða  Nánast allur makrílafli er unninn til manneldis
Yfirlit um þróun makrílveiða 2007-2013
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Aflareynsluskip 36.500 112.353 116.147 103.987 111.186 101.778 92.903
Skip án aflareynslu Án vinnslu: 16.678 7.330 8.162 8.547
Með vinnslu: 34.532 34.846 31.554
Lína/handfæri 179 304 1.099 4.678
Strandveiðileyfi 4 0 3 0
Samtals: 36.500 112.353 116.147 120.848 153.352 145.888 137.682
Sérstakt veiðigjald á hvert þorsk-
ígildiskíló í uppsjávarveiðum er nú
38,25 kr., en 7,38 kr. á hvert sér-
stakt þorskígildiskíló í botnfisk-
veiðum. Almennt veiðigjald er 9,50
kr. á hvert sérstakt þorskígildis-
kíló.
Gert er ráð fyrir að almennt
veiðigjald skili alls tæplega fimm
milljörðum króna í ár, en sérstaka
veiðigjaldið tæpum þremur millj-
örðum af botnfiski og rúmlega 4,2
milljörðum af uppsjávarafla. Alls
verði álögð veiðigjöld tæplega 9,8
milljarðar þegar tekið hefur verið
tillit til lækkunar vegna skulda
vegna kaupa á aflahlutdeild og frí-
tekjumarks.
Veiðigjald fyrir makríl í Fær-
eyjum var í ár 16 krónur íslenskar
á hvert kíló og var reiknað með að
það gæti gefið um tvo milljarða
króna, að því er kom fram í Fiski-
fréttum í sumar. Í ár veiddu Fær-
eyingar um 142 þúsund tonn af
makríl. Undanþegnir gjaldinu voru
botnfisktogarar, línubátar og
strandflotinn.
4,2 milljarðar af uppsjávarafla
SÉRSTAKT VEIÐIGJALD
Ljósmynd/Börkur Kjartansson
Mörg handtök Um borð í Lundey.
Í fimmtu grein laga um fiskveiðar
utan lögsögu Íslands segir: „Um
veiðar utan lögsögu Íslands úr
stofnum, sem veiðast bæði innan
og utan hennar, íslenskum deili-
stofnum, skulu gilda ákvæði laga
um stjórn fiskveiða eftir því sem
við getur átt, sbr. þó ákvæði
þessarar greinar. Sé tekin
ákvörðun um að takmarka heild-
arafla úr slíkum stofni sem sam-
felld veiðireynsla er á skal afla-
hlutdeild einstakra skipa ákveðin
á grundvelli veiðireynslu þeirra
miðað við þrjú bestu veiðitímabil
þeirra á undangengnum sex
veiðitímabilum.“
Í níundu grein laga um stjórn
fiskveiða frá árinu 2006 segir
m.a. um veiðireynslu að verði
veiðar takmarkaðar „á tegundum
sjávardýra sem samfelld veiði-
reynsla er á, en ekki hafa áður
verið bundnar ákvæðum um
leyfðan heildarafla, skal afla-
hlutdeild úthlutað á grundvelli
aflareynslu síðustu þriggja veiði-
tímabila“.
Byggt á
veiðireynslu
LÖG UM DEILISTOFNA
VELKOMINN Í BATA SMÁRALIND
Skoðið úrvalið á bata.is
Vertu vinur á
LEVIS HERRASKÓR,
FLOTTIR Í JÓLAPAKKAN
27.790.-
27.790.-