Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.11.2013, Blaðsíða 45

Ísland fór verr út úr þeim anga hrunsins sem hing-
að barst en ýmsir aðrir, vegna þess hve fjár-
málakerfið var ungt, hve það var samofið í kringum
örfáa gáleysismenn og vegna þess að ekki reyndist
mikið að marka endurskoðaða reikninga stofn-
ananna, yfirlýsingar um áreiðanlegar lánalínur og
fullyrðingar um að það, sem virtist vera aðeins froða,
væri fé en ekki froða. Í stóru löndunum með óska-
myntirnar evru og dollara töpuðu bankar ógrynni
fjár, tugir og hundruð stórra banka og smárra fóru á
hliðina. En með áður óþekktri peningaprentun og
með því í sumum tilvikum að veðsetja skattborgara
landanna upp í háls tókst víða að koma í veg fyrir
allsherjarhrun fjármálastofnana. En ekki eru öll kurl
komin til grafar og enn óljóst um endanleg áhrif
stórbrotinna björgunaraðgerða.
Sundurlyndi þegar síst skyldi
Það náðist á örfáum dögum um mánaðamótin ör-
lagaríku að fastsetja kúrsinn sem skipti mestu. Það
var mikilvægast alls á Íslandi á ögurstundu. Og það
tókst áður en að Samfylkingin náði ákvörðunarvald-
inu í stjórnarráðinu undir sig og komst síðar í þá
sérkennilegu stöðu að þykjast verða Íslands-
bjargvættur með VG. Með fyrrnefndum ákvörðunum
var tryggt að Ísland kom, þrátt fyrir algjört banka-
fall, betur frá uppnáminu en mörg þjóð önnur, sem í
holskeflinu lenti. En svo gleðilegt sem það var kom á
móti að næstu ár, sem voru svo mikilvæg, fóru að
mestu í súginn. Hávaði og barsmíðar, sem ólíkleg-
ustu aðilar tóku þátt í að æsa til, skoluðu sund-
urlyndisöflum inn í stjórnarráðið. Icesave-samn-
ingar, hver af öðrum, og endalausar deilur um þá;
svikum vafin aðildarumsókn að ESB; skrípaleikur
kringum stjórnarskrá landsins og aðför að henni;
Landsdómsmál og aðrar haturs- og hefndaraðgerðir
smágerðra stjórnamálamanna; allsherjar stöðnun
fjárfestinga, kotungsleg haftapólitík og ómarkvissar
aðgerðir til að koma sér út úr þeim og minnimátt-
arkennd gagnvart AGS, svo fátt eitt sé talið, frestaði
því alltof lengi að neikvæð áhrif bankafallsins
fjöruðu út.
Urmull tækifæra þrátt fyrir óvissu
Óhæfasta ríkisstjórn Íslands er á bak og burt. Í
augnablikinu er það því ekki vandræðagangur af því
tagi sem er háskalegasta hindrun uppbyggingar
efnahagslífs á Íslandi. Hægt er að sjá fyrir sér að Ís-
land eitt og sér gæti verið komið í mjög góða stöðu
til að grípa sín tækifæri, leggja grundvöll að bjart-
sýni, sem væri ekki belgingur einn, heldur á bjargi
byggð og komið sér þannig á beina braut á 12-18
mánuðum.
En utanaðkomandi skilyrði kunna þó að hafa ófyr-
irsjánleg áhrif. Þeir sem mestu ráða í heimsbúskapn-
um og um það, hvort hann nái sér brátt á strik, eru
ekki sannfærandi og því síður ganga þeir í takt.
Leiðtogar Evrópu gerðu ný mistök með hverjum
neyðarfundinum sem þeir áttu. Þeir niðurlægðu
bræðraþjóðir í vanda og keyrðu þær með efnahags-
legu ofbeldi í niðursveiflu, sem illfært er upp úr og
gerðu áratuga skuldaþrældóm í þágu áhættusæk-
inna bankaglanna í Norður-Evrópu að einu framtíð-
arsýn í áratugi.
Flestir viðurkenna nú orðið að evran er ónýtur
gjaldmiðill nema aðildarríki hennar verði þvinguð til
að lúta einni efnahagslegri stjórn. Enn er þó neitað
að horfast í augu við að ekki mun takast að beygja
nægilega margar þjóðir í duftið, þótt tekist hafi að
sverfa smám saman af fullveldi þeirra og sjálfstæði.
Handan hafsins gæti hækkandi verð hlutabréfa
bent til þess að grundvöllur efnahagsmála þar væri
að styrkjast. En ekki er allt sem sýnist. Bandaríski
seðlabankinn hefur stundað meiri inngrip í efna-
hagsþróunina en hollt er til lengri tíma. Bernanke,
fráfarandi bankastjóra, er orðið þetta ljóst. Um mitt
síðasta sumar gaf hann til kynna að „þægindamögn-
un“ bankans á burgeisum, sem átti að fleyta hikst-
andi efnahag á stað aftur, væri komin að sínum endi-
mörkum. Þegar Bernanke hóstaði þessu upp úr sér
hröpuðu pappírar þegar í verði og kaupahéðnum leið
eins og bankastjórinn hefði boðið þeim vikugamlar
ostrur í hádegismat og hlupu flestir á þá setuna. Þeir
kölluðu í skyndi eftir sínum dollurum frá Kína, Ind-
landi og slíkum ríkjum og þá blasti við að þau lönd
stefndu í ógöngur og gætu ekki áfram haldið uppi
framleiðslustigi í Vesturheimi og hlutabréfin virtust
því ætla að taka enn stærri dýfu. Þá guggnaði Bern-
anke bankastjóri og dró í land. Og þá varð aftur kátt
í Kauphöllinni. Bandaríski seðlabankinn er því orð-
inn fangi eigin stefnu, sem hann veit og hefur vitnað
um að fái ekki staðist til lengdar.
Í Evrópu eltu ríkisbankamenn hina kátu Kana og
eru komnir með vextina niður í ekki neitt. Sparendur
eiga því fáa kosti nema koddaverið eða að breyta
aurum í steypu og búa til fasteignabólu sem ekki er
innstæða fyrir. Og þá gæti niðurborandi spírallinn
fljótlega farið að heilsa upp á fleiri en Grikki, Spán,
Portúgal og Írland. Þegar blasir við að Ítalía er
næsti kandídat. Og Frakkland er ekki langt undan.
Þar er forseti við völd sem aðeins 3% frönsku þjóð-
arinnar treysta mjög vel. Hann hefur því enga stöðu
til að blása bjartsýni og baráttuhug í landa sína.
Hið efnahagslega umhverfi Íslands, bæði nær og
fjær, vekur því mjög blendnar tilfinningar um þessar
mundir. Það þýðir þó ekki það að ríkisstjórnin megi
draga að henda út misheppnuðum og skaðlegum úr-
ræðum hreinræktuðu vinstristjórnarinnar, hvar sem
eimir eftir af þeim. Stjórnar sem allt sveik og gekk
fyrir sundurlyndi í eigin ranni, eins og Össur hefur
upplýst og annars staðar, eins og allir gátu séð.
Óvissan erlendis eykur kröfuna á hendur okkur
sjálfum um að draga ekki að búa enn frekar í haginn.
Hún gerir óhjákvæmilegt að ekki dragist stundinni
lengur að breyta um kúrs, svo Ísland eigi hægara
með að standa af sér annan alþjóðlegan afturkipp í
efnahagslífi heimsins, sem ekki er hægt að útiloka að
geti verið skammt undan. Verði slíkum samdrætti í
alþjóðlegum efnahagsbúskap á hinn bóginn forðað,
munu okkar tímabæru aðgerðir skapa skilyrði fyrir
heilbrigðum uppgangi og bjartri framtíð. Það bíða
margir eftir slíkum skilyrðum og eru orðnir óþreyju-
fullir.
Morgunblaðið/RAX
*Hið efnahagslega umhverfiÍslands, bæði nær og fjær, vekurþví mjög blendnar tilfinningar um
þessar mundir. Það þýðir þó ekki það
að ríkisstjórnin megi draga að henda
út misheppnuðum og skaðlegum úr-
ræðum hreinræktuðu vinstristjórn-
arinnar, hvar sem eimir eftir af þeim.
17.11. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45