Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.12.2013, Blaðsíða 52

Þ
egar börnin þrjú voru farin að
heiman og mig vantaði verkefni
þá byrjaði ég að skrifa ljóð.
Mér finnst ljóðformið vera
best,“ segir skáldkonan Þóra
Jónsdóttir frá Laxamýri. Hún bætir við að
ljóð segi í raun fátt, þau séu hálfgerðar
gátur. „En þegar ég les ljóð finnst mér að
það sé svo margt á milli línanna. Það
fannst mér strax þegar ég byrjaði að lesa
ljóð. Ég hafði sem barn og unglingur mikla
lestrarþörf og heima var erfitt að ná í bæk-
ur; ég gat bara lesið það sem til var á
heimilinu og ljóðin voru við höndina.“
Þóra bætir við að hún hafi verið alin upp
við vinnusemi, fannst þá og finnst enn að
það sé alvöru líf en hitt, eins og að skrifa,
sé aukaafurð.
Á dögunum kom út ellefta ljóðabók Þóru,
Elst milli hendinga, en auk þess hefur hún
þýtt ljóð og sendi síðast frá sér safn ör-
sagna, Hversdagsgæfa. Fyrsta bókin kom
út árið 1973. Hún segir handritið að nýju
bókinni í raun hafa verið tilbúið fyrir þrem-
ur árum en örsögurnar komu út fyrst.
„Ljóðin hafa kannski ekki verið fullgerð.
Ætli það hafi ekki verið tímanum að kenna,
maður hefur ekki annað að gera en hugsa
sig um, og lifa,“ bætir hún við.
Við sitjum á heimili Þóru og eiginmanns
hennar, Páls Flygering, fyrrverandi ráðu-
neytisstjóra. Á veggjum er fjöldi fagurra
myndverka, sumar myndanna eru eftir Þóru
sem málar auk þess að skrifa, ljóðrænar
abstraktstemningar auk þess sem sumar
myndanna sýna útsýnið frá æskuheimilinu
að Laxamýri í Aðaldal. En við erum að tala
um ljóðin og Þóra segir viðfangsefni sín í
þessari nýju bók vera blöndu af einhverju
sem hún hefur upplifað og hugrenningum.
„Ég get ekki skrifað um annað en það
sem ég hugsa, upplifi eða hef reynt. Lífs-
reynslan breytir um form þegar hún er
komin í orð. Bætir við sig og dregur frá.
Þetta blandast allt í minningunni,“ segir
hún.
Í bókinni standa línuteikningar eftir Þóru
með sumum ljóðanna og segir hún sumar
þeirra vera gerðar fyrir viðkomandi ljóð,
aðrar ekki. En margar sýna staði sem eru
henni kærir, eins og fagurt Kistufellið í
Esju, sumarbústað þeirra hjóna í Grímsnesi
og Kinnarfjöllin á æskuslóðunum. „Ég hafði
gaman af að gera þessar teikningar, hafði
aldrei gert svona fyrr. Mér finnast þær
eiga vel við ljóðin,“ segir hún.
Við teikninguna af Kinnarfjöllunum er
þetta ljóð, „Með fjöll í fasi“:
Hvað þau skrafa
sín á milli
veit Fjallkonan ein
Hæglát horfa þau til þín
lífsreyndum móðuraugum
anda á sál þína
blárri kyrrð
Allir laðast að fólki
með fjöll í fasi
Aldrei hefur fjall
sagt sitt síðasta orð
Þau voru sex syskinin á Laxamýri og
fjögur þeirra hafa sent frá sér bækur; auk
Þóru þeir Björn, Vigfús Bjarni og Hall-
grímur. „Já, við höfum verið að skrifa. Ég
missti einn bróður þegar hann var ungur
en sú fimmta, systir mín, er eflaust jafn
fær um það og við hin,“ segir Þóra og
brosir. Hún heldur að ætternið hafi talsvert
um þetta að segja.
Bessastaðir og Laxamýri
„Jóhann Sigurjónsson ólst líka upp á Laxa-
mýri og var af skáldaættum. En það var
líka skáldskapur í ættum okkar systkinanna
sem komum þangað á eftir fólkinu hans. Ég
held að sá strengur hafi legið í fjölskyld-
unni, ætterni og erfðir skipta máli. En líka
umhverfið, það er einstakt. Maður lifði mik-
ið í náttúrunni. Laxamýri er dálítið af-
skekkt, því þótt bærinn hafi verið í þjóð-
braut og mikill gestagangur, þá var hann
fjarri öðrum bæjum.“
Þóra fæddist á öðru stórbýli, Bessastöð-
um á Álftanesi, og þar fæddust þrjú systk-
inanna. En foreldrar þeirra, Jón Helgi Þor-
bergsson og Elín Vigfúsdóttir, keyptu
Laxamýri þegar Þóra var þriggja ára.
„Pabbi og mamma tóku sig upp og fluttu
með búslóð, vinnufólk og ættingja á skipinu
Dronning Alexandrine norður til Húsavíkur.
Þar var engin bryggja og við vorum sett
þar í bát, menn og skepnur, og það var ný
reynsla fyrir alla. Þetta var að vorlagi og
kindurnar báru, hænsnin verptu og það
þurfti að passa þetta allt.
Laxamýri var stórbýli og mikil hlunnindi,
lax og fugl. Þess vegna vildu foreldrar mín-
ir flytja norður, pabbi var sauðfjárbóndi og
fannst ekki nægt beitarland á Bessastöð-
um.“
Þóra fór í skóla á Akureyri en var heima
á Laxamýri á sumrin. „Svo var ég alfarin
rúmlega tvítug. Það var margt fólk heima á
sumrin, fram að stríði. Þá fórum við börnin
að vinna öll störfin, ekki fékkst vinnufólk
lengur. Það var ágætt fyrir þjóðfélagið að
ÞÓRA JÓNSDÓTTIR HEFUR SENT FRÁ SÉR NÝJA LJÓÐABÓK
Lífsreynsla breytir um form
þegar hún er komin í orð
„MÉR FINNST LJÓÐFORMIÐ VERA BEST,“ SEGIR ÞÓRA JÓNSDÓTTIR. HÚN KYNNTIST LJÓÐUM UNG, HEIMA Á
LAXAMÝRI, OG HEFUR NÚ SENT FRÁ SÉR Á ANNAN TUG LJÓÐABÓKA. HÚN NÝTUR ÞESS LÍKA AÐ MÁLA.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
52 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.12. 2013
Sýningu á verkum pólsku listakonunnar
Alicja Kwade lýkur í i8 galleríi við Tryggva-
götu nú um helgina. Kwade, sem hefur á
undanförnum árum starfað í Berlín en sýnt
víða um lönd, kallar sýninguna „Fastastjörnur
og önnur skilyrði“.
Listunnendur eru hvattir til að nota tæki-
færið og kynna sér verk þessarar athygl-
isverðu listakonu. Forsíðuumfjöllun er um
verk hennar og feril í nýjasta tölublaði
ArtReview-tímaritsins og er umfjöllunin á
níu blaðsíðum. Meðal annars er birt mynd af
verki sem sýnt er í i8, „Heavy Weight of
Light“. Greinarhöfundur lýkur ítarlegri um-
fjölluninni með því að spá Kwade greiðri leið
upp á stjörnuhimin myndlistarinnar.
LIST ALICJA KWADE HRÓSAÐ
Á STJÖRNUHIMNI
Verk Alicja Kwade, Heavy Weight of Light, í i8
galleríi. Sýningunni lýkur nú um helgina.
Birt með leyfi listamannsins og i8.
Benedikt, hrúturinn Eitill og hundurinn Leó í
myndskreytingu Wolfgangs Felten frá 1951.
Aðventa, hin einstaka saga Gunnars Gunn-
arssonar um eftirleitir Fjalla-Bensa og föru-
nauta hans á Mývatnsöræfum, verður að
venju lesin í Gunnarshúsum í Reykjavík og á
Skriðuklaustri á morgun, 15. desember,
þriðja sunnudag í aðventu.
Hjá Rithöfundasambandi Íslands á Dyngju-
vegi 8 lesa hjónin Olga Guðrún Árnadóttir
og Guðmundur Ólafsson söguna og hefja
lestur kl. 13.30. Hjá Gunnarsstofnun á
Skriðuklaustri hefst lestur Svanhildar Ósk-
arsdóttur kl. 14. Allir eru velkomnir á þessa
kyrrðarstund í amstri aðventunnar. Lest-
urinn tekur rúmar tvær klukkustundir.
SAGA GUNNARS LESIN UPP
AÐVENTA LESIN
Í Noregi er komin út bók
er nefnist The Nerdrum
School. Í henni eru nýleg
málverk eftir hinn kunna
norska málara Nerdrum,
sem var um nokkurra ára
skeið búsettur hér á landi,
ásamt myndum af verkum
um áttatíu lærlinga og að-
stoðarmanna hans á und-
anförnum árum. Margir þeirra eru farnir að
láta að sér kveða í myndlistarheiminum svo
eftir er tekið.
Fyrrverandi ritstjóri tímaritsins Art in Am-
erica, Richard Vine, sem er jafnframt virtur
listrýnir, skrifar formála að bókinni og veltir
fyrir sér hvernig litið hefur verið framhjá
þeim áhrifum sem verk og hugmyndir Ner-
drums hafa haft á fjölda listamanna.
Meðal höfunda myndverka í bókinni eru Ís-
lendingarnir Stefán Boulter og Víðir I. Þrast-
arson.
LISTAMAÐUR OG LÆRLINGAR
SKÓLI NERDRUMS
Kápa bókarinnar.
Rannsóknir undanfarinna áratuga sýnafram á að það eru miklu fleiri konursem hafa stundað heimspeki í sögu
heimspekinnar en áður var talið,“ segir Sigríð-
ur Þorgeirsdóttir prófess-
or í heimspeki við Há-
skóla Íslands, höfundur
Dagbókar 2014 sem í
senn er dagatal og safn
stuttra greina um konur
sem lagt hafa stund á
heimspeki allt frá fornöld
til samtímans.
„Ég valdi dagbók-
arformið til að miðla sögu
heimspekinnar með svipmyndum af 53 kven-
heimspekingum vegna þess að mig langaði til
að gera efnið sem aðgengilegast. Ég hugsaði
líka með mér að svona bók gæti selst ágæt-
lega, af því að hún er í senn fróðleikur og
gagnleg en ég læt ágóða hennar renna til
styrktar doktorsnemum í femíniskri heim-
speki við Háskóla Íslands.“
Að sögn Sigríðar er nægur efniviður til að
skilningur heimspekinnar hefur líka löngum
verið karlhverfur.
Þegar við förum að skoða kenningar kven-
heimspekinga allt frá fornöld til samtímans þá
birtist nokkuð öðruvísi heimspekisaga,“ segir
Sigríður og bendir á að tvíhyggjan sem
löngum hafi einkennt vestræna hug-
myndasögu hafi skipt veruleikanum upp í and-
stæðupör á borð við náttúru – menningu, lík-
ama – sál, tilfinningar – vitsmuni. Konur hafi
verið tengdar náttúrunni og hinu líkamlega en
karlar hafi talist meiri vitsmunaverur. „Marg-
ir kvenheimspekingar í sögunni hafa reynt að
leiðrétta þessa kynjatvíhyggju og sameina
þetta tvennt,“ segir Sigríður og tekur fram að
sér þyki kvenheimspekingar alltaf oftast hafa
haft heildrænni sýn á þessa hluti.
„Í kenningum kvenheimspekinga finn ég
það sem má kalla erótíska visku. Með því á ég
við að þær fjalla um hin gömlu stef heimspek-
innar, þ.e. að þrá hið góða, hið fagra og rétt-
lætið, en á grundvelli jarðbundins mannskiln-
ings. Þær eru sér meðvitaðar um að við erum
fædd af jörðu, fædd inn í tengsl við aðrar
manneskjur og að það skilyrðir sýn okkar á
veruleikann. Við öðlumst ríkari heimspeki-
legan skilning með því að lesa bæði verk
kvenheimspekinga og karlheimspekinga.“
silja@mbl.is
ÖNNUR HEIMSPEKISAGA BIRTIST ÞEGAR KVENHEIMSPEKINGAR ERU SKOÐAÐIR
Erótísk viska kvenheimspekinga
„Heimspeki hefur verið afskaplega karlhverf
grein,“ segir Sigríður Þorgeirsdóttir prófessor.
Morgunblaðið/Ásdís
LJÓSINU ER BEINT AÐ 53 KVEN-
HEIMSPEKINGUM Í NÝÚTKOMINNI
DAGBÓK FYRIR ÁRIÐ 2014
halda áfram að gefa út á næstu árum fleiri
dagbækur með kynningu á gleymdum kven-
heimspekingum eða athyglisverðum sam-
tímaheimspekingum úr röðum kvenna. Spurð
hvers vegna kvenheimspekingar hafi gleymst í
áranna rás segir Sigríður: „Heimspeki hefur
verið afskaplega karlhverf grein og mann-
Menning