Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.12.2013, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.12. 2013
Menning
Eftir mikilfenglegan þríleik sendir Jón Kal-man Stefánsson nú frá sér sögu sem ger-ist á þrennum tímum; á Norðfirði í byrj-
un tuttugustu aldarinnar, í Keflavík um 1980 og
Keflavík núna. Um ættarsögu er að ræða.
Ari heitir aðalsögupersónan, hann er að flytj-
ast aftur heim til Íslands eftir nokkurra ára dvöl
í Danmörku og óhjá-
kvæmilega lendir hann í
gamla heimabæ sínum við
komuna til landsins. Ari
bjó í Keflavík frá 12 ára
aldri og fram á fullorðinsár
og fáum við að heyra sögur
úr lífi hans á þeim tíma
þegar Keflavík stóð í
„blóma“; fiskurinn og her-
inn. Föðurfjölskylda Ara
býr á þeim tíma að hluta í Keflavík en pabbi
hans og systkini eru fædd og uppalin á Norð-
firði. Og til Norðfjarðar fer sögumaðurinn líka
með okkur og segir frá ömmu og afa Ara sem
heyja þar baráttuna við lífið, sjóinn og ástina.
Þeir fortíðarkaflar bókarinnar eru afskaplega
áhrifaríkir.
Eins og í öðrum bókum Jóns Kalmans er
rödd sögumannsins sterk, hann er allt í kring.
Fyrst kemur hann fram eins og vinur Ara en
svo kemur í ljós að hann er hugur Ara eða jafn-
vel fjölskyldusálin sem ferðast með okkur á
milli ættingja.
Þrátt fyrir að sagan skiptist í þrenna sögu-
tíma er farið víða. Við fáum t.d. að heyra um
dvöl Ara í sveit í Dölunum á unglingsárum, les-
andinn er þá kominn á kunnuglegar slóðir í bók-
um Jóns Kalmans. Rykormurinn sem kemur
fyrir í fyrstu bókum hans snýr þarna aftur og
unglingspilturinn í sveitinni sem er að reyna að
skilja lífið. Við fáum líka að heyra frá hjóna-
bandsvandræðum Ara sem eru ástæðan fyrir
flótta hans frá landinu á sínum tíma.
Fiskarnir hafa enga fætur er bók full af sökn-
uði og lífsbaráttu bældra og vinnusamra Íslend-
inga á tuttugustu öldinni. Sögupersónurnar
eiga það flestar sameiginlegt að forðast það að
tjá sig og það virðist vera upphafið að sorginni
og söknuðinum: karlmennirnir tjá ást sína með
því að kreppa hnefann, með því að sópa öllu af
eldhúsborðinu og ganga út eða með því að tala
ekki saman og aðhafast ekkert. Innst inni eru
þeir samt að springa af orðum og öllu öðru sem
þeir koma ekki frá sér. Hvað lífið væri auðveld-
ara ef við þyrðum að nota meira af orðum.
Það virðist sem Jón Kalman skilji mann-
skepnuna betur en flestir aðrir og hvernig lífið
leikur hversdagsmanneskjuna sem er marg-
brotnari en margur heldur. Orðin eru ekki að
þvælast fyrir höfundinum sem raðar þeim í svo
fallegar og sannar setningar að það þarf að lesa
þær aftur og aftur og átta sig á áhrifum þeirra á
eigið líf.
Aðdáendur þríleiksins og aðrir unnendur
góðra sagna eiga ekki eftir að vera sviknir af
þessari bók, hér sýnir Jón Kalman alla sína
bestu takta.
Ingveldur Geirsdóttir
Hjartnæm ættarsaga
„Aðdáendur þríleiksins eða aðrir unnendur góðra sagna eiga ekki eftir að vera sviknir af þessari bók, hér sýnir Jón Kalman alla sína bestu takta,“ skrifar
rýnir um Fiskarnir hafa enga fætur. „Það virðist sem [hann] skilji mannskepnuna betur en flestir aðrir og hvernig lífið leikur hversdagsmanneskjuna …“
Morgunblaðið/RAX
BÆKUR
FISKARNIR HAFA ENGA FÆTUR
bbbbb
Eftir Jón Kalman Stefánsson.
Bjartur 2013. 358 bls.
Flestir tengja sprungið yfirborð málverka– craquelure – við gömul verk eins ogMónu Lísu – og vissulega má skapa ný-
legum verkum fortíðaryfirbragð með tækni
sem tengist aldagömlum aðferðum í málverki.
Harpa Árnadóttir nýtir sér hins vegar slíkar
aðferðir til að skapa áferðarrík samtímaverk
sem byggjast á óhlutbundnu myndmáli, eins
og sjá má á einkasýningu hennar í Hverf-
isgalleríi er ber yfirskriftina „Staðir“. Þótt yf-
irborð verkanna vísi til liðins tíma þá höfða
þau engu að síður til skynjunar „hér og nú“ í
gallerírýminu: hvert verk er rými eða staður í
sjálfu sér sem í samræðu við áhorfandann
getur kveikt hugrenningatengsl í ýmsar áttir.
Flest verkin eru hvít eða ljósleit, unnin með
lími og litadufti. Yfirborð sumra verkanna er
reyndar alveg laust við sprungur og á það
m.a. við um verk með kalkþörungadufti úr
Arnarfirði sem ljær þeim grágrænan lit. Síð-
arnefndu verkin skírskota þannig til ákveðins
staðar sem hefur persónulegt gildi fyrir lista-
manninn, auk þess að ýta undir skírskotun til
náttúrufyrirbæra. Sýningargesturinn tengir
„sprunguverkin“ ósjálfrátt við hjarn, jökla og
uppþornaða jörð, eða kannski sprungna máln-
ingu og múr gamalla húsa. Slíkar tengingar
kallast á við tilfinningu fyrir liðnum tíma sem
býr í verkum Hörpu – ekki aðeins vegna „an-
tík“-áferðarinnar, heldur einnig vegna tímans
sem fer í að vinna verkin. Gerð þeirra er
byggð á löngu ferli sem í er fólgin blanda af
stýringu og tilviljun sem ræðst m.a. af efna-
samsetningu, þykkt, undirlagi, ytri rakaskil-
yrðum og hitastigi. Aðferð listamannsins við
að leggja hvert lag á flötinn dregur einnig
fram viss sprungumynstur. Næmi fyrir eðl-
iseiginleikum efnisins ásamt litameðferð og á
köflum „malerískri“ eða sýnilegri pensiltækni
skilar sér í blæbrigðaríkri áferð verka og fág-
aðri sýningu.
Í heild ber sýningin svipmót naumhyggju
sem hverfist um hlutkennda eiginleika verks-
ins og vissa endurtekningu. Tilfinningin fyrir
nærveru listamannsins, hönd hennar og huga,
bregður þó einnig yfir sýninguna persónu-
legum blæ sem undirstrikaður er í heiti
stærsta verksins, Surface of memory. Hvert
verk á sýningunni geymir minningar um
hreyfinguna sem einkenndi tilurð þeirra: þau
eru sjálfsvísandi en þau mætti einnig túlka
sem skírskotun til sögu málaralistarinnar sem
vettvangs átaka. Í stóra verkinu birtist mál-
verkið okkur sem dularfull vera er býður
áhorfandanum að gægjast undir kyrrlátt yf-
irborðið og fínlegan vef sprungna, inn í skor-
ur og glufur og feta huglægar slóðir á vit
minninga og innri rýma.
Anna Jóa
Vefur og glufur málverksins
MYNDLIST
HARPA ÁRNADÓTTIR – STAÐIR
bbbmn
Til 23. desember 2013. Opið þri. – fös. kl. 11-17
og lau. kl. 13-16. Aðgangur ókeypis.
„Þótt yfirborð verkanna vísi til liðins tíma þá höfða þau engu að síður til skynjunar „hér og nú“ í gallerírýminu: hvert verk er rými eða staður í sjálfu sér
sem í samræðu við áhorfandann getur kveikt hugrenningatengsl í ýmsar áttir,“ segri rýnir um myndverk Hörpu Árnadóttur í Hverfisgalleríi.
Morgunblaðið/Ómar