Morgunblaðið - 13.02.2014, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. FEBRÚAR 2014
Hált á svellinu Klakinn er enn mikill víða, menn eru misstöðugir á svellinu í Laugardalnum.
Golli
Virkar refsistefnan gegn
fíkniefnum? – Heimdallur
stendur fyrir opnum fundi um
stöðu refsistefnunnar gegn
fíkniefnum. Einhvern veginn
kemur ekki á óvart að þessi
smái hópur ungs fólks spyrji
þessa. Virkar refsistefnan;
fækkar hraðakstursbrotum,
nauðgunum, og morðum á Ís-
landi og hefur gert vegna refs-
inga, nú eða þá brotamönn-
unum, t.d. pervertum? Hvaða ályktanir á að
draga af því ef ekki dregur úr brotum í ein-
hverjum brotaflokkum, svona yfirleitt? Af-
nema refsingarnar?
Eiturlyfjasmyglara má líkja við mann
sem varpar sprengju inn í hóp fólks. Hann
ætlar svo sem ekki að drepa neinn sér-
stakan. En hann myrðir ákveðið hlutfall
þeirra. Enginn unglingur „kaupir“ hlut-
skipti eiturlyfjaneytandans. Oft og iðulega
eru fórnarlömb nauðgarana óvarkárari en
gengur og gerist um fólk. Minnkar það sök
nauðgarans? Reyndar á það við um fórn-
arlömb allra glæpa, því miður. Ég hefði ekki
átt að bóna bílinn, þá hefði ég ekki freistað
þjófsins. – Því er skemmst frá að segja að
auðveldara er fyrir unglinga að verða sér úti
um amfetamín en að komast inn á bannaða
bíómynd. Eiturlyfjasalan fer fram nokkurn
veginn fyrir opnum tjöldum, gjarnan úr bíl-
um þar sem viðskiptavinirnir geta gengið að
þeim vísum. Þórólfur Þórlindsson prófessor
telur ástæðu þess að unglingar verða eitur-
lyfjaneytendur oftar en ekki sé um að ræða
að vera á röngum stað á röngum tíma.
Á áttunda áratug liðinnar aldar hófust
hryðjuverk til nýrrar hæðar. Stalín hafði að
vísu, löngu fyrr, sem ungur maður gert sé
grein fyrir og hafið hryðjuverk til vegsemd-
ar í stjórnmálabaráttunni. Árangurinn var
auðvitað framar vonum. Ráðstjórnarríkin
voru fyrsta uppskeran, og svo koll af kolli.
Ég skal fyrstur manna viðurkenna að ég
ber ekki fullkomna virðingu fyrir öllum ung-
liðum í flokknum sem ég hef
verið félagi í frá 15 ára aldri.
Framkoma gagnvart sam-
herjum, „lýðræðisleg“ fram-
kvæmd kosninga til forystu
og ýmislegt fleira hefur sem
sé ekki ýtt undir aðdáun mína
á þeim öllum. Ekki bætir úr
skák að hafa orðið vitni að
þröngum hópi ungra manna
gera hróp að félaga okkar á
sjálfum landsfundi okkar sem
vildi standa vörð um kristni
okkar og kristna menningu. –
En nóg um það.
Davíð Þorláksson er ekki einn um að
efast um áhrif refsinga. Hann ku vera lög-
fræðingur og á að vera kunnugt um mis-
munandi skoðanir þar um. Þar sýnist sitt
hverjum. Ég er á hinn bóginn viss um að
refsingar hafa áhrif. En það er næsta víst að
refsingar hafa ekki áhrif á fíklana, brotaþol-
ana, eins og allir aðrir sem eru fórnardýr
glæpamannanna eru nefndir. Refsingar
hafa áhrif (eða sömu áhrif) á eiturlyfjasala
og aðra þá sem brjóta lög, vitandi vits,
hvorki meiri né minni. Ekkert liggur fyrir í
aðra veru.
Það liggur fyrir að þessi Davíð Þorláks-
son telur 5% flokk með „réttar skoðanir“
betri en okkar flokk sem bara hefur staðið
vörð um Ísland, íslenskan almenning og ís-
lenska hagsmuni í nærfellt eina öld.
Kannski verður honum að ósk sinni, hver
veit?
Eftir Einar S.
Hálfdánarson
»Eiturlyfjasmyglara má
líkja við mann sem varp-
ar sprengju inn í hóp. Hann
ætlar svo sem ekki að drepa
neinn sérstakan. En hann
myrðir ákveðið hlutfall.
Einar S. Hálfdánarson
Höfundur er löggiltur endurskoðandi
og hæstaréttarlögmaður.
Virkar refsistefna?
Hinn 27. janúar sl.
átti Egill Helgason
sjónvarpsviðtal við hag-
fræðinginn Guðrúnu
Johnsen. Viðtalið átti
að varpa ljósi á aðdrag-
anda bankakreppunnar
og var tekið í kjölfar út-
gáfu bókar Guðrúnar,
sem ber heitið „Bring-
ing down the banking
system“.
Í þessu viðtali greinir Guðrún frá
því að hagfræðingar almennt, en þó
sérstaklega hún sjálf, hafi séð vand-
ræðin fyrir. „Við sáum þetta gerast
strax upp úr 2003-2004, [þá] byrja
bjöllurnar að klingja og ljósin að
blikka,“ segir Guðrún Johnsen: „Við-
bragðstíminn var nægilega langur og
gögnin lágu fyrir.“ Egill Helgason
minnir Guðrúnu á að hún hafi samið
skýrslu árið 2005, sem honum skilst
að Guðrún hafi gengið með milli
manna hér.
„Greinin var skrifuð hjá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum, þegar ég var að
vinna þar.“ Að eigin sögn var Guðrún
að vinna við að veita seðlabönkum í
Austur- og Miðaustur-Evrópu aðstoð
við að hemja útlánavöxt. „Það sem
við náðum að spotta var hárrétt …“
segir Guðrún. „Greinin var send út
um allt, auk þess reyndi ég að vekja
athygli á henni, en menn voru bara
að hugsa um annað.“
Niðurstöðuna dregur Egill Helga-
son fram: „Það er ljóst af bók þinni að
stjórnkerfið bregst.“ „Já, það er
óhætt að segja það,“ svarar Guðrún
Johnsen. Hún bætir við að átt hafi að
endurskipuleggja bankakerfið 2006.
Egill spyr: „Höfðu stjórnmálamenn-
irnir tæki og tól til að grípa inn í?“
Guðrún segir þá: „Greinin sem ég
skrifaði var allavega til.“
Nú þegar ljóst er að gögn öll lágu
fyrir er komið að því að Guðrún
Johnsen lýsi því hvers vegna þau
komu ekki að gagni.
Ráðningarferlið inn í
stofnanir … virðist
ótraust. „Sko, eftir
höfðinu dansa limirnir,“
segir Guðrún Johnsen.
„Þeir eru ekki með við-
eigandi menntun til að
sinna því starfi, þá
kveikja menn ekki á
perunni þó að skýrslur
berist inn á borð hjá
þeim.“
Egill Helgason tekur
þessum fréttum um
þekkingarleysi íslenska stjórnkerf-
isins feginsamlega og bætir við sak-
leysislegri spurningu: „Ertu að
meina seðlabankastjórann, sem sat
hér á þeim tíma?“ „Já,“ svarar Guð-
rún, „allir þeir sem báru ábyrgð á
fjármálakerfinu.“
Guðrún tekur það fram að það
„verði að setja ákveðna resúrsa í fjár-
málaeftirlit“. Menn þurfi helst að
hafa doktorsgráðu í hagfræði til að
skilja það sem gerist. Það þurfi fólk
sem kann að stunda rannsóknir, rýna
í gögn og draga ályktanir. „Og Seðla-
bankinn,“ segir Egill Helgason.
„Hvað þá,“ segir Guðrún Johnsen,
„þú setur ekki óreynda flugmenn upp
í orrustuþotur. Líf og dauði er háð
því að menn meti þetta rétt.“
Nú er rétt að draga saman þau að-
alatriði sem lýsa aðdraganda banka-
kreppunnar, sem hefði mátt forðast
ef menn hefðu hlustað á Guðrúnu
Johnsen. Strax árin 2003-2004 sáu
Guðrún og hennar félagar hvað var
að gerast. Viðbragðstíminn var nægi-
legur og gögn lágu fyrir. Ef gögnin
voru ekki nógu góð, þá samdi Guðrún
Johnsen skýrslu árið 2005 og dreifði
henni um íslenska stjórnkerfið. Því
miður voru menn að hugsa um annað.
Í stjórnkerfinu, einkum í Seðlabanka
og Fjármálaeftirliti, var ekki til
þekking á hagfræði. Þar kunnu menn
ekki að gera rannsóknir og rýna í
hagfræðileg gögn. Það voru óreyndir
flugmenn í orrustuþotunni.
Ég verð að viðurkenna að þessi
lýsing lítur ekki vel út fyrir íslenska
stjórnkerfið, Seðlabankann og Fjár-
málaeftirlitið. Þær stofnanir allar
saman eiga sér hins vegar hauk í
horni þar sem hans er síst að vænta.
Það vill svo til að árið 2006, hinn 10.
maí, birtir Guðrún Johnsen grein í
Viðskiptablaðinu. Þar fagnar hún því
að út hafi komið „tvær viðamiklar og
glæsilegar úttektir af íslenskum fjár-
málastöðugleika. Annars vegar kom
út ritið Fjármálastöðugleiki 2006,
sem gefið er út af Seðlabanka Ís-
lands, en hins vegar réð Viðskiptaráð
Íslands tvo kunna hagfræðinga,
Frederick Mishkin og Tryggva Þór
Herbertsson, til að gera úttekt á fjár-
málaumhverfi og fjármálasögu Ís-
lands. Seðlabankamenn undirbjuggu
leikmenn efnahagslífsins undir þá
áskorun sem framundan er, þ.e. að
draga úr útlánum og ofþenslu sem
hér hefur ríkt. Félagarnir á vegum
Viðskiptaráðs komust að því að ís-
lenskt efnahagslíf stendur á styrkum
stoðum. Grein þeirra virðist miðast
við að tefla fram andsvari við vanga-
veltum um, að þegar hafi gosið upp
úr íslensku efnahagslífi og að efna-
hagskreppa á borð við þá taílensku
og þá tyrknesku sé einungis rétt
handan við hornið. Það má ætla að
þessar skýrslur Viðskiptaráðs og
Seðlabankans hafi haft jákvæð áhrif,
enda styrktist krónan hressilega í
síðustu viku“.
Svo mörg voru þau orð. Þessi lof-
söngur um Seðlabankann og þá fé-
lagana Mishkin og Tryggva Þór Her-
bertsson er ritaður um mitt ár 2006.
Það er rúmum þremur árum eftir að
öll gögn um yfirvofandi kreppu lágu
fyrir. Ef þær dygðu ekki, þá hafði
Guðrún Johnsen samið sína skýrslu
2005 og kynnt hana fyrir öllum sem
málið snerti án árangurs. Í greininni
nefnir Guðrún rannsóknir sínar á
vegum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Hvergi er þar getið um þá dóms-
dagsspá um íslensk efnahagsmál,
sem í greininni átti að vera, og hefði
nýst til að endurskipuleggja banka-
kerfið ef ólæsi hefði ekki háð stjórn-
kerfinu.
Hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum,
þar sem Guðrún Johnsen starfaði um
tíma og skrifaði að eigin sögn sína
tímamótaskýrslu, fóru fram sér-
stakar athuganir á fjármálastöð-
ugleika Íslands. Þetta var gert að
beiðni íslenskra stjórnvalda. Þessar
athuganir voru þrjár talsins 2001-
2008. Mun ekkert land hafa farið
fram á eins tíðar athuganir í aðdrag-
anda bankakreppunnar og Ísland.
Síðasta athugunin var gerð um mitt
ár 2008. Umsögn um íslenska fjár-
málaeftirlitið var jákvæð.
Sá sem þetta ritar sat sem fasta-
fulltrúi Íslands við OECD-borðið frá
2004 til 2009. Stofnunin gaf út
skýrslur um efnahagsástand á Ís-
landi með um 18 mánaða millibili.
Þessar skýrslur eru athyglisverð
lesning. Þar er mikið lof borið á þær
breytingar á efnahagslífinu sem rík-
isstjórnir Davíðs Oddssonar höfðu
staðið fyrir. Í skýrslunni sem gefin
var út í ágúst 2006 segir: „Losað hef-
ur verið um eftirlit með starfsemi
fjármálamarkaða, viðskiptabankar
hafa verið einkavæddir. Þessi stefnu-
mörkun í átt til frjálsræðis hefur tek-
ist afbragsvel og ætti að halda áfram
(„This liberalisation programme has
succeeded admirably and should be
continued“ (leturbreyting er frá
OECD).)
Síðasta skýrslan fyrir áfallið var
birt í febrúar 2008. Þar fer því víðs
fjarri að spáð sé hruni bankanna.
Efnahagur Íslands er sagður sveigj-
anlegur og sterkur (resilient). Það er
tekið fram að styrkja þurfi tök á pen-
ingamálum og gæta aðhalds í ríkis-
útgjöldum til að koma í veg fyrir
óstöðugleika og viðhalda vexti. Tekið
er fram að flestar mælingaraðferðir
gefi til kynna að íslensku bankarnir
séu heilbrigðir.
Svo virðist sem Guðrún Johnsen
hafi haft býsna góða aðstöðu til að
fylgjast með rannsóknum og úttekt-
um þeirra hagfræðistofnana sem
mestrar tiltrúar njóta í heiminum.
Hún vann um tíma hjá Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum. Hún hefur væntanlega
haft tækifæri til að kynna sér
skýrslur OECD. Hún var ráðgjafi
Rannsóknarnefndar Alþingis og hef-
ur væntanlega haft aðgang að máls-
vörn seðlabankastjóranna, þótt sú
vörn hafi ekki fengist birt í prentaðri
skýrslu nefndarinnar, eins og al-
kunna er.
Þegar tekið er tillit til þess sem
þessar stofnanir létu frá sér fara, og
lesin er grein Guðrúnar í Viðskipta-
blaðinu um mitt ár 2006, er óhjá-
kvæmilegt að komast að þeirri nið-
urstöðu að hún hafi í raun alls ekki
verið sá hrópandi í eyðimörkinni, sem
hún vill nú vera láta. Á þeim tíma,
sem hún barst með straumnum, voru
reyndar langflestir hagfræðingar á
sama báti og hún.
Um tiltrú hennar á traustum
grundvelli hagfræðinnar og fullyrð-
ingar um algjöra vanþekkingu ís-
lenska stjórnkerfisins á þeirri fræði-
grein verður fjallað í annarri grein.
Eftir Tómas Inga
Olrich » Þegar tekið er tillit
til þess sem þessar
stofnanir létu frá sér
fara, og lesin er grein
Guðrúnar í Viðskipta-
blaðinu um mitt ár 2006,
er óhjákvæmilegt að
komast að þeirri nið-
urstöðu að hún hafi í
raun alls ekki verið sá
hrópandi í eyðimörk-
inni, sem hún vill nú
vera láta.
Tómas Ingi Olrich
Höfundur er fv.
menntamálaráðherra.
Spákona í eyðimörkinni