Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.04.2014, Qupperneq 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.4. 2014
Menning
Þ
að var árið 1957 sem
Hjalti Geir Krist-
jánsson húsgagna-
arkitekt leitaði til
Skarphéðins Jóhanns-
sonar arkitekts og bað hann um að
teikna einbýlishús fyrir sig og ört
vaxandi fjölskyldu þeirra Sigríðar
Th. Erlendsdóttur á lóð sem hann
hafði eignast við Bergstaðastræti.
Verkefnið var óvenjulegt sökum
þess að lóðin var ekki í nýju út-
hverfi heldur inn á milli eldri húsa
við gróna og virðulega götu í sunn-
anverðu Skólavörðuholti.
Á meðan Hjalti Geir var við nám
í húsgagnaarkitektúr við Kunstge-
webschule der Stadt Zürich í Sviss
heimsótti hann Skarphéðin í Kaup-
mannahöfn vorið 1949. Þar hittust
þeir í fyrsta sinn og áttu saman
eftirminnilega kvöldstund sem varð
grunnur að ævilangri vináttu. „Það
var óhemju, að mér fannst, upp-
byggjandi, að mega ræða við svo
vandaðan og heilsteyptan mann
sem hann var.“ Þegar kom að því
að byggja á lóðinni kom enginn
annar arkitekt til greina en Skarp-
héðinn. Lóðin var lítil, ekki nema
398 fermetrar, og því var ekki
vandalaust að koma fyrir húsi sem
uppfyllti væntingar og þarfir fjöl-
skyldunnar. Húsin sunnan göt-
unnar voru öll byggð fast upp að
gangstétt og erfitt um vik að koma
fyrir stórum gluggum í þá átt á
götuhæð. Við lóðamörkin til norð-
urs var brunagafl tvílyfts steinhúss
og neðan við lóðina stærðarhús við
Laufásveg, kjallari, tvær hæðir og
hátt ris, sem byrgði fyrir útsýni til
vesturs og suðurs.
Í reykvískum íbúðarhúsum á
fyrri hluta 20. aldar var hefðin sú
að stofur væru á neðri hæð en
svefnherbergi á efri hæð. Skarp-
héðinn ákvað hins vegar að snúa
þessu við. Hafa stofur og eldhús
uppi til að fanga birtu og útsýni en
svefnaðstöðu á götuhæð með
gluggum inn að bakgarði. Á efri
hæð er stór og björt stofa með-
fram allri garðhliðinni þar sem ein-
halla þakflötur hússins rís hvað
hæst. Útveggurinn er lokaður þar
sem nágrannahúsið skyggir á en til
beggja enda stofunnar eru gólfsíðir
gluggar með rúmgóðum svölum
framan við þar sem útsýni opnast
á milli Laufásvegarhúsanna.
Fyrir nokkrum árum lét Guðrún
Jónsdóttir arkitekt svo ummælt að
húsið við Bergstaðastræti 70 væri
eitt af best teiknuðu húsum í
Reykjavík. Einkennandi í útliti
þess eru hrein form og skýrt af-
markaðir glugga-, efnis- og litaflet-
ir sem mynda yfirvegaða kompós-
isjón, líkt og abstraktmálverk í
þrívídd. Snilld arkitektsins liggur
þó ekki í ytra forminu einu, heldur
því hvernig hvert atriði í útliti
hússins er jafnframt þaulhugsað út
frá innra skipulagi og notagildi
hvers herbergis.
Húsið er hannað á farsælan hátt inn í klassíska reykvíska götumynd.
.
Morgunblaðið/RAX
ALDARMINNING SKARPHÉÐINS JÓHANNSSONAR ARKITEKTS
Eitt af best teiknuðu húsunum
MINJASTOFNUN HYGGST
FRIÐLÝSA EINBÝLISHÚSIÐ
NR. 70 VIÐ BERGSTAÐA-
STRÆTI TIL AÐ HEIÐRA
MINNINGU ARKITEKTSINS.
Pétur Ármannsson
petura@simnet.is
Hjalti Geir Kristjánsson og Sigríður Erlendsdóttir á heimili sínu.
Skarphéðinn Jóhannsson (1914-
1970) var af þeirri kynslóð arkitekta
sem ruddu nýjum viðhorfum braut
á árunum eftir seinni heimsstyrjöld.
Hann lærði ungur húsgagnasmíði
og útskrifaðist frá Kunsthaand-
værkerskolen í Kaupmannahöfn ár-
ið 1937. Eftir námsdvöl í Þýskalandi
hóf hann að starfa sem húsgagna-
teiknari og innanhússarkitekt í
Reykjavík. Var hann frumkvöðull á
því sviði ásamt Helga Hallgríms-
syni skólabróður sínum sem útskrif-
aðist á sama tíma. Sem húsgagna-
og innanhússhönnuður vann Skarp-
héðinn mest að verkefnum fyrir
arkitekta, einkum Gunnlaug Hall-
dórsson og Einar Sveinsson. Hann
teiknaði m.a. upprunaleg húsgögn
og innréttingar í afgreiðslusal Bún-
aðarbankans í Austurstræti fyrir
Gunnlaug Halldórsson. Árið 1945
hóf Skarphéðinn nám í arkitektúr
við Listaakademíuna í Kaupmanna-
höfn. Hann útskrifaðist sem arki-
tekt árið 1949 og vann um skeið hjá
prófessor Kaare Klint. Árið 1952
stofnaði hann eigin teiknistofu í
Reykjavík. Stuttu síðar kvæntist
hann Kristínu Guðmundsdóttur hí-
býlafræðingi. Teiknistofa Skarphéð-
ins var til húsa á heimili þeirra
hjóna, fyrst á Bergstaðastræti 69
og frá árinu 1957 á jarðhæð ný-
byggðs einbýlishúss við Laugarás-
veg 71. Á sjöunda áratugnum var
teiknistofa Skarphéðins ein stærsta
einkarekna arkitektastofan í
Reykjavík og margir ungir arki-
tektar störfuðu þar um skeið.
Helstu verkefni stofunnar voru á
sviði mennta- og vísindastofnana.
Ruddi nýjum
viðhorfum braut
Skarphéðinn með finnska arkitektinum Alvar Aalto (t.v.) sem teiknaði Nor-
ræna húsið í Reykjavík. Skarphéðinn var nánasti samstarfsmaður hans.
Ljosmynd/Einkaeign
Skarphéðinn Jóhannsson um 1960.
Ljósmynd/Einkaeign
„Ég tel mig ákaflega heppinn að
hafa átt mín fyrstu starfsár hjá
Skarphéðni. Að vinna með hon-
um var dýrmæt reynsla fyrir
ungan mann. Hann gaf mér
nokkuð frjálsar hendur, ræddi
um lausnir og hafði sínar skoð-
anir,“ segir Manfreð Vilhjálms-
son arkitekt. „Allir sem kynntust
Héðni báru til hans mjög góðan
hug. Hann var mikill sportmað-
ur, frábær teiknari og góður
vatnslitamálari. Hann naut virð-
ingar og álits í samfélaginu enda
hafði hann fyrir löngu sannað sig
sem frábær húsgagna- og inn-
réttingaarkitekt.“
Manfreð Vilhjálmsson arkitekt.
.
Morgunblaðið/Einar Falur
Kynnin dýr-
mæt reynsla