Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.05.2014, Blaðsíða 47

sögn) í tveggja manna tali að líkja framgöngu Pútíns
forseta Rússlands í Úkraínu við aðfarir Adolfs Hitlers.
Nú liggur fyrir opinberlega að hafi Karl prins orðað
hugsun sína svo, þá er hann í hópi fjölmargra annarra
í þeim efnum. Stjórnmálamönnum í Evrópu hefur,
fleiri en einum, orðið þetta sama á og eru þar á meðal
menn í æðstu stöðum. McCain öldungadeildarþing-
maður og fyrrum forsetaefni í Bandaríkjunum hefur
ítrekað haldið þessu sama fram. Það hafa fleiri starfs-
bræður hans einnig gert. Þetta er hvimleitt. Það er
engu líkara en í slíkum ummælum og öðrum álíka, þar
sem Hitler er sífellt oftar viðmiðið, fari fram eins kon-
ar endurhæfing á fyrirbærinu Adolf Hitler og endur-
mat á verkum hans. Svo notaðar séu líkingar úr nú-
tímanum þá kemur Adolf Hitler út úr þessu eins og
hann hafi gengið í gegnum flókið afskriftarferli. Ekki
er verið að gefa til kynna að Adolf sé þar með orðinn
fær í nýjan slag.
Það eru vissulega senn liðin 70 ár frá persónulegum
endalokum Hitlers, við hlið hrúgaldsins af hinni
glæstu kanslarahöll hans. En Hitler er enn hluti af
samtímasögu mannkynsins. Hann hefur ekki sömu
fjarlægð og Gengis Kahn eða Kaligula. Og í þeirri
sögu er hann eitt helsta af örfáum pólitískum
skrímslum.
Það er ekki Pútíns vegna eingöngu sem með öllu er
óviðeigandi að líkja Rússlandsforseta við Hitler. Það
er óviðeigandi gagnvart fórnarlömbum hins síðast-
nefnda og nánast heimsbyggðinni allri. Það má jafnvel
segja að fordæming á þessum samanburði sé Pútín
með öllu óviðkomandi. Og með henni er auðvitað ekki
verið að bera blak af honum.
Rök Rússlandsforseta
Hins vegar er ekkert að því að ræða málið út frá sjón-
arhóli Pútíns og raunar nauðsynlegt, þó ekki væri
nema umræðunnar vegna, að gera það. Frjálsir dóm-
stólar í frjálsum löndum ganga út frá því að mál séu
rakin frá báðum (öllum) hliðum fyrir framan þá sem
kveða eiga upp dóm, vonandi réttan, en oft endan-
legan. Dómstóll götunnar vill aldrei lúta þeim lög-
málum, það er ekki í eðli hans og til hans eru engar
kröfur gerðar. En „úrskurðir“ hans geta, engu að síð-
ur, verið þungbærir og iðulega fæst þeim ekki áfrýjað.
Það er þá oftast vegna þess að nýtt mál er komið á
dagskrá þess vonda dómstóls og fyrri mál hans koma
honum ekki lengur við.
Pútín hélt ræðu í Pétursborg í gær. Hann vildi aug-
ljóslega rétta sinn hlut í umræðunni. Það er ekkert að
því að hlusta á rök forseta Rússlands í málinu. Þótt
honum sé aftur og aftur líkt við Adolf Hitler er ekki
vitað til þess, að hann hafi enn gefið fyrirmæli um að
lífláta einn einasta mann, þótt það sé ekki útilokað.
Pútín er lýðræðislega kjörinn forseti Rússlands. Því
er haldið fram að hann hafi safnað að sér meiri völdum
en lýðræðislega kjörnir valdamenn annars staðar hafi
freistast til.
Hitler fékk lýðræðislegt umboð til að gera tilkall til
valda og notaði fyrsta tækifærið til að koma lýðræð-
isskipulaginu í Þýskalandi fyrir kattarnef. Þeir sem
lesið höfðu hina ruglingslegu og torlesnu „Bar-
áttubók“ hans og kusu hann þrátt fyrir það í kosn-
ingum tóku, ekki bara óbeint heldur beint, þátt í því
með honum að binda enda á lýðræðið í því landi. Ekk-
ert bendir enn til að Pútín sé lagður upp í slíkan leið-
angur. Rök Pútíns, eða eftir atvikum áróður hans,
komust glöggt til skila í ræðu hans í Pétursborg. Hann
segir að Viktor Yanukovych forseti hafi setið réttkjör-
inn í sínu embætti. Hann hafi haft fullt lagalegt umboð
til að hafna, fyrir sitt leyti, samningsdrögum um nán-
ara samstarf við Evrópusambandið. Hann hafði jú
svipað neitunarvald og það sem Bandaríkjaforseti fer
með. Ekki er óalgengt að kjörinn forseti Bandaríkj-
anna hafni tugum lagafrumvarpa sem rétt kjörinn
meirihluti bandaríska þjóðþingsins hefur samþykkt.
Þá er ekki spurt um hvort mál séu „góð“ eða „slæm“
heldur aðeins um það, hvort synjun forseta sé innan
ramma laganna. Pútín segir að vegna mótmæla í Kiev
hafi Yanukovych, forseti Úkraínu, samþykkt að efna
til nýrra forsetakosninga í landinu í desember nk.,
löngu áður en kjörtímabili hans lyki. Samkomulagi um
þetta hafi verið komið á með atbeina ESB, Bandaríkj-
anna og Rússa og Yanukovych og talsmönnum mót-
mælenda. Örfáum klukkutímum síðar hafi ekkert ver-
ið gert með þetta samkomulag og þingið hafi rekið
Yanukovych frá völdum, sem það hafði þó enga form-
lega heimild til að stjórnlögum ríkisins.
Rétt svo langt sem það nær
Atburðarásin sem Pútín lýsir er í meginatriðum rétt.
Aðkoma ESB og ekki síður Bandaríkjanna, sem voru
staðin að því að velja sjálf nýja forystu í Úkraínu úr
hópi leiðtoga mótmælenda, var svo sannarlega ekki
gallalaus. En margt bendir á hinn bóginn til að atburð-
irnir hafi ekki lengur lotið neinni stjórn, þegar þarna
var komið. Úkraínuforseti flúði land eftir að skotið var
á bifreiðar sem fluttu hann og fjölskyldu hans. Ekki
hefur verið sannað með óyggjandi hætti hverjir það
gerðu eða hverjir það voru sem skutu úr launsátri á
vopnlitla mótmælendur. Þótt leiðtogar mótmælenda
ráði nú her og lögreglu í Kiev og vesturhluta landsins
hafa þeir ekki náð að handsama leyniskytturnar.
Færa má rök fyrir því að Pútín, þótt valdamikill sé
heimafyrir, hefði aldrei getað staðið það af sér að
„svara ekki kalli“ íbúa Krímskaga, þótt málum sé
blandið hvernig það kall var komið til. Íbúasamsetning
á skaganum og sögulegar tengingar hans við Rússland
í hundruð ára hafi verið óviðráðanlegt stjórnmálalegt
dæmi.
Pútín hefur enn ekki farið með her sinn inn í Austur-
Úkraínu, þótt þar yrði hernaðarleg fyrirstaða ekki
mikil. Hann segist munu virða forsetakosningar þar í
landi í maí, þótt til þeirra hafi verið stofnað með ósköp-
um að hans mati. Á það mun reyna.
Því fer fjarri að framganga Pútíns sé yfir gagnrýni
hafin. Það virðist blasa við að hann líti ekki á sjálfs-
ákvörðunarrétt þjóða sem heilagan. Því miður er hann
ekki einn um það. En menn „teygja sig um hurð til lok-
unnar“ þyki þeim ekkert minna duga til en Adolf Hit-
ler til að lýsa gjörðum Pútíns. Hitler er í fremstu röð
stríðsglæpamanna, gyðingamorðingi og er þá ekki allt
talið. Þetta veit McCain og þetta veit Karl prins. En
afskaplega hlýtur það á hinn bóginn að gleðja prins-
inn, að Ríkharður þriðji, sem varð seinastur kónga
Englands til að falla í bardaga, skuli nú, eftir 530 ár frá
þeim atburðum, eiga vígða mold vísa í dómkirkjunni í
Leicester, eftir að hafa verið grafinn upp undan því
ömurlega bílaplani hins opinbera, í umhverfi sem að-
eins nútímalegir arkitektar hefðu getað skapað.
Morgunblaðið/Kristinn
25.5. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47