Morgunblaðið - 24.07.2014, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JÚLÍ 2014
Fórnarlamba minnst Eftir útifund á Ingólfstorgi í gær til að mótmæla blóðsúthellingunum á Gaza lögðust um það bil 700 manns á Arnarhól til að minnast þeirra sem liggja í valnum á svæðinu.
Árni Sæberg
Nýlega kom út
skýrsla um stærð-
fræðikennslu í fram-
haldsskólum og að
ósekju vakti hún at-
hygli. Helstu nið-
urstöður hennar voru
þær að stærðfræði-
kennslu væri ábóta-
vant á framhalds- og
grunnskólastigi og að
vel þurfi að huga að
stærðfræðikennslu til
framtíðar. Bent var sérstaklega á
þann þátt að menntun stærð-
fræðikennara á framhaldsskólastigi
væri ábótavant, vegna þess að þeir
væru flestir ekki menntaðir í faginu
stærðfræði.
Nú er það svo að flestir þeir kenn-
arar sem kenna stærðfræði í fram-
haldsskólum eru vel menntaðir, oft
með margra ára nám í líkum grein-
um eins og verkfræði og eðlisfræði,
eða sem reynslumiklir kennarar í
greininni, menntaðir af Mennta-
vísindasviði HÍ. Þannig er það alla-
vega í okkar skólum og það er því
mikil einföldun, líkt og ráðherra
benti á, að taka þennan þátt sér-
staklega út til að skýra þann vanda
skólakerfisins. Hér kemur fjölmargt
annað til.
Það vakti athygli okkar að í
skýrslunni kom fram að há-
skólakennurum þyki lítið til þekk-
ingar nýnema á stærðfræði koma.
Þetta er gömul saga og ný, enda höf-
um við töluvert orðið varar við þessa
tilhneigingu skólastiga til að benda á
næsta skólastig á undan til þess að
útskýra þekkingar- og eða getuleysi
nemenda sinna. Í félagsgreinum
kunna nemendur hvorki að lesa né
skrifa almennilegan texta, í stærð-
fræði vantar mikið upp á skilning á
algebru og almenna færni. En hvert
leiðir svona hugsun okkur – háskól-
inn bendir á framhaldsskólann,
framhaldsskólinn á grunnskólann,
grunnskólinn á leikskólann og hvert
svo? Í vögguna?
Þetta hlýtur að sýna að samráð
vanti á milli skólastiga, því tímarnir
breytast og mennirnir með og öll
skólastigin hljóta að þurfa að aðlaga
sig að breyttum áherslum, nýrri
tækni og jafnvel gjörbreyttu sam-
félagi. Þessa tækni
þurfum við að nota til
að finna nýjar leiðir til
efla og örva huga nem-
enda. Svokölluð hvít-
bók ráðherra gefur
fyrirheit um einmitt
þetta. Þar eru m.a.
lagðar línur að lestr-
arátaki þvert á öll
skólastig og hugað er
að brottfalli nemenda
úr framhaldsskólum,
þá með áherslu á
þriggja ára stúdents-
próf. Og línurnar voru lagðar með
samráði fagfólks af öllum skólastig-
um.
Þetta hlýtur einnig að beina spjót-
unum að nemendum sjálfum og
þeirra nærumhverfi. Oft er talað um
að ákveðið agaleysi ríki meðal nem-
enda og ekki sé alltaf næg virðing
borin fyrir náminu og kemur þetta
m.a. fram í fyrrnefndri skýrslu. Að
okkar mati þurfum við, bæði skóla-
fólk og samfélagið í heild, að beina
sjónum okkar meira að viðhorfi
nemenda og almennings gagnvart
námi. Við sem kennarar finnum fyr-
ir þessu virðingarleysi víða, en þó
mest virðingarleysi nemenda fyrir
sjálfum sér, tíma sínum, orku og
hæfileikum. Ef til vill getur hug-
myndin um þriggja ára stúdentspróf
undið ofan af þessu virðingarleysi og
oft sinnuleysi. Skarpari tímarammi,
jafnvel lotukerfi, gæti vel hentað
ungu fólki nútímans sem hugsar oft
hratt, notar marga miðla samtímis
til að leita að lausnum og hefur
nokkuð hnitmiðaða framtíðarsýn.
Tökum því höndum saman og auk-
um samvinnu milli allra skólastiga
og berum virðingu hvert fyrir öðru.
Eftir Erlu Sigríði
Ragnarsdóttur
» Skarpari tíma-
rammi, jafnvel
lotukerfi, gæti vel
hentað ungu fólki nú-
tímans sem hugsar oft
hratt og notar marga
miðla samtímis til að
leita að lausnum.
Erla Sigríður
Ragnarsdóttir
Höfundur er sögukennari við
Flensborgarskólann í Hafnarfirði.
Ekki benda á mig
Rithöfundar og
fræðimenn, sem hafa
neitað að lúta höfði
fyrir kröfum valdhaf-
anna, hafa ætíð neyðst
til að annaðhvort fara
í útlegð eða dúsa í
fangelsi. Strax á forn-
öld var Sókrates
dæmdur fyrir að
„spilla ungviðinu og
hafna guðunum“. Hon-
um bauðst að velja
milli tveggja kosta, annaðhvort að
fara í útlegð, það er að segja að
vera vísað úr landi, eða verða tek-
inn af lífi ella. Sókrates kaus aftök-
una frekar en að lifa kvalafullu og
einmana lífi í útlegð. Hann kaus að
tæma í friðsæld eiturbikarinn, sem
honum var réttur, og sofna svefn-
inum langa. Skáldið Óvíd kvaldist
um árabil í hreinsunareldi útlegð-
arinnar í bænum Tomis við strönd
Svartahafsins. Ágústus keisari
sendi hann í útlegð þar sem hopn-
um fannst erótískur skáldskapur
Óvíds grafa undan áformum hans
um að láta Rómverja lifa siðsamara
lífi. Heimþrá Óvíds var eins og
sjúkdómur sem tærði hann upp dag
eftir dag, ár eftir ár þar til hann við
lok ævinnar neyddist til að sætta
sig við örlög sín.
Útlagar á öllum tímum
Hvorki liðnar aldir né okkar
tímar eru betri en fornöld þegar
kemur að frelsinu til tjáningar og
hugsunar. Þegar bolsévikarnir tóku
völdin í Rússlandi neyddust margir
gagnrýnir höfundar til að fara í út-
legð eða voru lokaðir á geðsjúkra-
húsum. Í síðari heimsstyrjöld
neyddust margir rithöfundar úr
röðum gyðinga og stjórnarandstæð-
inga til að fara í útlegð út af offorsi
og ódæðisverkum nasista. Herfor-
ingjastjórnir í Rómönsku Ameríku,
Grikklandi, Tyrklandi og ýmsum
Afríkulöndum hröktu einnig marga
rithöfunda í útlegð. Svipaða sögu
var að segja af baath-kerfinu í
arabaheiminum og íslömskum bók-
stafstrúarmönnum með byltingu
Khomeinis í fararbroddi.
Kúgun hefur á öllum tímum verið
orsök þess að rithöfundar hafa
neyðst til þess að búa í útlegð. Okk-
ar tímar eru engin
undantekning og
margir rithöfundar
hafa flúið til Svíþjóðar
til að komast undan
kúgun. Svíþjóð er nú
það land í Evrópu þar
sem eru flestir rithöf-
undar sem búa í út-
legð. Í sænska rithöf-
undasambandinu eru
nú mörg hundruð fé-
lagar sem tilheyra
ólíkum málsamfé-
lögum. En þótt margir
þeirra hafi verið viðurkenndir og
þekktir heima fyrir eru þeir
óþekktir í Svíþjóð. Hvort það stafar
af vanþekkingu, áhugaleysi eða
jafnvel hreinni yfirsjón hins sænska
menningarheims veit ég ekki. En
áhugaleysið um bókmenntir þeirra
hefur átt þátt í að einangra þá og
dæma texta þeirra í skjalasafn
gleymskunnar. Þegar rætt er um
hina fjölmenningarlegu Svíþjóð
birtast oftast einfaldaðar myndir
Svíum fyrir hugskotssjónum og að-
eins fáir gera sér grein fyrir hversu
verðmætir þessir útlægu rithöf-
undar hafa verið sænskri menningu
og bókmenntum. Það er áhuga
þessara rithöfunda að þakka að
sænskar bókmenntir hafa almennt
og sænskar barna- og unglingabók-
menntir sér í lagi verið þýddar á
fjölda tungumála og breiðst út um
heiminn.
Framlag útlægra höfunda
Anders Olson, höfundur bók-
arinnar „Griðastaður orðsins“, er
þeirrar hyggju að útlægir rithöf-
undar hafi átt þátt í að leggja
grunninn að nútímabókmenntum í
Evrópu. Í „Griðastað orðsins“ er
lýst með einstökum hætti hvernig
það er að vera rithöfundur og búa í
útlegð og hvernig það hefur áhrif á
bókmenntirnar. Persónulega hefði
ég viljað að í bókinni væri kafli um
útlæga rithöfunda í Svíþjóð und-
anfarin 30 til 40 ár. Á þeim tíma
hafa útlægir rithöfundar í Svíþjóð
lagt grunn að þróun ákveðinna
tungumálahópa og bókmenntir
þeirra hafa blómstrað. Orðið
„Stokkhólmsskólinn“ er nú notað til
að lýsa hinum sérstaka stíl nokk-
urra kúrdískra rithöfunda sem eru
búsettir í Svíþjóð. Kúrdískir rithöf-
undar upplifðu að móðurmálið var
bannað í heimalandinu og líkt og
margir aðrir höfundar drógust þeir
í faðm móðurmálsins í útlegðinni.
Móðurmálið varð öruggur staður
þar sem þeir gátu farið um að vild
og skapað sína eigin heima. Jafnvel
þótt Beckett hafi skrifað „Beðið eft-
ir Godot“ á frönsku, Nabokov skrif-
að „Lolitu“ á ensku og Theodor
Kallifatides heilu bækurnar á
sænsku, er ekki létt fyrir höfunda
fagurbókmennta að færa sig yfir í
nýtt tungumál. Þrátt fyrir áratugi í
útlegð hélt Gombrowicz áfram að
skrifa á pólsku líkt og margir aðrir
útlægir rithöfundar halda áfram að
skrifa á móðurmáli sínu.
Gömlu og nýju heimkynnin
Hvort sem rithöfundar í útlegð
skrifa á móðurmálinu eða hafa skipt
yfir á sænsku stendur umfjöllunar-
efnið eftir; þráðurinn í verkum
þeirra er á milli gömlu heimkynn-
anna og þeirra nýju, þeir fara hvað
eftir annað í tregafullar ferðir fullir
fortíðarþrár til horfinna tíma.
Ódysseifur barðist í tvo áratugi
til að snúa aftur til sinnar elskuðu
Íþöku og trúu Penelópu. En fæstir
þeirra rithöfunda sem búa í útlegð í
Svíþjóð eiga sér Íþöku eða trygga
Penelópu, sem bíður þeirra. Þeir
búa og munu sennilega alltaf koma
til með að búa hér. Bókmenntir
þeirra eru og munu verða hluti af
sænskum bókmenntum. Rétt eins
og Albert Carlsson, í „Þín stund á
jörðu“ eftir Vilhelm Moberg, sem
eftir mestan hluta lífs síns í útlegð
býr á eftirlaunum í hótelherbergi á
Laguna Beach í Kaliforníu. Hann
hugsar um líf sitt og ferðast í þönk-
um sínum á milli Smálanda æsku
sinnar og tilverunnar í Kaliforníu.
Eftir Firat Cewerî »Kúgun hefur á
öllum tímum verið
orsök þess að rithöf-
undar hafa neyðst til
þess að búa í útlegð.
Firat Cewerî
Höfundur er rithöfundur búsettur í
Svíþjóð. Hann skrifar fagurbók-
menntir á kúrdísku og greinar á
sænsku og tyrknesku. Hann hefur
um árabil verið í forustu útlaga-
nefndar Pen í Svíþjóð.
Móðurmálið lifir í útlegðinni