Morgunblaðið - 30.07.2014, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ 2014
30. júlí telst stofn-
dagur Íslenskrar mál-
nefndar en þann dag
fyrir 50 árum undirrit-
aði menntamálaráð-
herra, Gylfi Þ. Gísla-
son, eftirfarandi bréf:
„Með vísun til bréfs
orðabókarnefndar Há-
skólans, dags. 17. marz
1962, er nefndinni hér
með tjáð, að ráðuneytið
hefur ákveðið að setja á stofn mál-
nefnd.“
Orðabókarnefndin var í raun yfir-
stjórn Orðabókar Háskólans sem
sett var á laggirnar 1946. Henni var
með fé á fjárlögum falið að sjá um út-
gáfu nýyrða 1952. Talsvert verk var
að halda utan um nýyrðastarfið og
útgáfu nýyrðasafna og þar kom að ný
nefnd varð til 1962, svokölluð Ný-
yrðanefnd. Fyrir nefndinni fór Hall-
dór Halldórsson prófessor. Mikið var
leitað til nefndarinnar um val á nýj-
um orðum og myndun þeirra en ekki
síður um almennar leiðbeiningar um
vandað íslenskt mál.
Nýyrðanefndin sendi mennta-
málaráðuneytinu bréf 17. mars 1962
sem það vitnar í hér að framan. Í því
komu fram tillögur að stofnun Ís-
lenskrar málnefndar og að þeim
verkefnum sem nefndin skyldi ann-
ast. Af svari ráðuneytisins sést að
það féllst á tillögurnar og Íslensk
málnefnd var stofnuð.
1. janúar 1985 tóku gildi lög um Ís-
lenska málnefnd. Þar kom m.a. fram
að sett yrði á laggirnar Íslensk mál-
stöð sem rekin skyldi af Íslenskri
málnefnd og Háskóla Íslands í sam-
einingu. Reglugerð um Íslenska mál-
nefnd og Íslenska málstöð var sett í
menntamálaráðuneytinu í mars 1987.
Þar kom fram að Málstöðin væri
skrifstofa Íslenskrar málnefndar en
hún gat einnig fengist
við hagnýtar rann-
sóknir í samvinnu við
aðra. Hún átti m.a. að
kynna sér þróun íðorða-
banka erlendis og und-
irbúa slíkan banka hér-
lendis og annast
fræðslustarf fyrir hönd
Íslenskrar málnefndar.
Sá orðabanki er nú í
höndum málrækt-
arsviðs Stofnunar Árna
Magnússonar í íslensk-
um fræðum.
Prófessorarnir Halldór Hall-
dórsson og Baldur Jónsson tóku
saman afmælisrit þegar Málnefndin
varð 25 ára og kom það út 1993 undir
heitinu „Íslensk málnefnd 1964-
1989“. Áhugasömum er bent á ritið
sem lýsir mun ýtarlegar því sem hér
var rétt hægt að drepa á.
Árið 1989 var lögum um Íslenska
málnefnd breytt og öðluðust ný lög
gildi 1. janúar 1990. Meginbreytingin
fólst í því að fulltrúum í nefndinni var
fjölgað í fimmtán og skipaði mennta-
málaráðherra í nefndina. Níu þeirra
voru tilnefndir af tilgreindum skól-
um, stofnunum og félagasamtökum
sem tengjast ræktun og meðferð ís-
lensks máls og þrír til viðbótar sem
ráðherra skyldi velja frá öðrum
stofnunum, og átti að minnsta kosti
einn þeirra að vera úr hópi íð-
orðafólks. Háskólaráð, heim-
spekideild Háskóla Íslands og Orða-
bók Háskólans skipuðu hver sinn
fulltrúa og ráðherra skipaði formann
og varaformann úr þeirra hópi. Þess-
ir þrír fulltrúar skyldu eiga sæti í
stjórn Íslenskrar málnefndar og
tveir til viðbótar valdir af Málnefnd-
inni sjálfri. Íslensk málstöð var eftir
sem áður skrifstofa Íslenskrar mál-
nefndar.
Árið 2006 varð mikil breyting á Ís-
lenskri málnefnd og Íslenskri mál-
stöð. Málstöðin var sameinuð fjórum
öðrum stofnunum sem tengdust ís-
lenskum fræðum og fékk hin nýja
stofnun heitið Stofnun Árna Magn-
ússonar í íslenskum fræðum. Íslensk
málnefnd féll þá undir lög um hina
nýju stofnun, en meginþorri verk-
efna Íslenskrar málstöðvar fluttist
yfir á málræktarsvið hinnar nýju
stofnunar. Verkefni Íslenskrar mál-
nefndar breyttust umtalsvert. Hin
nýju verkefni fólust í því að veita
stjórnvöldum ráðgjöf um málefni ís-
lenskrar tungu og gera tillögur til
menntamálaráðherra um málstefnu,
auk þess sem henni var ætlað að
álykta árlega um stöðu íslenskrar
tungu. Tekið var fram að nefndin
gæti átt frumkvæði að ábendingum
um það sem vel er gert og það sem
betur mætti fara við meðferð ís-
lenskrar tungu á opinberum vett-
vangi. Að lokum skyldi Málnefndin
semja íslenskar ritreglur sem gilda
eiga meðal annars um stafsetning-
arkennslu í skólum.
Málnefndin tók þegar að vinna að
þeim verkefnum sem henni voru falin
í nýjum lögum. Vinna við að semja
tillögur að íslenskri málstefnu hófst
fljótlega og fór nokkur tími í að velja
þau svið þjóðlífsins sem mest ástæða
væri til að kanna. Þau urðu að lokum
ellefu. Gögnum var safnað og ellefu
málþing voru haldin til þess að hvert
svið fengi verðuga umfjöllun. Vel
þótti takast til og voru tillögurnar af-
hentar menntamálaráðherra og
kynntar á degi íslenskrar tungu
2008. Alþingi fjallaði um tillögurnar
og 12. mars 2009 samþykkti það op-
inbera íslenska málstefnu. Mennta-
málaráðuneyti var falið að sjá um að
málstefnunni yrði framfylgt og vinn-
ur það að því í samvinnu við Íslenska
málnefnd.
Fjölmargar tillögur um bætta
stöðu íslenskrar tungu er að finna í
bæklingnum „Íslenska til alls“ þar
sem málstefnan er kynnt.
Í tengslum við árlegt málræktar-
þing Málnefndarinnar hefur ályktun
um stöðu íslenskrar tungu verið
kynnt. Í hvert sinn hefur það svið
verið til umfjöllunar sem Málnefnd-
inni hefur þótt mikilvægt að beina
augum almennings að. Að mörgu er
enn að hyggja en markmið íslenskrar
málstefnu er „að tryggja að íslenska
verði notuð á öllum sviðum íslensks
samfélags“.
Íslensk málnefnd 50 ára
Eftir Guðrúnu
Kvaran » Fjölmargar tillögur
um bætta stöðu ís-
lenskrar tungu er að
finna í bæklingnum „Ís-
lenska til alls“ þar sem
málstefnan er kynnt.
Guðrún Kvaran
Höfundur er formaður Íslenskrar
málnefndar.
- með morgunkaffinu
Skráðu þig
í iPad-áskrift á
www.mbl.is/mogginn/ipad/
Nú geta
allir fengið
iPad-áskrift
ÁLÞAKRENNUR
Viðhaldslitlar
Þegar hús eru klædd með „viðhaldsfrírri“ klæðningu
er nauðsynlegt að nota „viðhaldsfríar“ þakrennur
Rennurnar frá Grövík Verk í Noregi eru gerðar úr 0.9 mm áli og tærast ekki,
ryðga né brotna. Fyrsta rennan var framleidd árið 1956 og er enn í notkun.
Litir til á lager: Svartar, hvítar, gráar, rauðbrúnar og ólitaðar.
Seljum einnig varmaskiptasamstæður, loftræstistokka og tengistykki.
Smiðjuvegi 4C
Box 281 202 Kópavogur
Sími 587 2202
Fax 587 2203
hagblikk@hagblikk.is
www.hagblikk.is
HAGBLIKK ehf.
Dalvegi 10-14 • 201 Kópavogi • 595 0570 • Parki.is
Margar gerðir
af innihurðum
Hjá Parka færðu gullfallegar inni-
hurðir frá Grauthoff. Mikið úrval,
sjón er sögu ríkari!
Bjóðum aðeins það besta fyrir þig!
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Að senda grein
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.