Morgunblaðið - 23.08.2014, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. ÁGÚST 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
ÁforsíðuMorgun-blaðsins í
gær var greint frá
áhyggjum íbúa
Kelduhverfis og Öxarfjarðar af
því hve útsendingar Rík-
isútvarpsins nást illa á svæð-
inu. Kom fram að almanna-
varnayfirvöld hefðu spurst
fyrir um það hjá Ríkisútvarp-
inu hvort hægt væri að bæta
þar úr, en fengið þau svör að
það væri ekki hægt vegna fjár-
skorts. Sagði ríkislögreglu-
stjóri að ástandið ylli sér
áhyggjum og skyldi engan
undra.
Ríkisútvarpið hefur á hverju
ári rúmlega fimm milljarða
króna til ráðstöfunar og fær
þar af um þrjá og hálfan millj-
arð króna í meðgjöf frá ríkinu.
Fjárskortur er þegar af þess-
um ástæðum léttvæg afsökun.
En hún er ekki síður léttvæg
vegna þess að augljóst er að
stofnunin eyðir umtalsverðu fé
í margt sem frekar mætti
spara en það sem snýr að ör-
yggi landsmanna. Og stjórn-
endur stofnunarinnar geta
ekki horft framhjá því að á
þeim hvílir lagaskylda um að
stofnunin eigi að tryggja nauð-
synlega öryggisþjónustu í
samráði við rétt yfirvöld, og að
stofnunin eigi að setja sér ör-
yggisstefnu um órofa rekstur
hljóðvarpsþjónustu um land
allt og á næstu miðum.
Raunar hefur mikið verið
gert úr öryggishlutverki Rík-
isútvarpsins þegar rætt hefur
verið um meinta
nauðsyn þess að
ríkið haldi úti fjöl-
miðli. Töluvert
hald var í þeim
röksemdum þegar aðstæður
voru allt aðrar í landinu og
tæknin að auki ólík því sem nú
þekkist. Nú orðið minnir Rík-
isútvarpið hins vegar ítrekað á
að það sjálft tekur öryggis-
hlutverk sitt ekki alvarlega og
þá geta aðrir varla gert það
heldur.
Ekki er langt síðan að stóri
Suðurlandsskjálftinn reið yfir
en þá virtist öryggi borgaranna
helst velta á því að það tækist
að sýna landsleik Englendinga
og Þjóðverja á Evrópumeist-
aramótinu skammlaust. Ýmis
önnur dæmi má nefna, þar sem
hið margrómaða öryggis-
hlutverk stofnunarinnar hefur
fengið að sitja á hakanum, svo
sem þegar Eyjafjallajökull
minnti á sig en Ríkisútvarpið
var ekki betur vakandi en svo
að starfsmenn þess lásu um
gosið annars staðar.
Miðað við það fjármagn, sem
fer á hverju ári frá skattborg-
urum þessa lands í það að við-
halda Ríkisútvarpinu, er það
því einkum spurning um vilja-
leysi og ranga forgangsröðun,
að íbúar norðan Vatnajökuls
geta ekki náð útsendingum út-
varpsins án vandkvæða. Um
leið er þetta viljaleysi áminning
um að Ríkisútvarpið hafi glutr-
að niður meintri sérstöðu sinni
og helstu réttlætingu tilveru
sinnar.
Fjárskortur eða
forgangsröðun?}
Öryggishlutverkið
vanrækt enn á ný
Efnahagslegupprisa Kín-
verja á síðustu ár-
um hefur vart far-
ið fram hjá
neinum, en gera
má ráð fyrir því að
kínverska hag-
kerfið verði hið stærsta í
heimi innan nokkurra ára ef
það hefur ekki nú þegar náð
þeim áfanga. Á sama tíma
hafa Kínverjar sóst mjög eftir
auknum áhrifum í heiminum,
til dæmis með því að stuðla að
uppbyggingu í ýmsum ríkjum
Afríku og með því að stækka
einhliða út loftvarnarsvæði
sitt á Kínahafi, í mikilli óþökk
helstu nágranna sinna.
Eftir því sem veldi og vegur
drekans í austri eykst vaxa að
sama skapi líkurnar á því að
kastast muni í kekki á milli
Bandaríkjamanna og Kín-
verja, einkum þar sem hinir
síðarnefndu telja sig hafa far-
ið halloka á síðustu öldum, og
að nú sé tímabært
að hin mikla
menningarþjóð
sem Kínverjar eru
fái sinn réttmæta
sess. Slíkar deilur
yrðu líklega mest-
megnis diplómat-
ískar, en gætu fljótt orðið
mun alvarlegri og jafnvel leitt
til hörmulegra átaka ef til
dæmis Kínverjar ákvæðu að
þeim væri óhætt að ráðast á
Taívan.
Bandaríkin hafa sem stend-
ur mun meira afl en Kína,
jafnvel þar sem Kína telur sitt
áhrifasvæði. Kínverjar efla
her sinn þó hratt og valda-
jafnvægið mun óhjákvæmilega
breytast. Samskipti ríkjanna
hafa verið með ýmsu móti, en
mikilvægt er að þau læri að
lifa í sátt og af gagnkvæmri
virðingu áður en Kína telur
sig hafa nægt afl til að fara
gegn hagsmunum Bandaríkj-
anna.
Fátt er mikilvægara í
alþjóðamálum en
samskipti Kína og
Bandaríkjanna}
Bilið minnkar
Þ
að er greinilegt að aðdáendur Nu-
tella-súkkulaðihnetusmjörsins
finnast víða, en fjölmiðlar í Bret-
landi og Bandaríkjunum hafa á síð-
ustu vikum fjallað um (mögulegan)
yfirvofandi heslihnetuskort og snarhækkandi
verð undir fyrirsögnum á borð við: „Hazelnut
Shortage Will Probably Hit You Right In The
Nutella“ og „Price of Nutella could rise after
poor weather devestated hazelnut crops“.
Samkvæmt Independent hefur heild-
söluverðið á heslihnetum þegar hækkað um
60%, í kjölfar þess að frost skall á í Tyrklandi í
mars með hagléli og leiðindum, þegar hesli-
hneturunninn var á viðkvæmu vaxtarskeiði.
Um 70% allrar heslihnetuuppskeru í heiminum
kemur frá Tyrklandi, nánar tiltekið frá svæð-
unum sem liggja að Svartahafi, en samkvæmt spám tyrk-
neska heslihnetuiðnaðarins mun heildaruppskeran aðeins
nema um 540 þúsund tonnum vegna kuldakastsins, en
áætlanir gerðu ráð fyrir að hún yrði um 800 þúsund tonn.
Samkvæmt Guardian hefur verðið á heslihnetunni rokið
upp í 6.300 pund fyrir tonnið en í febrúar kostaði það 3.900
pund. Þetta kann að koma illa niður á sætindaframleið-
endum á borð við Ferrero, sem m.a. framleiðir Nutella og
Ferrero Rocher-súkkulaðimolana, en fyrirtækið kaupir
25% heslihnetuuppskerunnar á ári hverju og framleiðir
180 milljón kíló af súkkulaðihnetusmjörinu á ári, að sögn
ítalska verslunarráðsins. Samkvæmt Huffington Post, sem
einnig hefur látið sig málið varða, eru yfir 50 heslihnetur í
hverri krukku af Nutella, en að sögn fyrirtæk-
isins fylgjast menn þar á bæ náið með gangi
mála og segja Nutella-skort ekki fyrirsjáan-
legan, enda voru þeir svo forsjálir að fjárfesta
nýlega í stærsta heslihnetuheildsala Tyrk-
lands, Oltan.
Og hvaða máli skiptir þetta allt saman? kann
einhver að spyrja. Jú, þegar ég rakst fyrst á
fréttir af málinu var ég nýbúin að skella í Nu-
tella-súkkulaðibitasmákökur og það hvarflaði
að mér að e.t.v. væri þetta leiðin til að vekja at-
hygli fólks á áhrifum loftslags- og veðurfars-
breytinga. „Kick them in the Nutella,“ ef svo
má að orði komast. Það er ekki nema von að
heslihnetufréttunum hafi fylgt myndir af
súkkulaðihnetusmjörinu, þegar litið er til þess
að markaðshlutdeild þess í Bandaríkjunum er
70% og að á síðasta ári greiddu jarðarbúar samtals 2,46
milljarða króna fyrir góðgætið.
Skortur og verðhækkanir kunna að vera það sem koma
skal. Veðrabreytingar, pestir og vaxandi eftirspurn á nýj-
um markaðssvæðum gætu haft gríðarleg áhrif á framboð á
ýmsum hráefnum í framtíðinni. Samkvæmt Business Insi-
der er t.d. mögulegt að avocado-framleiðsla í Bandaríkj-
unum hrynji um 40% á næstu 30 árum vegna þurrka og
framleiðsla á kaffibaunum um alls 34% fyrir 2020 vegna
hækkandi hitastigs. Þá er hunangsverð í hæstu hæðum og
kakóbaunabændur anna vart eftirspurninni eftir súkkulaði
í Kína. Líkur eru á að þetta sé bara byrjunin.
holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Heimur án Nutella … og alls konar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Páll Fannar Einarsson
pfe@mbl.is
Hluti hljóð- og mynd-bandasafns Ríkisútvarps-ins (RÚV) liggur undirskemmdum, en að sögn
Hreins Valdimarssonar, tæknimanns
hjá RÚV, þarf bæði að auka mann-
skap og fjármagn til safnadeildar
stofnunarinnar ef bjarga á þeim
mikilvægu menningarverðmætum
sem geymd eru í safni Útvarpshúss-
ins. „Það er mjög erfitt að segja til um
það hversu stór hluti safnsins liggur
undir skemmdum. Við vitum þó að
það eru hlutir þarna eins og geisla-
diskar og myndbönd sem eru á leið-
inni að skemmast. Það eina sem er að
bjarga RÚV þessa dagana er að sú
stofnun hefur alltaf keypt bestu fáan-
legu hljóðritunarmiðla, svo sem lakk-
plötur og segulbönd, sem í boði hafa
verið á hverjum tíma,“ segir Hreinn.
Í geymslum RÚV eru a.m.k. tíu
þúsund lakkplötur, 30 þúsund segul-
bandsspólur, 10 þúsund geisladiskar
og þúsundir myndbanda sem inni-
halda leikrit, viðtöl, tónlist, fréttir og
margt fleira. „Við verðum að taka
þessar þjóðargersemar sem liggja í
hljóðritasafni út og setja þær á þann-
ig form að bæði sé hægt að nota það
og færa það til næstu kynslóða. Þá
verður þetta fyrst sýnilegt, vegna
þess að gamla efnið er geymt á þann-
ig sniði að í dag er erfitt að spila
þetta. Í dag erum við að vinna með
sjálf frumritin og að lána þau út geng-
ur að sjálfsögðu ekki,“ segir Hreinn.
Um 70 hillumetrar af segul-
böndum liggja óskráðir í hirslum
RÚV, en nokkur þeirra ná allt til árs-
ins 1968. „Þegar við sem erum á
seinni hluta starfsævinnar hættum
störfum vita voða fáir hvað er á þessu.
Við þekkjum bæði efnið og jafnvel
raddirnar og erum því betur í stakk
búin til þess að meta efnið,“ segir
Hreinn.
Lítill hluti afritaður
Lítill hluti fyrstu myndbanda
RÚV hefur verið afritaður en talið er
að 500 fyrstu dagskrárbönd útvarps-
ins og 100 elstu tónlistarböndin séu í
mikilli hættu. „Vandamálið er að sú
stafræna þróun sem hefur átt sér stað
hefur verið dálítið hæg. Það má segja
að við höfum verið svolítið sein að
taka inn það safnakerfi sem við not-
umst við í dag. Við geymdum að
kaupa það sem við köllum „kistu“, en
það merkir að geyma efni á tölvu-
tæku formi. Það þýðir að við erum
komin á eftir með það kerfi sem á að
þjóna til framtíðar. Margt af þessu
efni sem er að lokast inni hefur ekki
fengið nógu mikla athygli, en það
tekur óralangan tíma að afrita
hverja einustu spólu á harðan disk,
gera skýrslur og annað sem nauð-
synlegt er til að varðveita þetta sem
best,“ segir Hreinn.
Ekki er það aðeins gamalt efni
sem á undir högg að sækja, því að
það útvarpsefni sem geymt var á
geisladiskum frá árinu 1996–2006 er
einnig í mikilli hættu á að glatast.
„Geisladiskarnir eru það sem við er-
um hræddust við. Þetta eru bara
venjulegir heimabrenndir diskar og
við vitum það og þekkjum það öll
sem höfum brennt diska og geymt
þá að það er mjög mismunandi
hversu lengi þeir geymast. Það tek-
ur ekki langan tíma að afrita efni af
þeim á meðan þeir eru í lagi en þar
ríkir mikil óvissa,“ segir Hreinn.
Hann er eini starfsmaðurinn á
RÚV sem sinnir því verkefni að af-
rita elsta efni safnsins, en hann
segir Ísland vera langt á eftir
hinum Norðurlandaríkjunum í
þeim efnum. „Ég er með heilt
fjall fyrir framan mig og stend í
raun og veru einn með tvær te-
skeiðar. Þegar ég ræði þetta t.d.
við kollega mína í Noregi skilja
þeir ekki þetta vandamál. Þeir eru
löngu búnir að afrita allt sitt gamla
efni,“ segir Hreinn.
Bjarga þarf mikil-
vægum verðmætum
Morgunblaðið/Kristinn
Gögn Í geymslum RÚV eru a.m.k. tíu þúsund lakkplötur, 30 þúsund segul-
bandsspólur og margt fleira. Hér sést Hreinn halda á lakkplötu úr safninu.
Á Þjóðskjalasafni Íslands ríkir
svipað ástand og hjá RÚV en
þar liggja um 15-20% allra
gagna undir skemmdum. „Hér
hafa á undanförnum áratugum
safnast upp ýmis gögn sem
koma ófrágengin og óflokkuð
til okkar. Oft á þetta við gögn
sem tengjast gjaldþrotum sem
hafa verið í meðferð hjá ein-
hverjum skiptaráðendum. Þeg-
ar þeir eru búnir að vinna með
þau gögn á að skila þeim til
okkar en hingað til hefur ekki
verið krafa í lögum um að það
sé gengið frá þessu með al-
mennilegum hætti. Þetta er
gamall uppsafnaður
vandi sem við höfum
ekki komist í að
vinna úr en hann
liggur aðallega í efni
úr pappír,“ segir Ei-
ríkur G. Guðmunds-
son þjóðskjalavörð-
ur.
Glíma einnig
við vanda
LIGGJA UNDIR SKEMMDUM
Eiríkur G.
Guðmundsson