Fréttablaðið - 15.06.2013, Blaðsíða 32

15. júní 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 32
1
14
15
16
17
18
19
202122
2324
2526
27
28 29
30
31
33
32
2 3
4
5 6
7
8
9
10
12
11
13
Jarðvarmavirkjanir á Íslandi og mögulegar framkvæmdir
Húsavík 2 MW
Þeistareykir I&II 90 MW
Hellisheiðarvirkjun 303 MW
Núverandi virkjanir
Mögulegar virkjanaframkvæmdir
Bjarnarfl ag I 45 MW
Bjarnarfl ag II 45 MW
Bjarnarfl ag 3,2 MW
Kröfl uvirkjun 60 MW
Nesjavallavirkjun 120 MW
Hverahlíð 90 MW
Reykjanesvirkjun
100 MW Svartsengi 76,4 MW
Krísuvík I, II og III 225 MW
Eldvörp 45 MW
Reykjanes II og III
95 MW
1 Stóra-Sandvík
2 Sandfell
3 Trölladyngja
4 Sveifl uháls
5 Austurengjar
6 Brennisteins-
fj öll
7 Meitillinn
8 Gráuhnúkar
9 Innstidalur
10 Bitra
11 Þverárdalur
12 Ölfusdalur
13 Grændalur
14 Geysir
15 Hverabotn
16 Neðri-Hvera-
dalir
17 Kistubotnar
18 Þverfell
19 Hveravellir
20 Blautakvísl
21 Vestur-Reykja-
dalir
22 Austur-Reykja-
dalir
23 Ljósártungur
24 Jökultungur
25 Kaldaklof
26 Landmanna-
laugar
27 Hágöngu-
virkjun
28 Vonarskarð
29 Kverkfj öll
30 Askja
31 Hrúthálsar
32 Fremrinámar
33 Gjástykki
Skýringarmyndin sýnir þær sjö jarðvarmavirkjanir sem starfræktar eru á Íslandi og mögulegar virkjunarframkvæmdir sem eru í bið eða til
skoðunar hjá Landsvirkjun, Orkuveitu Reykjavíkur og HS Orku. Að auki eru númeruð nokkur jarðhitasvæði sem er að fi nna í Rammaáætlun.
HEIMILD: ORKUSTOFNUN, ÍSLANDSBANKI OG RAMMAÁÆTLUN UM NÝTINGU VATNAAFLS OG JARÐVARMA
Þegar íslenskt sam-félag logaði í deilum vegna byggingar Kára-hnjúkavirkjunar voru hugmyndir uppi um að tæknibylting við nýt-
ingu jarðvarma myndi leysa slík-
ar virkjanir af hólmi, og ekki síst
vegna þess að ný tækni við djúp-
boranir myndi margfalda þá orku
sem þjóðin hefur aðgang að – en
bjartsýni varðandi það verkefni
var mikil.
Nú er sett spurningamerki við
nýtingu jarðvarma í kjölfar þess
að framleiðsla í Hellisheiðar-
virkjun hefur fallið umtalsvert
vegna gufuskorts, og að núver-
andi vinnslusvæði stendur ekki
undir fullri framleiðslu til fram-
búðar. Sumir ganga svo langt
að setja spurningamerki við
framtíðar orkuöflun þjóðarinnar
í þessu samhengi.
Ari Trausti Guðmundsson, jarð-
eðlisfræðingur og rit höfundur,
þekkir vel til orkunýtingar hér
á landi – bæði vatnsorkunnar og
jarðvarmaorku. Hann er þeirrar
skoðunar að umræðan sé oft á
villigötum og þess sjaldan gætt
að myndin er ekki svart/hvít, eins
og látið er að liggja.
Djúpborun
Deilur vegna byggingar Kára-
hnjúkavirkjunar eru vel þekkt-
ar, en síður að á sama tíma var
Hellisheiðarvirkjun byggð að
stærstum hluta. Lítil, ef nokkur,
umræða var í samfélaginu um að
hraði þeirrar uppbyggingar væri
gagnrýniverður, þó fræðimenn og
hagsmunaöflin hafi bitist á bak
við tjöldin.
Þá var kynnt til sögunnar djúp-
borunarverkefni sem felst í því að
kanna hagkvæmni þess að vinna
orku og efnasambönd úr háhita-
svæðum með því að bora mun
dýpra en áður hefur verið gert.
Þar er að finna miklu meiri hita
og þrýsting en í efri jarðlögum.
Talið er að slíkar borholur gætu
framleitt allt að tíu sinni meiri
raforku en borholur í dag. Miklar
vonir voru bundnar við tilraunina
og kom hún til dæmis við sögu í
matsskýrslu fyrir álver í Helgu-
vík. Því er haldið fram að djúp-
borunarverkefninu hafi verið
flaggað sem lausn, og hafi átt
að sefa sárasta sviðann hjá efa-
semdarmönnum um nýtingu jarð-
varmans.
„Það var ósköp eðlilegt að fólk
hefði miklar væntingar í upphafi.
Eðlisfræðilega séð er þetta mjög
spennandi,“ segir Ari Trausti.
„Þeir kraftar sem um ræðir eru
slíkir að auðveldlega má marg-
falda afl venjulegrar borholu
með fimm. En djúpborunarverk-
efnið hefur aldrei verið annað en
tilraun. Hvað sem eðlisfræðin
segir, þá er það nú einu sinni svo
að ekki er víst að þú finnir þetta
ástand á fimm kílómetra dýpi né
hvort þú getur hamið holuna og
þróað þá tækni sem þessu tengist.
Gerðar hafa verið tvær tilraun-
ir. Þær mistókust vegna óvæntra
aðstæðna í jarðlögum og síðan
hafa menn haldið að sér höndum
og kannað hvort frekari fjárfest-
ing sé réttlætanleg – og þá hvar
eigi að bora. Ef að þetta verkefni
fær framhaldslíf, þá munu menn
fá svör. Eftir það má spá í hvort
og hvar fleiri slíkar holur verða
boraðar, en þær eru gríðarlega
dýrar. Menn hafa ekki gefið hug-
myndafræðina upp á bátinn, en
þetta leysir einfaldlega engan
vanda allra næstu árin. Djúp-
borun bjargar ekki orkumálum á
Íslandi í bili. Að ræða um þetta
sem lausn í núinu er barn síns
tíma og á ekki við lengur,“ segir
Ari Trausti.
Hellisheiðarvirkjun
Spurður um Hellisheiðarvirkjun,
og umræðuna sem hefur skap-
ast um það verkefni, segir Ari
Trausti að munurinn á vatns-
aflsvirkjun og jarðvarma virkjun
verði að vera mönnum ljós. Línur
eru skýrar þegar vatnsaflsvirkj-
un er byggð. Þar er allt á yfir-
borðinu og hún skilar því sem hún
á að skila, og hentar vel til stýr-
ingar á raforkuflutnings kerfinu
ef koma upp vandamál – öfugt
við jarðvarmavirkjun sem er allt
annars eðlis.
„Þar eru nokkrir jókerar á
hendi þó að heimavinnan hafi
verið unnin vel og allar jarð-
fræðilegar og jarðeðlisfræði-
legar mælingar hafi verið unnar
af kostgæfni. Þar koma fjölmörg
flókin viðfangsefni til sögunn-
ar til að átta sig á getu jarðhita-
geymisins. En þú getur aldrei
fullyrt að þú sért með myndina
klára og hreina. Það er alltaf
óvissa og þess vegna eru boraðar
rannsóknarholur til frekari upp-
lýsingaöflunar. Þá er ályktað hvað
svæðið gefur á endanum, boraðar
vinnsluholur sem líka gefa upp-
lýsingar meðfram virkjun upp á
40 til 50 megavött. Skref eitt – og
svo koll af kolli ef mögulegt er og
á alllöngu árabili.“
Þetta er hin eðlilega og æski-
lega aðferð og hefur oftast verið
notuð, segir Ari Trausti. Hún er
aftur á móti tímafrekari en þegar
kemur að vatnsafls virkjuninni.
Sem sagt, ólíkar virkjanir en í
báðum tilfellum er verið að tengja
við orkustrauma, nema á ólíkum
forsendum. Í öðru tilfellinu er
meiri áhætta í spilinu, og hana
skildu menn taka alvarlega.
Vel gert
Ari Trausti nefnir virkjun Orku-
veitu Reykjavíkur á Nesjavöllum
og HS Orku við Svartsengi sem
dæmi um allvel heppnaðar fram-
kvæmdir. Þar fóru rannsóknir og
nýting saman og vandamál orku-
öflunar leyst. Sama telur hann
að eigi við um Reykjanes, að svo
komnu máli og stefnt að betri
nýtingu varma og vatns.
„Við Kröflu var þetta öðru-
vísi vegna atburðanna þar; elds-
umbrota á sama tíma og unnið
var að uppbyggingu. En það
minnir okkur líka á að öll háhita-
svæðin eru hluti af virkum eld-
stöðvakerfum. Það er því mjög
líklegt að atburðir, eins og við
Kröflu, verði fyrr eða síðar í
Hengilskerfinu eða á Reykja-
nesi. Þá gjörbreytast allar for-
sendur. Virkjanirnar geta eyði-
lagst eða umbrotin hresst upp á
svæðið og aukið virkni þess og
nýtingarmöguleika. Undir Hengl-
inum er til dæmis kvikuhólf, en
það á ekki við um sum háhita-
svæði, t.d. vestast á Reykjanes-
skaga. Nálægð mikillar kviku er
líkast til skýringin á að brenni-
steinsgas frá Hellisheiðarvirkjun
er eins mikið og raun ber vitni.
Þetta á ekki við um önnur svæði,
eða þynning gassins þar er næg,
og því um staðbundinn vanda
að ræða á Hengilssvæðinu. Það
er fjarri því svo að öll háhita-
svæði henti til vinnslu. Sum eru
undir jökli, önnur viljum við
hafa ósnert og enn önnur eru of
lítil. Þetta er allt saman spurn-
ing um jafnvægi náttúrunytja
og náttúru verndar. Það er ekki
hægt að taka bara annan pólinn í
hæðina, því ættu allir að gera sér
grein fyrir,“ segir Ari Trausti.
Hitaveita
Þegar hér er komið verður að
spyrja hvort jarðvarmavirkjanir
á Íslandi séu yfirleitt vel heppn-
aðar framkvæmdir. Ari Trausti
segir að svara við þeirri spurn-
ingu verði að leita aftur til upp-
Myndin er fjarri því svart/hvít
Hröð uppbygging Hellisheiðarvirkjunar voru mistök sem áttu sér pólitískar og efnahagslegar rætur. Ari Trausti Guðmundsson segir
umræðu um orkunýtingu oft á villigötum. Djúpborun, sem miklar vonir voru bundnar við, bjargar engu í orkumálum í nánustu framtíð.
byggingar hitaveitu á Íslandi.
Ekki megi gleyma því að stór
hluti jarðhitavinnslu á Íslandi sé
lághitavinnsla. „Þar gerðu menn
mistök, til dæmis hér í Reykjavík.
Þar tóku menn of mikið úr kerf-
inu. Þetta varð mönnum ljóst og
þeir hættu því; svæðið jafnaði sig
og er núna sjálfbært, getum við
sagt. Því vissu menn það snemma
að fara þyrfti varlega í nýtingu
jarðhitasvæða, og dæmi þessa eru
fleiri út um land og erlendis.
Vandamál, sem eru hliðar-
afurðir, eins og brennisteins-
gas og afrennsli, það er eitthvað
sem þarf að taka sérstaklega á.
Eina virkjunin þar sem hægt
er að tala um veruleg mistök er
Hellisheiðar virkjun. Mistökin eru
hraði uppbyggingarinnar og mikil
skuldsetning. Slíkt á sér efna-
hagslegar og pólitískar rætur.“
Jarðhiti og pólitískur þrýstingur
„Gallinn við Hellisheiðar virkjun,
utan þess hvað hún varð fljótt
stór, var að menn voru að uppfylla
loforð um orku vegna samninga
við stórfyrirtæki. Þannig varð til
pólitískur þrýstingur. Það er hægt
að safna orkunni saman úr mörg-
um áttum, eins og við höfum rætt.
En á þessum árum var sá mögu-
leiki einfaldlega ekki fyrir hendi.
Það þurfti mikla orku – í hvelli.
Það var einfaldlega gert og á ógn-
arhraða. Hefðu menn valið minni
Hellisheiðarvirkjun, flýtt Búð-
arhálsvirkjun og byggt t.d. aðra
vatnsvirkjun þá hefði myndin
verið allt önnur í dag. Menn full-
yrða að jarðvarmavirkjanir henti
ekki til álvera. Það er tilhæfu-
laust. Stóra spurningin er hvort
jarðhitasvæðið leggur til 50 mega-
vött eða 300 megavött. Þar er
mikill munur á. Það má því segja
að eitt jarðvarmaorkuver henti
ekki til að keyra álverksmiðju, en
tvö slík með einni eða fleiri vatns-
aflsvirkjun er allt annað mál, vilji
menn á annað borð stór málmiðju-
ver, segir Ari Trausti, sem telur
að háhita virkjanir á Íslandi séu
góður kostur ef rétt er staðið að
þeim.
„Inn í þetta allt spilaði fjár-
hagsleg staða Orkuveitunnar.
Ekki bara vegna framkvæmda
hér á landi, heldur var Orkuveit-
an komin í innlendar fjárfesting-
ar og útrás. Þessi hæga þrepa-
skipting, lausn hliðarvandamála
og viðhaldsboranir voru einfald-
lega utan getu eða vilja og tíma
Orkuveitunnar. Niðurstaðan er
sú að við sitjum uppi með virkjun
sem vinnslugetan er að minnka
hægt og rólega, nema eitthvað
annað komi til. Þessi lausn sem
nefnd er, tengingin við Hverahlíð
með gufulögn, er skynsamleg. Í
raun verður, að því að best verð-
ur séð, bara ein virkjun á Hellis-
heiði í framtíðinni og hún aldrei
mikið stærri en nú er, segjum
320-350 MW. Taka þarf á vand-
anum af myndugleik, og það er
verið að gera það. Það þarf meiri
gufu, en rangt að bora fleiri
holur, í bili að minnsta kosti.“
Framtíðarnýting
Ari Trausti telur engan vafa leika
á því að háhitasvæði á Íslandi
verði nýtt frekar, enda verði að
afla orku til að knýja samfélagið
áfram. Sama eigi við um ein-
stök fallvötn þar sem því verður
komið við með góðu móti og sátt
er um. Allt tal um annað er barna-
legt, að hans mati. „Virkjun og
náttúru skoðun getur líka vel farið
saman. Kröfluvirkjun hefur ekki
latt nokkurn mann til að heim-
sækja Leirhnjúkssvæðið, Kröflu
sjálfa eða Víti og hraunin á svæð-
inu. Þvert á móti finnst flestum
þetta svo merkilegt að úr verður
aðdráttarafl. Það er upplifun lang-
flestra.“
Núna er verið að byggja eina
90-95 megavatta vatnsaflsvirkj-
un, Búðarhálsvirkjun, sem ekki
nokkur maður gagnrýnir að því
er séð verður. Ari Trausti hefur
ekki trú á því að hún verði síðasta
vatnsaflsvirkjunin á Íslandi. „Þær
verða kannski ekki mjög stórar
en það þarf að finna þá staði sem
þorri fólks sættir sig við. Þetta
verður ekki gert með upphrópun-
um, heldur skynsamlegri umræðu.
Ég bendi alltaf á að samkvæmt
veðurfarsspám verða jökulárnar
okkar að mestu horfnar eftir rúma
eina öld, eða svo. Við erum því
með þetta allt að láni. Samkvæmt
orkuspám verðum við að finna 600
MW fyrir 2050 til að reka okkur
sjálf og sennilega önnur 1.000 MW
í ýmiss konar æskilegan iðnað.
Við verðum að ræða æsingalaust
um að finna þetta afl í þokkalegu
bróðerni.“
Samkvæmt raforkulögum eru það stórnotendur
eða stóriðja sem krefjast meira en 15 mega-
vatta af raforku. Ari Trausti segist því staldra
við þegar menn tala um stóriðju. „Það er búið
að rafvæða fiskimjölsverksmiðjurnar, sem betur
fer. Ég held að ég geti fullyrt að til þeirra allra
fari 120 megavött. Þetta er stóriðja. Gagnaver
er stóriðja. Ef við framleiðum metanól á
bensínbílaflotann, þá er það líka stóriðja.
Aflþynnuverksmiðja Becromal er stóriðja. En
það er enginn á móti neinu af þessu. Við eigum
að tala um orkufrek málmiðjuver þegar það á
við. Ég get ekki ímyndað mér að fólk sé á móti
kísilveri í Helguvík sem krefst 65 megavatta,
það tengist jú orkuvinnslu frá sólinni. Það
eina sem ég er á móti um þessar mundir er
sæstrengshugmyndin, mér finnst hún ekki rétt
núna nema sem rannsóknarverkefni. Við höfum
svo mikla þörf fyrir orku sjálf; með stærstan
hluta af okkar orku til orkufreks iðnaðar í eigu
erlendra aðila. Það sem út af stendur þurfum
við að nýta sjálf.“
Verðum að kalla hlutina réttum nöfnum
ARI TRAUSTI
GUÐMUNDSSON
Mistökin eru hraði uppbyggingarinnar
og mikil skuldsetning. Slíkt á sér efnahagslegar
og pólitískar rætur.
Ari Trausti Guðmundsson
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is