Fréttablaðið - 31.10.2014, Blaðsíða 22

31. október 2014 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 22
Svarið er nei. Danir
eru ekki að framleiða
íslenskt sjúkrahúsdrama.
Það eru yfirhöfuð ekki
stórkostlegar líkur á
því að útlendingar hafi
áhuga á að gera íslensku
samfélagi eða menn-
ingararfi skil í formi
kvikmynda nema í litlum
mæli. Ef á að segja þess-
ar sögur þá verðum við
að gera það sjálf. Og við
eigum að gera það – við
eigum nægt sagnaefni og
mannskap til að framleiða gott
sjónvarpsefni, eftirspurnin er
til staðar því það er staðreynd
að það sem áhorfendur vilja
helst sjá er innlend framleiðsla
– það eina sem vantar er vett-
vangurinn og stuðningurinn.
Að blóðmjólka niðurskorna kú
Ef RÚV væri mjólkurkýr væri
löngu búið að ávíta húsbænd-
urna fyrir illa meðferð og lík-
lega stefndi allt í að þeir yrðu
dæmdir óhæfir til að annast
skepnuna. Erfið fjárhagsstaða
ríkisfjölmiðilsins hefur staðið
þróun íslensks sjónvarpsefn-
is fyrir þrifum um langa hríð.
Það sem helst er að sliga RÚV
eru íþyngjandi lífeyrisskuld-
bindingar, há fasteignagjöld og
sú skammarlega staðreynd að
útvarpsgjaldið skilar sér ekki
til fulls. Forsvarsmenn RÚV
hafa sagt að bara sú ráðstöfun,
að Ríkisútvarpið fengi útvarps-
gjaldið óskert, nægði til þess að
komast á réttan kjöl. Ef stjórn-
völd bregðast ekki við með því
eina rétta í stöðunni, að hætta
að klípa af þessum skatti, þá er
ljóst að viljinn til að mæta vand-
anum er hreinlega ekki til stað-
ar. RÚV hefur nú boðað metnað-
arfull markmið um að stórauka
hlut íslensks efnis í dagskránni,
enda á sérstaða ríkisfjölmið-
ils að liggja í vandaðri og fjöl-
breyttri sjónvarpsdagskrá þar
sem nýtt leikið sjónvarpsefni
er skrautfjöðrin. Það er kom-
inn tími á bætta búskaparhætti
og að stjórnvöld átti sig á þeim
miklu verðmætum og möguleik-
um sem felast í sterku Ríkisút-
varpi.
Skandinavíska æðið
Skandinavískt sjónvarpsefni
vinnur nú hvern stórsigurinn
á fætur öðrum. Sérstaklega
hafa danskar þáttaraðir náð
áður óþekktum vinsældum og
útbreiðslu og merki eru um að
Norðmennirnir séu að skríða
yfir alþjóðaþröskuldinn líka.
Athygli umheimsins er núna
á þessum heimshluta – okkar
heimshluta. Einhver gæti komið
með þau mótrök að við getum
ekki borið okkur saman við
stóru frændþjóðirnar, aðstöðu-
munurinn sé of mikill. En það
er rangt. Það er talsverð eftir-
spurn eftir íslensku sjónvarps-
efni í útlöndum. Fjölmörg verk-
efni í þróun hafa þegar verið
seld til norrænna sjónvarps-
stöðva og erlend framleiðslu-
fyrirtæki sýna íslenskri kvik-
myndagerð mikinn áhuga.
Þessi verkefni gætu þannig átt
greiðan aðgang að stærri mörk-
uðum hjá nágrannaþjóðunum
en til þess þarf að sjálfsögðu að
vera hægt að framleiða efnið.
Allt strandar á hversu bakland-
ið hér heima er veikt, á meðan
bæði RÚV og Kvikmyndasjóð-
ur eru höfð í svelti. Við gætum
svo hæglega nýtt okkur þann
mikla meðbyr sem Skandinavía
hefur um þessar mundir en ef
RÚV verður skorið meira niður
getum við gleymt því. Þá getum
við bara haldið áfram að horfa
á dönsku þættina sem við erum
öll svo hrifin af.
Hvað þarf til?
Af hverju skyldu Danir hafa
náð svona langt? Það skyldi
þó aldrei vera að í Danmörku
ríki talsvert meiri skilningur
á mikilvægi danskrar kvik-
myndagerðar og sterkum ríkis-
fjölmiðli sem leggur rækt við
menningarlega sérstöðu? Dan-
irnir eru búnir að finna sína
olíu, sjónvarpsþáttagerð, sem
í augnablikinu skapar gríðar-
leg verðmæti, bæði menningar-
leg og efnahagsleg. Við sitjum
hér á vannýttri endurnýjanlegri
orkulind og RÚV er virkjun sem
er að drabbast niður. Það er mín
einlæg ósk að stjórnvöld átti sig
á því hversu mikils við förum
á mis ef þróuninni með RÚV
verður ekki snúið við hið snar-
asta. Gerið nú það eina rétta – í
upphafi árs var boðuð stórsókn í
íslenskri kvikmyndagerð, sýnið
það í verki áður en Áramóta-
skaupið brestur á!
Dönsk sjónvarpssería
um Bráðamóttökuna? Víðast hvar erlendis þegar Danmörku ber á
góma eru leiknar þátta-
raðir danska ríkissjón-
varpsins það fyrsta
jákvæða sem kemur upp
í huga fólks. Þessi mikil-
vægi samfélagsspegill
danskra er einnig þeirra
mikilvægasta útflutnings-
vara síðustu ára. Víðtæk
jákvæð áhrif þessa þarf
ég ekki að tíunda hér. En
gæði dansks sjónvarps-
efnis er ekki tilviljun. Metnað-
arfull þróun og þroski þess var
menningarpólitísk og fjárhagsleg
ákvörðun tekin fyrir rúmum ára-
tug út frá einföldum spurningum;
Hver erum við sem einstaklingar
og sem samfélag? Hvernig viljum
við sjá okkur í okkar sjónvarpi?
Íslensk þjóð gladdist í vor
þegar nýr útvarpsstjóri var
ráðinn, maður sem hafði unnið
kraftaverk í leikhúsum lands-
ins. Tilfinningin var að nú ætl-
uðu stjórnvöld að styrkja og efla
menningarhlutverk RÚV, það
yrði blásið í lúðra og fánar reist-
ir. En í dag mæla misvitrir enn
og aftur fyrir frekari niðurskurði
og harmonera þannig við stefnu
sem framfylgt er í löndum sem
okkur langar ekki að bera okkur
saman við.
RÚV er meginvettvangur
íslenskrar menningar, útvarp
og sjónvarp í almannaþágu. Þar
opnast okkur fjölbreytt
heimsýn, ólíkar radd-
ir, straumar og stefnur
öllum aðgengilegar, sama
á hvaða aldri, hvar sem er
á landinu.
RÚV er einnig stærsti
spegill þjóðarinnar, þar
hljómar og birtist fjöl-
breytileiki hennar og
andi. Sé andinn sem þar
birtist fátæklegur verð-
um við enn fátækari í
anda.
Við erum rétt rúmlega 320.000
sem tölum þetta einstaka tungu-
mál og hvað gerir hóp að þjóð
annað en tungan og menningin?
Styrkja þarf sérstöðu RÚV
með áherslu á metnaðarfulla
dagskrárgerð, sérstaklega er
það mikilvægt þegar kemur að
leiknu efni. Þar eru fræ mörg í
jörð en spíra ekki nema hlúð sé
að og vökvað.
Skammsýni
Mikill niðurskurður hefur orðið
á RÚV á síðustu árum með
aðhaldsaðgerðum og uppsögnum
í kjölfarið. Aðhald er gott þegar
skórinn kreppir en líta ber upp og
hugleiða þegar skerðing verður
að skaða.
Staðreyndin er sú að hið lög-
bundna útvarpsgjald, sem við öll
greiðum og er sambærilegt við
löndin í kringum okkur, renn-
ur stórskert til sjónvarps allra
landsmanna. Það var kannski
skiljanlegt korteri eftir hrun en
ekki í dag.
Ofan á niðurskurð og skert
framlög hefur RÚV lengi verið
að sligast undan eldgömlum líf-
eyrisskuldbindingum sem ríkið
hefur fyrir löngu aflétt af öðrum
menningarstofnunum.
Framkvæmdastjóri Sambands
útvarps og sjónvarpsstöðva í
Evrópu benti nýlega á að flestar
siðmenntaðar menningarþjóðir
í kringum okkur tryggja sínum
almannafjölmiðlum stöðugleika
með traustu fjármagni bundnu
til lágmark fjögurra ára í senn.
RÚV getur hinsvegar ekki sett
sér langtímamarkmið vegna
þeirrar óvissu sem skapast ár
hvert þegar framlög eru háð geð-
þóttaákvörðunum fjárlagaárs.
Allt tal um frekari niðurskurð
í einstrengingslegri hugsun um
hallalaus fjárlög ber merki um
skammsýni. Ég skora á stjórn-
völd að búa þannig um hnútana
að RÚV verði eflt þjóðinni til
hagsbóta og í framhaldi spyrj-
um við svo; Hver erum við sem
einstaklingar og sem samfélag?
Hvernig viljum við sjá okkur í
okkar sjónvarpi?
Sjónvarp í almannaþágu
Í desember árið 2012
gekkst ég undir hjarta-
skurðaðgerð á Landspítal-
anum. Læknar og hjúkr-
unarfólk, sem stenst
samanburð við það besta
sem gerist í öðrum lönd-
um, stundaði mig og kom
mér til góðrar heilsu á ný.
Ég hafði fyrir þessi veik-
indi ekki áttað mig á því
hve hart hefur verið geng-
ið fram í niðurskurði heil-
brigðisþjónustunnar á und-
angengnum árum. Eftir að
hafa verið mjög heilsuhraustur
alla tíð og í góðu líkamlegu formi,
átti ég þrautagöngu milli margra
lækna í heil tvö ár, áður en lagt var
í dýrar rannsóknir sem loks leiddu
sjúkdóminn í ljós.
Langur biðlisti var í hjartaþræð-
ingu. Ástæðan var gamall og bil-
aður tækjabúnaður og skortur á
sérfræðingum til að framkvæma
þessa aðgerð. Loks komst ég í
hjartaþræðinguna, en þá vildi ekki
betur til en svo að í miðri aðgerð-
inni bilaði hjartaþræðingatækið.
Þarna lá ég með þráðinn, sem lá
eftir æðakerfinu frá úlnlið og inn
að hjarta og beið meðan tækni-
menn dreif að til að gera
við tækið. Umhyggjusam-
ur læknirinn sem stjórnaði
aðgerðinni fullvissaði mig
um að engin hætta væri á
ferðum, en ég get ekki sagt
að ég hafi verið rólegur
meðan verið var að gera
við þræðingatækið. Niður-
staðan eftir hjartaþræð-
inguna var að ég þurfti að
fara í skurðaðgerð.
Margra vikna bið var
eftir aðgerð. Ég þurfti að
treysta á lyf og bráðamót-
töku hjartadeildar ef veikindin
ágerðust. Ég veit ekki hvort fólk
gerir sér grein fyrir öllum þeim
fjölda sérfræðinga sem kemur að
jafn stórri aðgerð og ég þurfti að
gangast undir. En ég fékk mikið
traust á öllu þessu fólki.
Þegar ég vaknaði eftir skurð-
aðgerðina og opnaði augun, eftir
margra klukkutíma svæfingu, sá
ég að kerfisloftið fyrir ofan rúmið
í herberginu hafði verið rifið niður
og við blöstu berar víraflækjur og
pípulagnir. Dagana á eftir, þegar ég
fór að jafna mig eftir aðgerðina, tók
ég eftir álaginu sem var á starfs-
fólkinu. Læknar og hjúkrunarfólk
var á sífelldum þönum, hljóp bein-
línis eftir göngunum. Yfirlæknir
skurðdeildarinnar birtist á öllum
tímum til að líta eftir sjúklingum
sínum. Það leyndi sér ekki að álagið
var mikið. En umhyggjan var líka
mikil. Örfáir dagar voru til jóla og
auðvitað vann þarna fjölskyldufólk.
Ég var mjög bjartsýnn eftir síð-
ustu alþingiskosningar. Það urðu
kynslóðaskipti í pólitíkinni og ég
bjóst satt að segja við nýrri for-
gangsröðun. En sú kynslóð stjórn-
málamanna sem tekin er við
virðist helst þjóna þröngum hags-
munum. Hefur lítinn áhuga á sjúk-
lingum og þeim sem minna mega
sín. Kannski hefði fólk í ríkis-
stjórninni gott af því að dvelja um
tíma meðal sjúklinga á Landspít-
alanum og kynnast á eigin skinni
fjársveltinu, sem er að skerða
hættulega mikið gæði heilbrigðis-
þjónustunnar í landinu.
Hjartasjúklingur segir frá
Jörðin okkar er að drukkna
í rusli. Sóun á hráefnum er
ennþá miklu meiri en þarf
að vera. Þegar vistsporin
okkar Íslendinga eru skoð-
uð kemur í ljós að margar
jarðir þyrfti til ef allir í
heiminum myndu tileinka
sér okkar lífsstíl.
Smám saman verður vit-
undarvakning um þetta og
menn byrja að flokka ruslið
sem er hægt að endurvinna.
Þetta er auðvitað mjög jákvætt en
meira þarf til:
Refuse – reduce – recycle. Það er:
Neita sér um – minnka neysluna –
endurvinna.
Efst stendur að geta neitað sér um
hluti sem maður þarf ekki að eiga,
það fer best með hráefnin og jörðina
okkar. Þarf ég að kaupa nýja hluti
þegar gamla dótið dugar? Þarf ég
að kaupa einnota þegar ég get keypt
margnota? Get ég valið eitthvað í
einföldum og vistvænum
umbúðum í staðinn fyrir
eitthvað marginnpakkað?
Næst á skalanum er að
minnka neysluna. Þarf ég
að eiga svona marga hluti?
Gerir þetta mig ánægðari
með lífið og tilveruna? Get
ég nýtt betur það sem ég
fæ? Get ég til dæmis skipu-
lagt mig betur þannig að ég
þarf ekki að henda mat?
Að endurvinna er neðst á
skalanum og gott að við gerum það
sem mest. Við getum gefið hlutun-
um nýtt líf. Endurvinnanleg efni
eru verðmæti sem eiga ekki að fara
í urðun eða brennslu.
Sem kennari í grunnskóla blöskr-
ar mér hversu hugsunarlaust marg-
ir foreldrar velja nesti handa börn-
unum sínum. Við erum að vísu að
flokka rusl en mun betra væri að
það kæmi ekki svona mikið rusl
inn. Óteljandi plastdollur og litl-
ar drykkjarfernur safnast í hverri
viku, flest allt sett samviskusam-
lega í plastpoka þar að auki. Það
væri svo einfalt mál að láta börn-
in koma í staðinn með margnota
brúsa undir drykki og góðar sam-
lokur og ávexti í nestisboxi. Það
þarf bara aðeins að koma sér upp
úr þægindagírnum, en það venst.
Svona heimatilbúið nesti kostar
töluvert minna. Auk þess er margt
sem fólk kaupir í fernum og doll-
um ekki sérlega hollt, sykurbland-
að sull. Í sumum skólum er farið að
banna einfaldlega slíkt nesti. Heim-
urinn er að drukkna í plasti og rusli
en við gætum hjálpað til að stíga
skref í rétta átt. Margt smátt gerir
eitt stórt. Komandi kynslóðir munu
þakka okkur.
Umbúðaþjóðfélagið
UMHVERFI
Úrsúla Jünemann
kennari og
leiðsögumaður
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Sigurður
Björnsson
viðskipta- og stjórn-
sýslufræðingur
RÚV
Ragnar Bragason
leikskáld og
kvikmyndahöf-
undur
➜ Við sitjum hér á
vannýttri endurnýjan-
legri orkulind og RÚV
er virkjun sem er að
drabbast niður. Það
er mín einlæg ósk
að stjórnvöld átti sig
á því hversu mikils
við förum á mis ef
þróuninni með RÚV
verður ekki snúið við
hið snarasta.
RÚV
Margrét
Örnólfsdóttir
formaður Félags
leikskálda og hand-
ritshöfunda
➜ Margt smátt gerir eitt
stórt. Komandi kynslóðir
munu þakka okkur.
➜ Þarna lá ég með þráðinn,
sem lá eftir æðakerfi nu frá
úlnlið og inn að hjarta og
beið meðan tæknimenn
dreif að til að gera við tækið.
➜ RÚV er meginvett-
vangur íslenskrar menn-
ingar, útvarp og sjónvarp í
almannaþágu.