Fréttablaðið - 21.02.2015, Blaðsíða 32

21. febrúar 2015 LAUGARDAGUR| HELGIN | 32
Danska stjórnin kynnti í vikunni hertar aðgerðir gegn hryðju-verkum. Næstu fjög-ur árin hyggst hún verja nærri milljarði
danskra króna, um 20 milljörðum
íslenskum, til þess að styrkja lög-
reglu, leyniþjónustu, her og eftirlit
með almenningi.
Sitt sýnist reyndar hverjum um
þessi áform. Á vef danska ríkisút-
varpsins segir fyrrverandi yfir-
maður dönsku leyniþjónustunnar,
Hans Jørgen Bonnichsen, engan
veginn nógu langt gengið. En á
sama vef vara mannréttindasér-
fræðingar við því að með þessum
aðgerðum sé verið að grafa undan
mannréttindum fólks.
Til dæmis sé orðalag alltof óljóst
í lagafrumvarpi um heimildir lög-
reglu til þess að taka vegabréf af
fólki: „Því ónákvæmara sem orða-
lag frumvarpsins er, því meiri er
hættan á því að við hittum fyrir
alsaklaust fólk,“ hefur danska
útvarpið eftir Peter Vedel Kessing,
sérfræðingi hjá dönsku Mannrétt-
indastofnuninni.
Sams konar umræða á sér stað
í fleiri Evrópulöndum, þar sem
verið er að herða enn frekar varnir
ríkjanna gegn þeirri hryðjuverka-
ógn sem skekið hefur heiminn
undan farinn áratug og rúmlega það.
Ungt fólk á refilstigum
Hinn 22 ára gamli Omar Abdel
Hamid el Hussein, sem drap tvo
menn og særði fimm í Kaupmanna-
höfn um síðustu helgi, virðist greini-
lega hafa tekið sér til fyrirmyndar
árásirnar í París nokkrum vikum
fyrr. Skotmörkin í báðum borgun-
um voru annars vegar gyðingar,
hins vegar tjáningarfrelsið.
Ekkert hefur komið fram um að
el Hussein hafi verið í tengslum
við öfgasamtök á borð við Íslamska
ríkið. Hann virðist samt hafa látið
heillast af baráttu þeirra eins og
fjölmörg önnur ungmenni víðs
vegar um heiminn, þar á meðal á
Vesturlöndum.
Talið er að meira en 20 þúsund
manns víðs vegar að úr heiminum
hafi haldið til Sýrlands og Íraks að
berjast með Íslamska ríkinu. Nokk-
ur þúsund þeirra hafa þegar snúið
til baka, að því talið er, og þótt
sennilega séu fæstir þeirra í raun
og veru líklegir til þess að fremja
hryðjuverk þá þykir afar líklegt að
fáeinir þeirra geri alvöru úr því.
Þar að auki veit enginn hve marg-
ir íbúar Evrópulanda finna hjá sér
hvöt til þess að leggja málstað Ísl-
amska ríkisins lið upp á eigin spýt-
ur, rétt eins og hinn danski el Huss-
ein. Allt þetta nærir og viðheldur
óttanum á meðal íbúa, stjórnvalda
og lögreglu víðs vegar um hinn vest-
ræna heim.
Talað gegn óttanum
Að því leyti hafa hryðjuverka-
mennirnir náð fram markmiðum
sínum: Óttinn er farinn að stjórna
umræðunni. Viðbrögð stjórnvalda
hafa því verið þau að „herða ráð-
stafanir gegn hryðjuverkum“, efla
öryggisgæslu, eftirlit og njósnir. En
um leið eru ráðamenn einnig farn-
ir að tala gegn óttanum og andæfa
gegn þeim fordómum sem óttinn
elur af sér.
„Þegar aðrir reyna að hræða
okkur og sundra, þá er svar okkar
ætíð sterk samstaða. Við erum
staðráðin í að standa vörð um gildi
okkar. Við ætlum ótrauð að hlúa að
frelsi okkar,“ sagði Helle Thorn-
ing-Schmidt, forsætisráðherra
Danmerkur, á minningarathöfn
í Kaupmannahöfn á mánudaginn
var: „Við lítum til hvert með öðru.“
Ráðamenn í París, London og
víðar í Evrópu töluðu með svipuð-
um hætti í kjölfar árásanna í París
snemma í janúar.
Helle Thorning-Schmidt hafði
þá um helgina, þegar el Hussein
hóf árásir sínar í Kaupmannahöfn,
tekið fram að Vesturlönd ættu
engan veginn í stríði við múslima:
„Þetta er barátta milli gilda sem
reist eru á frelsi einstaklingsins og
myrkrar hugmyndafræði.“
Barack Obama Bandaríkjaforseti
tók í sama streng á málþingi í Hvíta
húsinu nú í vikunni: „Að sjálfsögðu
mæla hryðjuverkamenn ekki fyrir
munn rúmlega milljarðs múslima
sem hafna haturs hugmyndafræði
þeirra. Þeir eru ekki frekar full-
trúar íslams en hver annar brjál-
æðingur sem drepur saklaust fólk
í nafni guðs er fulltrúi kristindóms
eða gyðingdóms eða búddatrúar
eða hindúasiðar. Engin trúarbrögð
bera ábyrgð á hryðjuverkum. Fólk
ber ábyrgð á ofbeldi og hryðjuverk-
um.“
Bush sagði það líka
Þetta tal er reyndar alls ekki nýtt
af nálinni. Strax níu dögum eftir
árásirnar á New York og Wash-
ington í september árið 2011 flutti
George W. Bush Bandaríkjaforseti
ræðu, þar sem hann sagði hryðju-
verkamennina alls ekki geta talist
fulltrúa íslamstrúar:
„Hryðjuverkamennirnir stunda
jaðarútgáfu af íslamskri öfgastefnu
sem íslamskir fræðimenn og allur
meirihluti íslamskra klerka hafa
hafnað.“ Þetta sé „jaðar hreyfing
sem afskræmir hinar friðsamlegu
kenningar íslams“.
Hann beindi orðum sínum líka
sérstaklega til múslima um heim
allan: „Við berum virðingu fyrir
trú ykkar. Hún er iðkuð hindrunar-
laust af mörgum milljónum Banda-
ríkjamanna og milljónum annarra
manna í löndum sem Banda ríkin
telja til vina sinna. Kenningar
hennar eru góðar og friðsamlegar,
og þeir sem fremja illvirki í nafni
Allah lasta nafn Allah. Hryðju-
verkamennirnir eru svikarar við
sína eigin trú og stefna í raun að
því að taka íslamstrú ránshendi.“
Helltu olíu á eldinn
Þetta breytti því samt ekki að
Bandaríkjaher var fljótlega send-
ur af stað til að standa í stór-
ræðum víða í Mið-Austurlöndum
og allt austur til Pakistans þar
sem bandarískum sprengjum er
enn varpað á fólk úr mannlaus-
um flygildum. Flest ríki á Vestur-
löndum hafa tekið þátt í þessum
hernaði Bandaríkjanna á fram-
andi slóðum.
Um leið þurfti að styrkja varn-
irnar heima fyrir, meðal annars
vegna þess að hernaðurinn gegn
hryðjuverkafólki í Afganistan,
Írak og fleiri löndum þar í grennd
slökkti ekki aðeins elda heldur
kveikti jafnóðum nýja: Talibanar
voru hraktir frá völdum í Afgan-
istan og leiðtogar Al Kaída hrökkl-
uðust í felur, en í beinu framhaldi
spruttu ofbeldishópar af sama
tagi upp í nágrannalöndunum og
teygðu anga sína allt til Evrópu.
Þótt trúarhiti skýri sjaldnast
það aðdráttarafl sem baráttusam-
tök gegn ofríki Vesturlanda hafa
á ungt og ístöðulítið fólk, jafnvel
víða í Evrópu sjálfri, þá er reglu-
lega verið að drepa fólk í nafni
hinnar þröngu hugmyndafræði
íslamskra öfgamanna.
Gegn þessu brynja stjórnvöld
sig á Vesturlöndum og grafa um
leið skotgrafirnar sjálf: „Við erum
dugleg að vernda okkur sjálf, en
við getum ekki varið okkur alger-
lega gegn brjálæðingi eins og
þeim sem við sáum í gær,“ sagði
Helle Thorning-Schmidt á sunnu-
daginn var.
Óttinn nagar Vesturlandafólk
Danskir ráðamenn andæfa gegn fordómum í kjölfar skotárásanna í Kaupmannahöfn um síðustu helgi, rétt eins og franskir
ráðamenn gerðu eftir árásirnar í París. Bandaríkjaforseti talar á sömu nótum, en um leið er verið að grafa skotgrafir.
Guðsteinn
Bjarnason
gudsteinn@frettabladid.is
ICRS, sem er rannsóknarstofnun um öfgar og róttækni á
vegum King’s College-háskólans í London, segir að alls hafi
meira en 20 þúsund manns haldið til Sýrlands eða Íraks að
berjast með vígasveitum Íslamska ríkisins.
Þetta er orðinn meiri fjöldi en kom til Afganistans á
sínum tíma að berjast gegn hernámi Sovétríkjanna, en talið
er að þangað hafi næstum því 20 þúsund manns haldið.
Flestir þeirra koma frá Mið-Austurlöndum, eða alls
um 11 þúsund manns, en frá fyrrverandi lýðveldum
Sovétríkjanna koma um 3.000 manns.
Upp undir 4.000 manns hafa komið frá löndum
Vestur-Evrópu til Íraks eða Sýrlands að berjast með
Íslamska ríkinu. Flestir þeirra koma frá fjölmennustu
löndunum, sem eru Bretland, Frakkland og Þýskaland.
ICSR telur að 5 til 10 prósent þessara útlendinga
hafi látið lífið en 10 til 30 prósent að auki hafi farið
frá átakasvæðunum og séu annaðhvort komin aftur
til heimalands síns eða hafi ílengst eða bíði átekta í
öðrum löndum.
Samkvæmt því má búast við að nú séu 12 til 17 þús-
und útlendingar að berjast með vígasveitum Íslamska
ríkisins í Írak og Sýrlandi.
BANDARÍKIN
100
KANADA
100
SÁDI-ARABÍA
1.500-2.500
JÓRDANÍA
1.500
LÍBANON
900
ÍSRAEL/
PALESTÍNA
120
TYRKLAND
600
FLEIRI EN Í
AFGANISTAN
PAKISTAN
500
JEMEN
110
KÚVEIT
70
AFGANISTAN
50
KATAR
15
SAMEINUÐU
ARABÍSKU
FURSTADÆMIN
15
BAREIN
12
TÚNIS
1.500-3.000
MAROKKÓ
1.500
LÍBÍA
600
EGYPTALAND
360
ALSÍR
200
SÚDAN
100
SÓMALÍA
70
RÚSSLAND
800-1.500
ÁSTRALÍA
100-250
NÝJA-SJÁLAND
6
KÍNA
300
ÚSBEKISTAN
500
TÚRKMENISTAN
360
KASAKSTAN
250
TADSJIKISTAN
190
KIRGISISTAN
100
ÚKRAÍNA
50
FRAKKLAND
1.200
BRETLAND
500-600 ÞÝSKALAND
500-600
BELGÍA
440
HOLLAND
200-250
SVÍÞJÓÐ
150-180
AUSTURRÍKI
100-150
DANMÖRK
100-150
SPÁNN
50-100
FINNLAND
50-70
NOREGUR
60
SVISS
40
ÍRLAND
30
Trúarhiti virðist sjaldan vera raunhæf skýring á því hvers vegna fólk gengur
til liðs við öfgahópa eða hryðjuverkasamtök. Liðsmenn þeirra virðast oft
hafa afar takmarkaðan skilning á trúarlegum eða öðrum hugmyndafræði-
legum forsendum þeirra samtaka sem þeir skipa sér í sveit með. Ýmsir
fræðimenn hafa rannsakað raunverulegar ástæður þess að menn leiðast út
í slíkt. Hér að neðan eru dæmi um niðurstöður slíkra rannsókna:
Helstu leiðir einstaklinga til róttækni og öfga:
● Persónulegur gremjuvaki: Persónulegur harmleikur eða ranglæti sem
menn hafa (eða telja sig hafa) orðið fyrir.
● Pólitískur gremjuvaki: Pólitískur harmleikur eða ranglæti sem menn
þurfa (eða telja sig þurfa) að bregðast við.
● Tilfinningatengsl: Einstaklingur kemst í samband við öfgasamtök vegna
tengsla sinna við einstakling eða einstaklinga innan samtakanna.
● Rótleysi: Einstaklingur missir félagslega staðfestu í lífi sínu, oft vegna
áfalla, og verður þá móttækilegur fyrir áhrifum öfgahópa.
● Upphefðarþrá eða spennufíkn: Einstaklingur leitar í hóp þar sem hann
nýtur viðurkenningar eða fær útrás fyrir spennufíkn.
● Eitt leiðir af öðru: Einstaklingur missir smám saman fótfestuna eftir að
komið er út á hina hálu braut ofbeldis og öfga.
Það sem einstaklingar sækjast eftir í öfgahópum:
● Hefnd: Einstaklingur er fullur gremju gegn einstaklingi eða hópi sem
hann telur bera ábyrgð á ranglæti eða óförum sínum eða annarra.
● Upphefð: Einstaklingur leitast eftir að komast í virðingarstöðu innan
hóps og njóta viðurkenningar.
● Sjálfstenging: Einstaklingur reynir að finna sjálfsmynd sinni fótfestu
innan hóps með eftirsóknarverðan málstað.
● Spenna: Einstaklingur leitar í öfgahóp vegna fyrirheita eða vona um
spennu, ævintýri og frægð.
Heimild: Grein eftir Randy Borum úr tímaritinu Journal of Strategic Security, 2011
Trúin skýrir sjaldnast ofstækið
FRÉTTABLAÐIÐ/EPA
LEYNISKYTTUR FYLGDUST MEÐ
Danska lögreglan var við öllu
búin þegar öryggisvörðurinn Dan
Uzan var jarðsunginn í Vestre-
kirkjugarðinum í Kaupmannahöfn
á miðvikudaginn.
2
0
-0
2
-2
0
1
5

2
1
:4
6
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
8
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
3
E
0
-A
2
4
0
1
3
E
0
-A
1
0
4
1
3
E
0
-9
F
C
8
1
3
E
0
-9
E
8
C
2
8
0
X
4
0
0
2
A

F
B
1
2
0
s
C
M
Y
K