Skessuhorn - 27.11.2013, Síða 82

82 ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 2013
Útkallsbækur Óttars Sveinsson-
ar hafa verið eitt vinsælasta les-
efni Íslendinga 20 ár í röð. Í
þessari bók - Útkall Lífróður -
er fjallað um björgun á Langjökli
árið 2010 þegar mæðgin féllu
niður í sprungu og festust á dýpi
sem svarar til átta hæða húss.
Björgunarmenn sigu niður í
ógnar þrönga sprunguna þar
sem þeir urðu að athafna sig
á hvolfi og í andnauð. Í bók-
inni er einnig saga tólf ís-
lenskra síldveiðisjómanna
sem höfðu verið hátt í viku í
björgunarbátum í Norður-Ís-
hafi þegar fólk í landi fór loks
að sakna þeirra. Ótrúleg saga
sem varð upphafið að Tilkynn-
ingaskyldunni.
Við drepum hér niður í kafla í
Útkalli Lífróður þar sem hug-
aðir björgunarmenn segja frá af
vettvangi slyssins á Langjökli:
Á um fimmtán metra dýpi í
sprungunni var Kolbeinn búinn að
koma fyrir festingu fyrir Hlyn en
leist illa á aðstæður:
„Ég bað Frey að gefa Ásgeiri og
Sveini Friðriki fyrirmæli um að láta
mig síga neðar. Á leiðinni á slys-
stað hafði ekki hvarflað að mér að
þetta væri svona djúpt og þröngt.
Ég lýsti niður með ljósinu á hjálm-
inum en sá ekki mæðginin. Ég kall-
aði niður til Gunnars, vildi reyna
að renna á hljóðið og finna þann-
ig hvar í sprungunni hann og móðir
hans væru. Þegar hann svaraði mér
heyrði ég strax að meðvitund hans
var farin að þverra. Ég vissi ekki
hvort það var vegna ofkælingar eða
meiðsla, en mér fannst ekki ólíklegt
að eftir svona hátt fall væri það af
völdum líkamlegra áverka.
Þegar ég fjarlægðist Hlyn fór að
dimma enn meira. Sprungan hall-
aðist aðeins fyrst en þegar ég seig
neðar varð hún beinni og þrengri.
Ég kallaði aftur á Gunnar og hann
svaraði. Nú fannst mér þau vera
lengra til hliðar í sprungunni en ég
hafði talið í fyrstu. Ég var nokkra
stund að finna út hvar þau væru.
Þegar neðar dró sá ég eins konar
haft. Þá varð mér ljóst að mæðginin
voru hulin snjó og ís sem hafði fall-
ið ofan á þau. Sprungan var ótrú-
lega þröng og dimm.
Ég hafði komið að mörgum slys-
um, bæði sem björgunarsveitar-
maður og sjúkraflutningamaður.
Maður fer ósjálfrátt að fá tilfinn-
ingu fyrir því hvað komið hefur fyr-
ir fólk. Mér fannst alveg með ólík-
indum að drengurinn væri fær um
að svara okkur Hlyni, svona löngu
eftir þetta háa fall.
Ég seig smám saman lengra nið-
ur en loks stöðvaðist ég alveg, var
orðinn gjörsamlega klemmdur með
sprunguveggina beggja vegna við
mig. Fæturnir urðu að vera alveg út-
skeifir og ég þurfti að snúa höfðinu
til hliðar til að komast þetta langt.
Þar sem mæðginin voru fyrir neðan
mig var svakalega þröngt. Hjálm-
urinn snerti nú ísveggina beggja
megin og var að festast. Nú runnu
á mig tvær grímur. Hvernig átti yfir
höfuð að vera hægt að ná þeim upp
í þessum ótrúlegu þrengslum? Mér
leist satt að segja ekki vel á horfurn-
ar − möguleikana á að bjarga þeim
úr þessum aðstæðum. Ég heyrði
angistarvein í drengnum. Það snart
mig mjög. Ljóst var að ef við félag-
arnir stæðum okkur ekki hér myndi
þetta barn ekki komast lífs af.“
Ásgeir Guðjónsson hafði heyrt
í talstöðinni hvernig ástandið var
niðri í sprungunni. Hann og félagar
hans uppi á brúninni áttuðu sig nú
á því að aðstæðurnar væru erfðari
en gert hafði verið ráð fyrir:
„Ég heyrði á Kolbeini í talstöð-
inni að ekki væri hægt að komast að
drengnum. Sársaukavein hans bár-
ust líka
gegnum talstöðina. Mér rann kalt
vatn milli skinns og hörunds. Þetta
þarf að gerast hratt, hugsaði ég. En
hvernig? Þetta leit ekki vel út. Við
höfðum átt í erfiðleikum með að
finna nógu mjúk bönd til að hífa
siglínurnar með. Vegna kuldans og
ísingarinnar vildu sum böndin sem
við höfðum meðferðis renna til á
siglínunum. Hér máttu engin mis-
tök eiga sér stað hvað varðaði línur
og annan búnað. Ein slík gætu orð-
ið mjög afdrifarík.“
Sveinn Friðrik Sveinsson stóð
skammt frá Ásgeiri:
„Þegar við vorum að hífa eða
slaka þurfti að breyta línukerfinu í
hvert einasta skipti. Hér var mikil-
vægt að vera með þaulreynda menn
á línunum. Þeir urðu að vera til-
búnir hvenær sem var, nákvæmir og
eldsnöggir að bregðast við.“
Þórður Guðnason og félagar
hans frá Akranesi og úr Borgarfirði
fylgdust með því sem gerðist uppi
við brúnina:
„Búið var að setja upp sig- og ör-
yggislínu fyrir einn mann sem var
nýfarinn niður. Freyr Ingi Björns-
son stjórnaði Reykjavíkurmönnun-
um. Kolbeinn Guðmundsson hafði
sigið niður en með Frey uppi voru
Sveinn Friðrik Sveinsson og Ás-
geir Guðjónsson. Freyr sagði okk-
ur að maður úr hópi jeppafólksins
væri einnig niðri í sprungunni. Það
væru kona og barn sem hefðu fallið
niður. Ég vissi ekki strax að mað-
urinn úr jeppahópnum hefði sig-
ið niður á jeppastroffu, taldi fyrst
að hann hefði fallið á eftir kon-
unni og barninu. En það hafði
verið sett lykkja um brjóst hans,
bundið við axlirnar á honum og
hann látinn síga um fimmtán
metra niður. Ég hélt fyrst að að-
gerðin yrði flóknari vegna jeppa-
mannsins. Það þyrfti kannski að
bjarga aukamanni. En svo fékk
ég að vita að þessi maður, Hlyn-
ur, hefði gert ómetanlegt gagn
með því að tala við drenginn og
styðja hann þannig.
Farið var að gera ráðstafan-
ir til að senda annan sigmann nið-
ur. Ég kallaði á nærstaddan mann
úr jeppahópnum og bað hann að
leggja bílnum sínum skáhallt að
sprungunni. Hann gerði eins og ég
bað hann um. Við festum eina aðal-
línu fyrir sigmann í jeppann og aðra
öryggislínu. Bíllinn var rétt stað-
settur, í parki og handbremsu.“
Niðri á 22−23 metra dýpi var
Kolbeinn að reyna að átta sig á því
hvað hægt væri að gera við þess-
ar hrikalega erfiðu aðstæður. Upp
á brún svaraði hæðin til átta hæða
húss. Frá fótum Kolbeins og nið-
ur að mæðginunum voru um tveir
metrar:
„Við björgunarsveitarmenn
höfðum oft æft við mjög erfið skil-
yrði, en aldrei við neitt þessu líkt.
Þetta voru einstaklega snúnar að-
stæður. Ég bar vissulega fullt traust
til strákanna uppi, þeir myndu hífa
og slaka þegar ég segði þeim til. Ég
var í góðu talstöðvarsambandi við
þá, skilyrðin voru sem betur fór góð
þarna niðri. Stundum höfðum við
farið í útköll í hella og þá dofnaði
sambandið en það gerðist til allrar
blessunar ekki hér. Ég mátti bara
alls ekki missa talstöðina. Þá gæti
ég ekki komið skilaboðum hratt og
örugglega til þeirra. Það var gott að
vita af Hlyni um átta metrum ofar.
Hann gat borið boð á milli með því
að kalla upp. Ég var fyrst með tal-
stöðina á brjóstinu en þegar ég var
búinn að troða mér eins langt niður
og ég komst bað ég strákana að hífa
mig nokkra metra upp. Þar stansaði
ég og festi sautján sentimetra langa
ísskrúfu í vegginn. Þannig útbjó ég
eins konar farangurssnaga og losaði
mig við allt dót sem ég bar á mér
og gat einhvern veginn verið fyrir
mér í þrengslunum. Ég setti síðan
talstöðina utan á mjöðmina. Hún
var með míkrófón sem var fastur
við úlpukragann minn, þannig að
ég gat talað þegar ég þurfti án þess
að verða að styðja á takka á stöð-
inni sjálfri.
Nú blasti það við að til þess að
komast neðar var engin önnur leið
en að ég sneri mér á hvolf. Einung-
is þannig myndi ég geta náð með
höndunum til mæðginanna − ef ég
kæmist nógu nálægt þeim. Þrettán
ára hafði ég byrjað að stunda svona
leikfimi; hanga í böndum og síga
fram af klettum og ofan í hella og
sprungur. Við Ásgeir höfðum sem
strákar oft stolist til að leika okk-
ur við ýmsar aðstæður úti í hrauni
í Hafnarfirði og fengið göt á höf-
uðið en sloppið með skrekkinn. Þá
var þetta kallað leikaraskapur, en
nú gagnaðist þessi árátta mér sann-
arlega vel. Í þessari stöðu hefði ég
hins vegar aldrei sigið ef ég hefði
ekki vitað af félögum mínum á
brúninni, mönnum sem ég gjör-
þekkti og treysti.
Nú sneri ég mér ─ með höfuð-
ið niður og fæturna upp. Þyngd-
arpunkturinn var við naflann. Svo
bað ég strákana að slaka mér nið-
ur. Ég hékk í tveimur böndum
sem voru tengd saman á endunum.
Þetta var svakalega þröngt. Ég hélt
að ég hefði verið búinn að hreinsa
allt úr vösunum en nú uppgötvaði
ég að hnífurinn minn var í opnum
brjóstvasanum á jakkanum. Hann
féll niður. Niður í það óendanlega,
fannst mér. Það var alls ekki gott
að vera án hnífs í jökulsprungu.“
Sentimetra fyrir
sentimetra
Kolbeinn var í einstaklega erf-
iðri stöðu, á hvolfi þarna niðri í
dimmri og níðþröngri sprung-
unni, og hann hafði einungis skím-
una af ljósinu á hjálminum sínum
til að sjá eitthvað frá sér. Svo mik-
il voru þrengslin að við ákveðnar
höfuðhreyfingar vildi hjálmurinn
fleygast fastur við sprunguveggina.
Hann var með höfuðið reigt aftur
og báða fæturna alveg til hliðar í
útskeifri stöðu:
„Hér skipti hver sentimetri máli.
Ef ég færði mig aðeins til í sprung-
unni, til hliðar, gat ég komist ör-
lítið neðar. Ég teygði annan hand-
legginn niður á undan mér en hinn
var með fram síðunni, upp á við.
Blóðið þrýstist fram í höfuðið. Nú
var ég alveg að komast að konunni,
hún var alveg föst fyrir ofan dreng-
inn. Ég var farinn að geta kraflað
niður til að hreinsa snjóinn ofan af
henni. Þetta var bras. Ég kallaði til
drengsins og hann áttaði sig á að
ég var kominn mjög nálægt hon-
um. Svör hans voru stutt. Ég hafði
búist við að hann væri fyrir neðan
móður sína og það reyndist rétt.
Mér tókst næstum að teygja mig
að öðrum fæti konunnar. Ég mat
það svo að til að ná henni upp yrði
að koma á hana festingu. Hún yrði
toguð um það bil upp að skrúfunni
sem ég hafði fest í ísvegginn. Þar
hugðist ég snúa henni og hagræða.
Mér tókst að binda um fótinn og
festi síðan konuna við sigkerf-
ið mitt sem strákarnir stjórnuðu
uppi. Ég reyndi að losa hana en
það tókst ekki. Það rann upp fyrir
mér að þegar fólk fellur í sprungu
og festist bræðir heitur líkaminn
sig gjarnan neðar og þannig festist
hann enn frekar.“
Kristján beið milli vonar og ótta,
ýmist inni í jeppa eða úti á jökul-
breiðunni, fór með Faðirvorið og
bað almættið um styrk. Hann hafði
mikið verið inni í bíl Halldóri og
Heiðu. Þau, ásamt Guðmundi og
Hjörleifi, höfðu veitt honum and-
legan stuðning. Kristján hafði ekki
enn áttað sig á því hve aðstæður
voru í raun erfiðar niðri í sprung-
unni sem hafði litið svo sakleysis-
lega út í fyrstu:
„Þegar við heyrðum í þyrlunni
fylltist ég von. Svo tók hún á loft
og skildi björgunarsveitarmenn
eftir og fór að sækja fleiri menn og
búnað. Nú beið þyrlan hins veg-
ar aðgerðalaus. Þá fór ég að fyll-
ast vonleysi. Af hverju voru menn
ekki fljótari? Af hverju tók það
svona langan tíma að koma Dóru
og Gunnari upp?
Forsíða bókarinnar sýnir slysstað
á Langjökli - þyrla Landhelgis-
gæslunnar lendir og undanfarar úr
björgunarsveitum í Hafnarfirði og
Reykjavík hraða sér út. Þeir, ásamt
Þórði Guðnasyni, björgunarmanni
frá Akranesi áttu eftir að síga niður
í sprunguna. Jeppinn festist í sömu
sprungu og mæðginin féllu niður í.
Ný Útkallsbók eftir Óttar Sveinsson:
Björgun úr jökulsprungu og hrakningar síldarsjómanna
Björgunarmenn frá slysinu á Langjökli og feðgarnir. Frá vinstri Freyr Ingi Björnsson Reykjavík, Þórður Guðnason Akranesi, Jón Örvar Kristinsson, þyrlulæknir, Sveinn
Friðrik Sveinsson Reykjavík, faðirinn, Kristján Gunnarsson, Kolbeinn Guðmundsson Hafnarfirði, Ásgeir Guðjónsson Hafnarfirði og Sigurður Axel Axelsson Akranesi -
fremstur er drengurinn sem björgunarsveitarmennirnir björguðu - Gunnar Kristjánsson.