Skessuhorn - 27.11.2013, Síða 86

86 ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 2013
„Látið síga piltar,“ heitir ný skáld-
saga sem Óskar Magnússón hefur
sent frá sér. Þetta er fyrsta skáldsag-
an sem Óskar sendir frá sér en áður
hafa verið gefin út eftir hann tvö
smásagnasöfn, „Borðaði ég kvöld-
mat í gær?“ (2006) og „Ég sé ekkert
svona gleraugnalaus“ (2010). Báð-
ar þær bækur hlutu afbragðsgóðar
viðtökur gagnrýnenda og lesenda.
Óskar Magnússon er lögfræðing-
ur að mennt en hefur starfað víða
við stjórn fyrirtækja og fjölmiðlun.
Hann er í dag útgefandi Morgun-
blaðsins og rithöfundur í hjáverk-
um.
Í nýju bókinni „Látið síga pilt-
ar“ segir frá daglegu lífi bænda og
búaliðs í Hlíðardal. Þarna er verka-
skiptingin gamaldags, ástin til stað-
ar á fósturjörðinni og fólk sýn-
ir samstöðu, nægjusemi og dugn-
að. Undir sakleysislegu yfirborði
leynast hremmilegir atburðir, ást-
ir, slark, áföll og hroðalegir glæp-
ir. Í sögunni vegast á ljúfar frásagn-
ir og lýsingar sem ekki henta við-
kvæmum. Undir og yfir svífur hár-
beitt háð sem engum hlífir. Þetta er
átakasaga bændafólks við náttúru-
öfl og bankabrögð.
Hér er birtur sjöundi kafli bókar-
innar þar því er einmitt lýst hvernig
ófyrirleitnir bankamenn ákveða að
leggja snörur sínar fyrir bændurna.

Bara tekjur,
tekjur, tekjur
,,Við þurfum að herða á útlánun-
um, hér er allt að fyllast af pening-
um.“ Sigurður var afundinn þeg-
ar hann beindi máli sínu til Lár-
usar sem hafði verið nánasti að-
stoðarmaður hans í Landbúnað-
arbankanum undanfarin ár. Sig-
urður Eiríksson var forstjóri bank-
ans. Hann hafði valið sér þann tit-
il frekar en að kalla sig bankastjóra:
,,Það er gamli tíminn, við gerum
hlutina öðruvísi,“ hafði hann sagt.
Þess vegna var Lárus Ármannsson
aðstoðarforstjóri en ekki aðstoðar-
bankastjóri.
Þeir sátu í stífsvörtum leður-
sófum á skrifstofu Sigurðar í höf-
uðstöðvum Landbúnaðarbank-
ans í Reykjavík. Glæsilegt glerhýs-
ið gnæfði yfir gamalt sögufrægt hús
sem stóð aðeins sunnar. Arkitekt-
arnir höfðu sannfært skipulagsyf-
irvöld um að andstæðurnar væru
merk byggingarlist: ,,Takið sérstak-
lega eftir hvernig gamli og nýi tím-
inn kallast á og mynda órjúfanlegan
kontrast,“ höfðu þeir sagt á fundi
skipulagsnefndarinnar. Nefndar-
menn heimiluðu húsið gegn því að
greitt yrði fimmfalt bílastæðagjald.
Á endanlegum teikningum náði
bankinn aðeins út í sjóinn þar sem
lítill viðlegukantur gerði ráð fyrir
að leggja mætti látlausri snekkju og
ganga beint upp í bankann til arð-
bærra viðskipta.
Sigurður forstjóri var lítill vexti,
feitur með burstaskalla. Augun
voru agnarsmá og pírð og varirnar
blautar. Hann var hraðmæltur eins
og vélbyssa, hávaðalaus en þó ekki
alltaf yfirvegaður. Fíngerð lesgler-
augun hvíldu fremst á nefinu. Þeg-
ar forstjórinn vildi leggja áherslu á
orð sín reif hann gleraugun af sér,
klemmdi þau í krepptum hnefan-
um og benti á viðmælandann. Þetta
hafði hann gert af mikilli innlifun
þegar fjármálstjóri bankans lagði
til að dregið yrði úr kostnaði við
reksturinn. Með gleraugun saman-
brotin í hnefanum brást Sigurður
ókvæða við og umfangsmikið skap-
ið braust út:
,,Kostnaður skiptir engu máli í
nútímarekstri. Bara tekjur, tekjur,
tekjur. Það þarf að auka tekjurnar,“
sagði hann um leið og hann kreppti
hnefann til fulls. Þegar hann taldi
nóg sagt slakaði hann á kruml-
unni og lét gleraugun falla á borð-
ið. Glerin skoppuðu eftir borð-
plötunni en umgjarðirnar lágu eft-
ir beyglaðar eins og bréfaklemma.
,,Ef þig langar endilega til að gera
eitthvað getur þú selt helvítis olíu-
málverkin sem gamli bankinn átti,“
sagði Sigurður forstjóri og horfði
á sandblásna glerveggina á skrif-
stofunni. Fjármálastjórinn minntist
ekki framar á ráðdeild.
,,Við höfum lánað öllum sem við
höfum fundið, bæði hér heima og
erlendis og búið sjálfir til tækifærin
eins og þú lagðir til í upphafi,“
sagði Lárus aðstoðarforstjóri lágri
röddu. Hann þekkti sinn mann.
Þeir unnu vel saman og ræddu mál-
in af hreinskilni. ,,Við erum búnir
að finna fólk til að kaupa öll stóru
félögin og flest fjölskyldufyrirtæki
landsins. Við höfum lánað kaup-
endunum fyrir kaupverðinu og tek-
ið við því aftur frá fjölskyldunum
í ávöxtun, þú veist þetta allt. Mér
sýnist vera komnir fimmtán hundr-
uð milljarðar í útlán með þessum
hætti. Það er spurning hvar á að
bera niður næst.“
Í útliti var Lárus andstæða Sig-
urðar. Ljós yfirlitum, tággrannur,
leggjalangur, brosmildur og hæg-
ur komst Lárus þangað sem hann
ætlaði. Með óstýrilátan hárlubba
fremst á hvirflinum og lotinn í herð-
um minnti hann mest á ofnapensil.
Hárskúfnum klessti hann oftast nið-
ur með brilljantíni en við það fékk
hann bjart yfirbragð eins og vatns-
greiddur fermingardrengur. Það
hentaði oft betur en hermanna-
bursti forstjórans. Lárus var alinn
upp hjá ömmu sinni í litlu þorpi úti
á landi. Á unglingsárum vann hann í
fiskvinnslunni. Hann bar fisk í kon-
urnar á færiböndunum, skar spyrðu-
bönd af skreið og hafði jafnvel breitt
saltfisk á reit
á sólskinsdegi.
Hann reyndi að
læra að hekla hjá
Pálínu ömmu
sinni en tókst bet-
ur upp í rjóma-
tertunum. Lárus
var eldfljótur að
slá í einn botn og
reyndist meistari
í tertuskreyting-
um. Fallegri tert-
ur en rjómatertur
Lalla Pálínu sáust
ekki í plássinu. Þær
seldust alltaf fyrst-
ar á kökubasar kven-
félagsins.
Fimmtán hundruð milljarðar
voru miklir peningar og það hafði
kostað töluverða útsjónarsemi hjá
Lárusi og samstarfsmönnum hans
að finna þeim þann farveg sem hann
rifjaði nú upp við Sigurð. Í fyrstu
hafði verið einfalt að lána stjórn-
endum til kaupa á almenningshluta-
félögum með því að láta félögin sjálf
bera lánin að lokum. Þetta var köll-
uð ,,skuldsett yfirtaka“. Litlu hlut-
hafarnir voru keyptir með smá-
vægilegu álagi á skráð verð í Kaup-
höllinni: ,,Látum þá fá tíu, fimm-
tán prósent premíu, þá verður ekk-
ert röfl,“ sögðu fjármálamennirnir.
Almenningshlutafélögin voru síðan
afskráð, hættu að vera almennings-
eign og allar kenningar um dreifða
eignaraðild eða kjölfestufjárfesta
voru látnar lönd og leið.
Næst lá leið bankanna í fjöl-
skyldufyrirtækin. Þar voru farsælir
eigendur til áratuga taldir á að selja
fyrirtækin: ,,Allt hefur sinn tíma.
Markaðurinn er tilbúinn. Er ekki
betra að láta peningana vinna fyr-
ir sig en að halda þessu striti áfram
endalaust? Þú getur verið stoltur
af ævistarfinu.“ Þannig voru ræð-
ur bankamannanna, allar keimlíkar
og ef fyrirstaðan var mikil var rætt
við fleiri fjölskyldumeðlimi, fræj-
um sáð og verðið hækkað. Með
þessum hætti hvarf meðal annars
vel rekin prentsmiðja úr eigu fjöl-
skyldu sem hafði rekið hana í sex-
tíu ár. Prentsmiðjustjórinn fyrrver-
andi og fjölskylda hans lögðu sölu-
andvirðið í einkabankaþjónustu og
fylgdust í forundran með vexti og
viðgangi síns gamla félags í hönd-
um nýrra athafnamanna. Á fáein-
um mánuðum festu nýju eigend-
urnir kaup á kaffihúsakeðju í Lithá-
en og húsgagnaframleiðslu í Finn-
landi. ,,Já, það var greinilega kom-
inn tími til að nýir menn tækju við,
ekki kom ég auga á þessi tækifæri,
sjálfsagt hefur þetta legið beint við
allan tímann,“ hugsaði gamli prent-
smiðjustjórinn. Hann gladdist yfir
velgengni gamla fjölskyldufyrirtæk-
isins en undir niðri fannst honum
óþægilegt að skilja ekki samhengið.
Sigurður og Lárus sátu þegjandi
í sófanum um stund. Sigurður hélt
um burstaskallann og horfði nið-
ur í glersófaborðið. Þessum stund-
um þeirra hafði fækkað í annríki
og ákafa undanfarinna ára en þær
höfðu alltaf verið mikilvægar. Þeir
hreyfðu ýmsu lauslega, svöruðu sér
stundum sjálfir, páruðu á blað, strik-
uðu yfir. Þeim gekk vel að hugsa
saman. Lárus stóð upp, gekk um
gólf, staðnæmdist við gluggann og
horfði út á Sundin. Sigurður skiss-
aði mynd af Lárusi á blokkina. Hann
var listateiknari. Blár og hvítur tog-
ari sigldi út í vetrarveðrið. Lárus sá
einkennisstafina AK á stafni skipsins
og þekkti heimahöfnina. ,,Ef túr-
inn tekur ekki meira en þrjár vik-
ur verða þeir komnir inn fyrir jól-
in,“ hugsaði Lárus. ,,Þá fá krakk-
arnir í þorpinu og sveitinni í kring
vinnu í jólafríinu.“ Ekki þurfti meira
til, hugurinn var kominn í sveitina,
hugmynd í fæðingu. Lárus sneri sér
annars hugar frá glugganum:
,,Það er ónýttur markaður í öll-
um sveitunum. Eru ekki bullandi
tækifæri þar? Hvernig væri að bjóða
dreifbýlinu fjármálaþjónustu, ráð-
gjöf, lán og eignastýringu? Við
hvetjum bændur til að kaupa kvóta,
byggja ný glæsileg fjós, fjárhús,
hesthús, reiðhallir.“ Lárus var kom-
inn á flug og Sigurði forstjóra lík-
aði vel. ,,Ylrækt, gróðurhús, heima-
virkjanir. Loðdýr og fiskeldi gætu
meira að segja verið í lagi, heims-
markaðsverðið hefur hækkað upp úr
öllu valdi.“
Sigurður þurfti ekki að hugsa sig
um tvisvar: ,,Við förum í þetta, frá-
bær hugmynd,“ sagði hann ,,Náðu í
allt besta fólkið sem til er í þessum
bransa. Farðu í búnaðarsambönd-
in, búnaðarfélögin og finndu fólkið
sem bændurnir eru vanir að treysta.
Þau eru öll á skítalaunum, þú hækk-
ar þau um helming og mokar þeim
inn í bankann, það er laust húsnæði í
útibúinu okkar við Hlemm.“
,,Ég gæti kannski fengið Ágúst
Bjarna, fyrrverandi landbúnaðar-
ráðherra, með mér í þetta, hann er
ekkert að gera,“ bætti Lárus við.
,,Já, við borgum þeim topplaun og
bónusa fyrir hverja jörð sem kemur
í viðskipti til okkar. Spurning hvort
þau ættu ekki að fá kauprétt líka.“
,,Kauprétt og bónusa, það gengur
allt út á það, þú borgar bara það sem
þarf til að ná árangri,“ sagði Sigurð-
ur forstjóri og strauk hendinni yfir
burstann.
,,Hvað heitir hann aftur verkfræð-
ingurinn sem er hluthafi í bankan-
um? Þú manst eftir honum, þessi
sem bauð okkur í skrítna kokteil-
boðið með kótelettunum, læris-
sneiðunum og öllum sósunum,“
sagði Lárus. ,,Bjarni, heitir hann
ekki Bjarni? Hann er fluttur eitthvað
út í sveit, ágætur maður, hann gæti
örugglega hjálpað eða kannski frekar
konan hans, hún væri þrælöflug.“
Lárus færðist í aukana. Hann
kunni þessi tök og þótti gaman að
stjórna átaksverkefnum. ,,Það væri
líka gott ef við gætum látið okkar
menn kaupa fóðurverksmiðjurnar og
við þurfum líka að koma puttunum í
áburðarinnflutninginn. Við verðum
að fara djúpt í þetta og kerfisbundið
um allt land. Ég fæ Guðbrand með
mér og Ragnheiði,“ sagði hann loks
eins og við sjálfan sig. Á innan við
hálftíma lögðu Sigurður og Lárus
línurnar um sókn í sveitirnar. Land-
ið lá marflatt við bankanum. ,,Okkur
er ekkert að landbúnaði,“ sagði Sig-
urður þegar Lárus gekk út.
Kafli úr skáldsögunni „Látið síga piltar“ eftir Óskar Magnússon:
Átök bænda við náttúruna og brögðótta bankamenn
Óskar Magnússon útgefandi og rithöfundur.
Aðstoð til
fjárvana heimila!
Mæðrastyrksnefnd Vesturlands mun í desember
n.k. úthluta fjárstyrkjum í formi Bónus-korta til
einstaklinga og fjölskyldna á Vesturlandi sem
þarfnast stuðnings.
Peningastyrkir óskast frá fyrirtækjum og
einstaklingum sem vilja leggja málinu lið.
Margt smátt gerir eitt stórt.
Kærleikskveðja,
Stjórn Mæðrastyrksnefndar Vesturlands

Reikningsnúmer: 0186-05-65465
kt. 411276-0829