Læknablaðið - 15.04.2000, Blaðsíða 28

FRÆÐIGREINAR / HEILSUTENGD LÍFSGÆÐI
Það er auðvitað miður að svörun skuli ekki
vera meiri en raun ber vitni, þó að segja megi að
hún sé eins og við var að búast miðað við að svörin
voru algerlega nafnlaus og þar af leiðandi ekki
hægt að senda fleiri ítrekanir eða hringja til þeirra
sem ekki svöruðu. Svörunin var álíka og í svipaðri
rannsókn í Svíþjóð fyrir nokkrum árum (13).
Innra brottfall í þeirri rannsókn var einnig svipað
og hér var. Ætla má að meiri munur hefði verið á
lífsgæðum eldra og yngra fólks, ef svörunin hefði
verið betri. Vitað er um nokkra meðal þeirra eldri
sem ekki treystu sér til að svara vegna veikinda.
Meðal aldraðra eru líka mun fleiri sem dvelja á
stofnunum til umönnunar vegna aðstæðna sem
skerða lífsgæði þeirra mikið og gera þeim ókleift
að svara spurningalistum í pósti. Til þess að vega
upp á móti þeim vanda sem af þessu leiðir var
ákveðið að nota lagskipt úrtak með jafnmörgum í
hverjum 10 ára aldursflokki. í yngsta aldurshópn-
um eru fleiri á faraldsfæti, svo sem námsmenn, og
hafa því ef til vill ekki fengið spurningalistana eða
síður hirt urn að svara þeim.
Ahrif innra brottfalls skiptir litlu nema að því
er varðar kyn og aldur. Verkjakvarðinn hefur að-
eins eina spurningu og er því einnig viðkvæmur
fyrir brottfalli. Upplýsingar um kyn og/eða aldur
vantaði í 52 tilvikum. Við athugun á aldursdreif-
ingu þeirra sem gleymdu að skrá kyn kom í ljós að
rúmlega helmingur þeirra var yfir sjötugt. Nokkr-
um atriðum var oftar ósvarað hjá fólki yfir sjötugt,
til dæmis spurningu um hvort heilsan hafi komið í
veg fyrir að fólk hafi getað sinnt vinnu, ef til vill
vegna þess að því hafi ekki þótt spurningarnar
eiga við sig af því að viðkomandi hafi verið hættur
vinnu. Ekki verður séð að innra brottfallið sé kerf-
isbundið að öðru leyti, en þó vantaði svör hjá sama
fjölda við báðum spurningunum sem vörðuðu fjár-
hag og við báðum spurningunum um svefn. Eins
og sjá má er brottfallið mjög lítið og hefur það því
ekki áhrif á viðmiðin.
Areiðanleiki prófsins hefur áður verið sýndur
með endurprófun fólks sem var við óbreytt heilsu-
far og reyndist fylgni niðurstaðna milli skipta góð
(Pearsons r =0,76). Við útreikning á innri sam-
kvæmni reyndist alfastuðull alls prófsins 0,95 (6).
Alfastuðull alls prófsins reyndist einnig mjög hár
að þessu sinni eða 0,91. Fylgni einstakra kvarða
prófsins hvers við annan og einstakra spurninga
við niðurstöður prófsins í heild í þessari rannsókn
var alltaf marktæk, og yfirleitt mikil milli einstakra
spurninga og heildarniðurstöðu prófsins.
Aður hefur verið sýnt fram á réttmæti prófsins,
annars vegar gagnvart ytra viðmiði og hins vegar
að því er varðar getu þess til aðgreiningar á mis-
munandi sjúklingahópum (6). Niðurstöður þessar-
ar rannsóknar styðja einnig sundurgreiningarrétt-
mæti prófsins, sem greinir milli karla og kvenna og
milli mismunandi aldurshópa eins og gert var ráð
fyrir.
Heilsutengd lífsgæði í heild og flestar hliðar
þeirra versna með hækkandi aldri samkvæmt mæl-
ingum prófsins með veigamiklum undantekning-
um þó. Depurð breytist ekki með aldri og kvíði
minnkar með hækkandi aldri, þrátt fyrir að al-
mennu heilsufari hraki. Tekjur eldra fólks eru mun
lægri en þeirra sem yngri eru (20). Þrátt fyrir það
virðast fjárhagsáhyggjur minnka með aldrinum.
Það skýrist sennilega af minni skuldbindingum
aldraðra vegna framfærslu fjölskyldu sem hvilir
þyngra á yngri aldurshópunum og að eldra fólk
lagar sig að breyttum aðstæðum og eyðir minnu.
Konur lifa lengur en karlar. En heilsutengd lífs-
gæði þeirra eru lakari en karla á öllum kvörðum
og á öllum aldri nema að því er varðar einbeitingu,
sem er jöfn hjá körlum og konum á aldrinum 50-69
ára, auk þess sem fjárhagsáhyggjur virðast minni
hjá konum yfir sjötugt en körlum. Sérstaklega er
áberandi hvað líkamsheilsa og svefn eru mun lak-
ari hjá konum eftir fimmtugt og svefninn eftir sjö-
tugt. Þessar niðurstöður eru að mestu í samræmi
við það sem vænta mátti miðað við erlendar rann-
sóknir (12-15) og að vitað er að konur leita meira
til lækna en karlar (21). Einnig er fleiri konum en
körlum ávísað svefnlyfjum, og munurinn eykst
með hækkandi aldri (22). Undrun vekur að elstu
konurnar hafa minni fjárhagsáhyggjur en karlar á
sama aldri. Það gæti tengst því að laun kvenna eru
yfirleitt lægri og að þær hafi því alltaf búið við
þrengri kost en karlarnir og hafi orðið að fara bet-
ur með og eigi þar af leiðandi léttara með að sætta
sig við og nýta minnkandi fjárráð á efri árum.
Hvers vegna breytingarnar á ánægju með lífið
eftir aldri og munurinn á ánægju karla og kvenna
er öðru vísi í þessari rannsókn en fjölþjóðlegu
rannsókninni (18) sem vikið var að í inngangi er
ekki alveg ljóst. Skýringarinnar gæti verið að leita
í samhengi við aðrar spurningar sem lagðar voru
fyrir samtímis í rannsóknunum. Fjölþjóðlega rann-
sóknin fjallar um skoðanir fólks á ýmsum efnum.
Aðeins ein spurning er um ánægju með heilsufar,
önnur um ánægju með fjárhagsafkomu sem var
mun minni en ánægja með lífið almennt (23). HL-
prófið fjallar um líkamlega, andlega og félagslega
líðan þar með talið ánægju með lífið og þar af leið-
andi er líklegt að svörin við þessari ákveðnu
spurningu greini öðru vísi mun á milli kynja og
breytingar með aldri en spurningin ein í fjölþjóð-
legu rannsókninni. Hér við bætist að munurinn
milli kynja er ekki mikill þó að hann nái 5% mark-
tækni í báðum rannsóknunum. Lagskipt úrtak
þessarar rannsóknar er miklu stærra en íslenska
slembiúrtakið fyrir fjölþjóðlegu rannsóknina, sér-
staklega meðal aldraðra og byggir á rúmlega
tvisvar sinnum fleiri þátttakendum. Konur eru
256 Læknablaðið 2000/86