Læknablaðið - 15.04.2000, Blaðsíða 84

UMRÆÐA & FRÉTTIR / TÆPITUNGULAUST
Sparsemi lækna
Húsdýr læknastéttarinnar
Árni Björnsson
skrifar
tæpitungulaust
Kominn á efri ár og hættur lækningum renni ég
huganum oft til baka, því framtíðin er stutt, og skoða
eigin störf og störf læknastéttarinnar á Islandi og
reyni að meta það sem setur svip sinn á stéttina og
einstaklinga hennar sem ég hef kynnst. Læknastéttin
hefur notið virðingar í þjóðfélaginu og svo er enn, en
völd hennar hafa minnkað jafnt og þétt og hún á í vök
að verjast gagnvart sívaxandi miðstýringu stjórn-
valda, skrifræði og öðrum heilbrigðisstéttum. Lækna-
stéttin er samsett af mismunandi einstaklingum, sem
njóta mismunandi hylli sjúklinga og kollega en ég
efast um að margar starfsstéttir geti státað af að hafa,
í tímanna rás, átt jafnmarga mæta einstaklinga innan
raða sinna. Sem stendur er erfitt að meta stöðu henn-
ar en ýmislegt hefur gerst á síðustu árum sem gæti
virkað á báða vegu.
Við að skoða sögu Læknafélags Reykjavíkur á
liðnu sumri fann ég ýmislegt sem kom mér á óvart þó
flest breytti litlu um álit mitt á stéttinni. Þó var einn
þáttur í sögunni sem ég hafði ekki metið að gildi svo
og hver áhrif þessi þáttur hefur haft á starfsemi stétt-
arinnar, viðhorf einstaklinga í stéttinni og viðhorf al-
mennings til stéttarinnar, en það eru kjaramálin. Sem
kunnugt er var aðalhvatinn að stofnun Læknafélags
Reykjavíkur að vera samningsaðili lækna við, þá ný-
stofnað, Sjúkrasamlag Reykjavíkur (SR). Fyrir þann
tíma voru embættislæknar einir launaðir af ríkinu en
launin voru smánarleg, jafnvel á mælikvarða þeirra
tíma. Aðrir starfandi læknar urðu að bjarga sér á
greiðslum fyrir unnin verk frá sjúklingum sínum. Það
var almenn fátækt í landinu og því innheimtust greiðsl-
ur fyrir verkin bæði seint og illa. Því voru læknar
almennt fátækir, þó fátækt þeirra væri skör hærri en
fátækt alþýðunnar. Einhver málamyndargjaldskrá
var til fyrir læknisverk og fyrstu samningarnir við SR
fólust meðal annars í því að semja um afslátt af þeirri
gjaldskrá. Á móti kom trygging fyrir greiðslu. Þrátt
fyrir það voru laun lækna áfram lág þó einstaka dug-
legir og vinsælir læknar yrðu sæmilega bjargálna.
Það var ekki fyrr en á sjöunda áratugi aldarinnar
sem læknar náðu svipuðum föstum launum og tækni-
menntaðar stéttir í þjóðfélaginu, til dæmis flugmenn.
En læknum tókst að semja sig niður aftur. Hvers-
vegna? Ég lít svo á að ástæðan hafi verið að þeir
héldu fast í það sem ég kalla sporslukerfi en í skjóli
þess hafa einstaklingar innan stéttarinnar allt frá
upphafi félagslegra kjarasamninga getað náð mun
hærri launum en meðallæknirinn með því að taka að
sér mörg störf og á stundum fleiri störf en þeir hafa
ráðið við með góðu móti og oft hafa greiðslur fyrir
þessi störf verið duldar. Þessi stefna hefur valdið
sundrungu innan stéttarinnar og gert hana tortryggi-
lega í þjóðfélaginu. Á einstaklinga innan stéttarinnar
hefur hún haft þau áhrif að áhugi þeirra hefur beinst
að því að halda dauðahaldi í sporslurnar í stað þess
að taka sameiginlega á og gera laun fyrir aðalstörf líf-
vænleg. Vegna þess að flestir læknar hafa stundað
hluta af námi sínu erlendis bera þeir sig að sjálfsögðu
saman við erlenda kollega en í stað þess að reka
launastefnu sem stefnir að jafnræði við þá hafa flestir
látið sporslurnar nægja, hinir hafa bara haldið áfram
að vera óánægðir. Sporslukerfið hefur líka valdið því
að viðhorf lækna til kjaramála og heilbrigðismála al-
mennt hefur einkennst af stefnuleysi. Einstaklingar
sem hafa séð grilla í matarholur virðast jafnan hafa
verið tilbúnir til að nálgast þær eftir eigin leiðum án
tillits til heildarinnar þó þeir hinir sömu hafi aldrei
hafnað kjarabótum sem náðst hafa með samstöðu.
Matarholurnar hafa þó hingað til hvorki verið svo
stórar né matarmiklar að þær hafi, nema með fáum
undantekningum, leitt lækna til að bregðast umbjóð-
endum sínum, sjúklingunum. Það var ekki fyrr en
gullasni var leiddur inní samfélag íslenskrar læknis-
fræði, að menn blinduðust svo af gullbjarmanum að
þeir misstu sjónar á gömlum gildum læknisfræðinnar,
enda var asninn sveipaður hulu læknavísinda.
Gullasninn hefur skipt íslensku læknastéttinni í
þrjá hópa. í fyrsta hópnum eru hinir trúuðu sem trúa
á gullasnann með hulu og öllu saman og gullmolarnir
hafa styrkt þá í trúnni. í öðrum og líklega stærsta
hópnum eru hinir tvístígandi. Gullbjarminn hefur
ekki blindað þá alveg og þeir sjá göt á hulunni. Af-
staða þeirra er dæmigerð fyrir viðhorf hins venjulega
íslenska borgara í dag, sem er hræðsla við að taka af-
stöðu. Það gæti verið að málmurinn væri ekta og að
rimpa mætti saman götin á hulunni og svo veit maður
aldrei hvar gullmolarnir lenda. Þetta er ekki sérlega
hetjuleg afstaða en hetjur á íslandi eru nú aðeins þeir
sem villast á fjöllum í tilgangslausu vetrarflakki. í
þriðja hópnum eru þeir sem þykjast sjá sora í málm-
inum og að hulan sé gagnsæ eða aðeins hverful mýr-
arljós og svo vantreysta þeir þeim sem teymdi asnann
inn.
Því verður trauðla trúað á læknastéttina að með-
limir hennar hlýði að óreyndu þeirri skipun heil-
brigðisyfirvalda að rjúfa læknaeiðinn og afneiti, í
skjóli þeirra, skyldunni til að varðveita trúnað við
sjúklinga sína. Þá brjóta þeir aldagamlar siðareglur
lækna sem segja að þeir megi ekki afhenda þriðja að-
ila trúnaðarupplýsingar, ekki sýst þegar sá aðili er
ekki úr heilbrigðisstétt. Því þarf að fá úr því skorið
hvort gullasninn (gagnagrunnurinn) sé æðri en rétt-
306 Læknablaðið 2000/86