Læknablaðið - 15.04.2003, Qupperneq 67

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 154
Miltisbrandur
Martha Hjálmarsdóttir, meinatæknir, vakti
athygli á íslenska heitinu miltisbrandur og bað um
að uppruni þess yrði skoðaður.
Erlenda heitið, anthrax, er komið úr grísku og
merkti upphaflega kol eða viðarkol. Benda má á
heitið anthracosis, sem notað er um kolalitun
lungna eftir langvarandi reykmengun og hefur
sama uppruna. Heitið anthrax er einnig notað um
vissa tegund af drepkýli, sem á latínu nefnist
carbunculus, en latneska orðið merkir lítill kola-
moli. Skýringin er vafalaust sú að það form sjúk-
dómsins sem fram kemur í húð manna, cutaneous
anthrax. einkennist af drepkýli sem síðar verður
að sári með kolsvörtu hrúðri. Önnur helstu form
sjúkdómsins stafa af sýkingu í meltingarvegi,
gastrointcstinal anthrax, öndunarvegi. inhalatio-
nal anthrax. eða heilahimnum. meningeal antrax.
Það eru eiturefni sýkilsins, Bacillus anthracis, sem
valda bjúg, blæðingum og vefjadrepi.
Sjúkdómurinn berst til manna frá sýktum dýr-
um (hrossum, nautgripum og sauðfé), einkum til
þeirra sem meðhöndla afurðir þeirra eða úrgang.
Hnitmiðaða sjúkrasögu má finna í bókinni Hjúkr-
un sjúkra frá 1923 eftir Steingrím Matthíasson,
héraðslækni á Akureyri: Karl skar kú sína, sem
drepist hafði úr miltisbrandi. Lœknir bannaði hon-
um að hirða kjötið. Hann óhlýðnaðist, sauð sér til
matar, sýktist og dó.
Sagt er að bólga og drep komi fram í milti dýr-
anna og af því er fyrri orðhlutinn vafalítið dreginn.
Síðari hlutinn, brandur. merkir samkvæmt Is-
lenskri orðabók Eddu: 1 eldur, logi 2 (logandi)
skíði, eldiviður 3 skáld 4 svœðið framan við hlóðir
5 sverð, sverðsblað. Líklegt má telja að hálfbrunn-
inn og kolsvartur lurkur geti gefið hina sjónrænu
ímynd drepsins.
Önnur heiti
Leitað var í Orðabók Háskólans og þar kemur
fram að sjúkdómurinn var einnig nefndur miltis-
bruni, miltisdrep, miltisbráðdauði, pest, bráðapest
eða skinnapest. Benda má á að orðið bruni var á
fyrri öldum oft notað um sótthita og að drep var
einnig nefnt kolbrandur.
Við leitina komu í ljós heitin miltisveiki og
miltissýki. sem stundum voru notuð um ímyndunar-
veiki, hypochondria. hjá karlmönnum á svipaðan
hátt og heitið móðursýki, hysteria, hjá konum.
Forvitnilegt væri að fá upplýst hvernig miltið teng-
ist þeirri veiki.
Af erlendum samheitum má nefna cacantrax,
charbon (Fr), carbuncular fever, milzbrand (Þ),
splenic apoplexy og splenic fever. Islensku heitin
draga sýnilega nokkurn dám af þeim. Skemmtilegt
sögulegt yfirlit um 100 ára feril sjúkdómsins á
Islandi má finna í grein eftir Pál Agnar Pálsson,
dýralækni, á bls. 545 í Bók Davíðs frá Háskóla-
útgáfunni 1996.
Pólitísk einkavæðing
Þó ekki hafi verið ætlunin að leggja íðorðapistlana
undir pólitíska umræðu verður ekki hjá því komist
að hnýta lítils háttar við það sem áður var sagt.
Umræðan í tilefni af bréfi Ólafs Arnar (Lbl 2003;
89: 157) átti að gefa til kynna að orðið einkavæð-
ing merkti einfaldlega það að ríkið hætti rekstri
tiltekinnar starfsemi og að einkaaðilar taki við
honum. Ríkið getur eftir sem áður kostað rekstur-
inn og séð til þess, með lögum, reglugerðum eða
samningum, að einstaklingar fái viðeigandi þjónustu
gegn sömu greiðsluhlutdeild og áður eða jafnvel
án greiðslu. Dæmi Sigurbjörns Sveinssonar í síð-
asta blaði (Lbl 2003; 89: 263) sýna að auðvelt er að
flækja þetta einfalda mál og það gerir hann með
því að gefa í skyn að réttur einstaklinga til að fá
heilbrigðisþjónustu verði fyrir borð borinn í einka-
væddu kerfi. Skyldi einkavæðing bankakerfisins
tákna að einstaklingar eigi ekki lengur rétt á
bankaþjónustu? Jafnframt virðist hann hafa það
innifalið að einstaklingarnir greiði ekki neitt fyrir
þjónustuna nema í því kerfi sem einkavætt er „til
beggja enda".
Vandamálið við hina pólitísku umræðu um
einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu er einmitt oft
það að menn nota orð með víðfeðma merkingu og
ákveða hver fyrir sig hvað er innifalið í hugtakinu.
Orðið sjálft segir ekki til um slíkt. Um hugtökin að
baki orðunum þarf því að vera samkomulag ef fag-
leg umræða á að skila árangri. Vísvitandi hugtaka-
skekking er að auki eitt af einkennum hinnar
pólitísku umræðu.
Hvað merkir til dæmis „einkavæðing heilsu-
gæslunnar"? Merkir það eingöngu að rekstur
heilsugæslustöðva verði falinn einkaaðilum, að
ríkið greiði kostnaðinn og að laun starfsmanna og
greiðslur sjúklinga verði óbreyttar? Merkir það
hugsanlega að ríkið hætti öllum afskiptum af
heilsugæslu, selji stöðvarnar einkaaðilum, leggi
niður sjúkratryggingar og hætti að hlutast til um
hvað einstaklingar greiða fyrir þjónustuna? Það er
ekki ljóst af orðunum einum, en getur skipt megin-
máli í heitri umræðu.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Læknablaðið 2003/89 351