Læknablaðið - 15.07.2003, Síða 30

FRÆÐIGREINAR / BEINÞÉTTNI KVENNA
Inngangur
Áhrif líkamsáreynslu á beinþynningu hafa verið mik-
ið til umræðu á síðastliðnum áratugum. Því hefur ver-
ið haldið fram að forvarnir séu hagkvæmasta leiðin í
baráttu við beinþynningu (1) en engu að síður hefur
lyfjanotkun aukist verulega í þessu skyni (2). Miðað
við síðustu rannsóknir virðist hreyfing vera aðlað-
andi kostur í fyrirbyggingu og meðhöndlun á bein-
þynningu. Enn er þó mörgum spurningum ósvarað
varðandi það hvers konar æfingar og af hversu mikilli
ákefð þær skuli stundaðar, einnig hversu oft og hve
lengi til þess að koma í veg fyrir eða hægja á beintapi.
Að auki er ekki ljóst hvort allir aldurshópar hafi
sama gagn af líkamlegri áreynslu, sérstaklega hefur
verið lítið um rannsóknir á þessu sambandi hjá eldri
einstaklingum. Er nægilegt fyrir eldra fólk að stunda
létta hreyfingu eða er um að ræða álagsþröskuld sem
fara þarf yfir til þess að örva beinmyndun? Þessum
spurningum er mikilvægt að svara því eldra fólki,
stærsta áhættuhópi beinþynningar og afleiðinga
hennar, fjölgar ört í samfélagi okkar.
Síðan á tímum Galíleo hefur verið talið að bein-
vefur bregðist við þeim lífeðlisfræðilegu kröftum sem
á hann verka og seint á 19. öldinni settu þýskir vís-
indamenn fram formlega kenningu um þetta upp-
bygging/virkni samband sem síðar hefur verið þekkt
undir nafninu Wolfs-lög. Til þess að ná nægilegum
styrk án þess að auka þyngd um of aðlagast beinin
daglegu áreiti með breytingum á massa ásamt ytri og
innri uppbyggingu (3). Enn ríkir óvissa varðandi það
ferli sem veldur því að ytri kraftar valdi svörun á
frumustigi en talið er að beinfrumur verði fyrir mest-
um áhrifum (4).
Rannsóknir á íþróttafólki hafa sýnt að þeir sem
stunda þyngdarberandi þjálfun hafa þéttari bein en
samanburðarhópar (5-8). Þjálfun fþróttafólks er þó
oftast frábrugðin þeirri hreyfingu sem almenningur
stundar í sínum frí- eða vinnutíma, sérstaklega með
tilliti til ákefðar og lengdar æfingatíma. Því hefur
reynst erfitt að yfirfæra þetta jákvæða samband þjálf-
unar og beinþéttni yfir á almenning.
I þversniðsrannsóknum á beinþéttni kvenna og
líkamlegrar áreynslu í frítíma hefur oft verið ályktað
að virkir ástundendur hafi hærri beinþéttni en óvirkir
(9-11) en það er þó alls ekki einhlítt.
Niðurstöður þversniðsrannsókna á öldruðum
konum hafa bent til þess að jákvæð fylgni sé milli
iðkunar líkamsáreynslu á hverjum tíma og beinþéttni
mjaðmar (12). Einnig milli meðalákafrar áreynslu og
beinþéttni lærleggs og lendhryggs (13). í einni rann-
sókn var sýnt að virkar konur urðu fyrir litlu eða
engu beintapi samtímis því sem marktækt beintap
varð hjá þeim konum sem minna hreyfðu sig (14).
Áhrif ævilangrar iðkunar hafa verið metin svo að til-
hneiging sé til hærri beinþéttni hjá þeim konum sem
hafa verið virkar alla tíð (15).
I þeim fáu rannsóknum sem fyrir liggja hefur ver-
ið ályktað að langvarandi erfiðisvinna geti virkað
fyrirbyggjandi við mjaðmarbrotum (16) og að starfs-
stéttir sem standa og ganga mikið við vinnu hafi hærri
þéttni í hrygg, lærlegg, lærhnútum og heildarbeina-
grind (17-19).
Jafnvel þegar litið er til æðsta forms vísindarann-
sókna, slembiraðaðra íhlutunarrannsókna, hafa nið-
urstöður varðandi líkamlega áreynslu og beinþéttni
verið misvísandi. Sérstakur vandi er að bera saman
rannsóknir vegna mismunandi aðferða sem við þær
er beitt. Þó gerðu Wolff og samstarfsaðilar (20) safn-
greiningu á slíkum rannsóknum og fundu að konur í
meðferðarhópum juku beinþéttni eða unnu upp
beintap sem samsvaraði 1 % miðað við samanburðar-
hópana.
Tilgangur rannsóknar okkar var tvíþættur. Að
skoða samhengi milli beinþéttni mældri í heildarbeina-
grind, lendhrygg, nærenda lærleggs og lærleggshálsi og
núverandi líkamlegrar áreynslu í frítíma annars vegar
og fyrrverandi og núverandi líkamlegs álags í vinnu
hins vegar hjá sjötíu ára gömlum íslenskum konum.
Efniviöur og aöferöir
Árið 1997 var öllum konum sem voru á íbúaskrá
Reykjavíkur og urðu sjötugar á árinu boðin þátttaka,
alls 418 konum. Konunum var í fyrstu sent bréf en
boðinu síðan fylgt eftir með einu eða fleiri símtölum.
Konunum var skipt í tíu hópa sem voru kallaðir til
rannsóknarinnar frá september 1997 til júní 1998.
Fimmtíu og fjórar konur mættu ekki og ekki náðist í
46. Alls mættu því 308 konur, eða 73,7%. Beinþéttni-
mælingar, blóðmælingar og hæðar- og þyngdarmæl-
ingar voru gerðar og konurnar svöruðu spurningum
varðandi lyfjanotkun, heilsufar, reykingar, hreyfingu
og fleira. Sextíu konur voru útilokaðar úr hópnum
við úrvinnslu. Sjö konur voru útilokaðar vegna of-
starfsemi í kalkkirtlum, 34 voru á östrógenmeðferð,
15 á bisfosfónatmeðferð og fjórar konur á barkstera-
meðferð. Útreikningar byggjast því á niðurstöðum
248 kvenna. Samþykki Vísindasiðanefndar og Tölvu-
nefndar var fengið fyrir rannsókninni.
Beinþéttnimœlingar: beinþéttni var mæld með HOLO-
GIC QDR2000 tæki sem styðst við DEXA (dual
energy X-ray absorptiometry, tvíorkudofnunarmæl-
ing) og sýnir þéttleika steinefna á flatareiningu. Bein-
þéttni (g/cm2) var mæld í heildarbeinagrind, nærenda
lærleggs (lærleggsháls, lærhnútur og beinið milli lær-
hnúta), lærleggshálsi og lendhrygg (L2-L4). Fitumassi
og fitufrír massi voru einnig mældir með DEXA.
Mælingar á líkamlegri áreynslu: I spurningakverinu
sem konurnar svöruðu fjölluðu sex spurningar um
líkamlega áreynslu. Upplýsingar um hreyfingu í frí-
tíma voru fengnar með fjórum spurningum varðandi
göngu til og frá vinnu, fjölda gönguferða á viku og
hversu oft í vikunni önnur hreyfing var stunduð. Lík-
586 Læknablaðið 2003/89