Læknablaðið - 15.07.2003, Blaðsíða 35

FRÆÐIGREINAR / BEINÞÉTTNI KVENNA
uðu enga hreyfingu og er það svipað hlutfall og
fundist hefur hjá norskum konum á svipuðum aldri
þar sem rúmur helmingur hreyfir sig að minnsta kosti
tvisvar í viku en 18% stunda enga hreyfingu (28). Hjá
65-74 ára gömlum konum í Bandaríkjunum er hreyf-
ingarleysi enn algengara, eða 32,5% (29). Þar stunda
um 20% kvenna mikla hreyfingu, skilgreint sem
fimm æfingar á viku í 30 mínútur eða meira (30). Erf-
itt er að bera þessar tölur saman milli landa, til dæmis
voru íslensku konurnar ekki spurðar hversu lengi í
senn þær stunduðu hreyfinguna.
Hins vegar verður að taka til greina að iðkun lík-
amlegrar þjálfunar hjá öldruðum er oft óregluleg, sér-
staklega milli árstíða. Beinumsetningarferlið tekur
gjarnan fjóra til sex mánuði og beinþéttnimæling á
ákveðnum tíma endurspeglar því ekki endilega iðkun-
armynstur viðkomandi einstaklings á þeim sama tíma.
I rannsókn okkar voru konurnar ekki spurðar um það
hvort þær hefðu stundað líkamsrækt í uppvexti sínum.
Beinþéttni á hverjum tíma endurspeglar samspil þess
lágmarksbeinmassa sem náðist á yngri árum og því
tapi sem síðan hefur orðið. Hugsanlegt er að líkams-
áreynsla á vaxtarskeiði hafi meiri áhrif á hámarksbein-
massa en á viðhald þéttninnar síðar meir.
Ut frá því sem vitað er um iðkunarmynstur sjötugra
íslenskra kvenna má gera ráð fyrir að fyrir utan göngu-
ferðir sé sundiðkun líklegasta hreyfingin (31). Afar
lítið er vitað um áhrif sunds á beinþéttni hjá eldri kon-
um eða konum eftir tíðahvörf (öðrum en keppniskon-
um). Flestar rannsóknir á sundi og beinþéttni eru
þversniðsrannsóknir á ungu keppnisfólki og hafa til
þessa ekki sýnt nokkurt jákvætt samband þar á milli.
Ekki fannst fylgni milli líkamlegs álags í vinnu
(úti- eða heimavinnandi) og beinþéttni. Mikil fylgni
var milli vinnuálagsflokka fram að 65 ára aldri en
ekki milli núverandi og fyrrverandi álags sem bendir
til þess að konurnar hafi starfað við svipað starf fram
á eftirlaunaaldur. Hugsanlegt er að slæmt minni
stuðli að rangri flokkun á fyrri atvinnu en ekkert
samband fannst þó heldur við núverandi álag. Hér
má þó hugsa sér að meira vinnuálag skili sér í hærra
hlutfalli vöðvamassa og hafi þannig óbein tengsl við
beinmassann. Erfitt er að bera þessar niðurstöður
saman við fyrri rannsóknir þar sem úrtakið hér er
umtalsvert eldra og ekki var spurt sérstaklega um
atvinnugrein eða menntun. I rannsókn okkar tóku
einungis konur þátt og því ekki hægt að fullyrða
nokkuð um það hvort samhengi hlutanna er hið sama
hjá eldri körlum. Afar fáar rannsóknir á sambandi
líkamlegrar áreynslu og beinþéttni hjá eldri körlum (í
frítíma eða vinnu) hafa verið birtar.
Konur hafa oft margar skyldur, í vinnu, á heimil-
um og í samfélaginu sem gerir líkamsþjálfun þeirra
óreglulega og dreifða og þar með erfiða að mæla.
Einnig verður að taka fram að spurningalistar eru ef
til vill ekki besta leiðin til þess að mæla þjálfunar-
mynstur eldra fólks. I fyrsta lagi þarf að spyrja um
viðeigandi hreyfingu og álag fyrir þennan aldurshóp.
í öðru lagi verður að hafa í huga að aldraðir stunda
hreyfingu oft óreglulega og mislengi í senn. í þriðja
lagi eru minnisbrestir algengir hjá öldruðum og því
verða spurningarnar að vera afar skýrar og svörun
þeirra gerð eins auðveld og hægt er. Betri mælingar
mætti til dæmis fá með beinum mælingum á úthaldi
og/eða styrk en þó verður að hafa í huga hvort það sé
siðferðilega forsvaranlegt að leggja slík próf á eldri
einstaklinga. Spurningarnar sem konurnar í rann-
sókn okkar svöruðu voru hvorki áreiðanleikaprófað-
ar né staðlaðar en reynt var eftir fremsta megni að
hafa þær viðeigandi fyrir viðkomandi aldurshóp. Á
það hefur verið bent að fæstir staðlaðir spurningalist-
ar um líkamlega áreynslu henta við athuganir á eldri
einstaklingum þar sem þeir taka ekki tillit til léttrar
áreynslu sem er oft einkennandi fyrir þá (32).
Þessi rannsókn byggir á þversniðsúrtaki en allar
konurnar voru fæddar á sama árinu og mæting í rann-
sóknina var góð, eða 73,7%. Þó er ekki hægt að úti-
loka að þær konur sem voru mest veikburða og
stunduðu þar af leiðandi minnsta líkamsþjálfun hafi
ekki mætt til rannsóknarinnar. Til þess að forðast
slíka valskekkju má til dæmis líta á íhlutunarrann-
sóknir sem gerðar hafa verið á líkamsþjálfun og bein-
þéttni á síðustu árum.
í nýrri yfirlitsgrein yfir slíkar rannsóknir (33) kem-
ur fram að á árunum 1996-2002 voru birtar 18 vís-
indagreinar um áhrif líkamsþjálfunar á beinþéttni í
lendhrygg og lærleggshálsi heilbrigðra kvenna. Með-
ferðarhóparnir voru oftast litlir (n=7-61) þó með
einni undantekningu (34) þar sem hópurinn saman-
stóð af 118 konum.
Sex rannsóknir fjölluðu um konur fyrir tíðahvörf
og voru áætluð áhrif þjálfunarinnar misjöfn. Af nið-
urstöðum má nefna rannsókn þar sem meðferðar-
hópurinn stundaði þolþjálfun (aerobics) í 20 mínútur
tvisvar til þrisvar i viku í 18 mánuði og varð marktækt
meiri aukning í beinþéttni lærleggsháls meðferðar-
hópsins en viðmiðurnarhópsins (35). í einni lítilli
rannsókn fengust mismunandi niðurstöður fyrir und-
irhópa. Meðal þeirra sem tóku getnaðarvarnartöflur
varð meiri aukning í beinþéttni lærleggsháls hjá með-
ferðarhópnum en hjá viðmiðunarhópnum en öfug
áhrif fundust meðal þeirra sem ekki tóku getnaðar-
varnartöflur (36). Þrátt fyrir þetta misræmi virðist
vera tilhneiging til þess að meðferðarhóparnir hafi
fengið jákvæð áhrif á beinþéttni bæði lendhryggs og
lærleggsháls.
I 12 rannsóknum var fjallað um konur á eða eftir
breytingaskeið. Þar komu fram mismunandi niður-
stöður varðandi áhrif þjálfunarinnar á beinþéttni lend-
hryggs. Marktækar breytingar á beinþéttni í lendhrygg
kvenna um og eftir tíðahvörf urðu mestar 2,0% aukn-
ing á ári hjá konum sem ekki voru á östrógenmeðferð
(26) og 1,6% aukning á ári hjá konum sem voru á
östrógenmeðferð (37). I rannsókn Bravo og kollega
Læknablaðið 2003/89 591