Læknablaðið - 15.07.2003, Blaðsíða 63

UMRÆÐA & FRÉTTIR / EINKAVÆÐING
Meira um einkavæðingu og einkarekstur
í vor varð í Læknablaðinu nokkur umræða um
merkingu orða. Jóhann Heiðar Jóhannsson tók æf-
ingu um merkingu orðsins „einkavæðing", undirrit-
aður reyndi að átta sig á því hvaða skírskotun það
hefði til staðreynda um íslenska framkvæmd heil-
brigðisþjónustunnar. Ólafur Örn Arnarson lýsti sinni
hlið á málinu m.a. með gagnrýni á grein mína og
skoðanir.
í hnotskurn er vandinn þessi. Víðtæk einkavæðing
hefur átt sér stað íslensku þjóðfélagi á liðnum árum.
Um þessa einkavæðingu hafa verið skiptar skoðanir
og þar af leiðandi pólitísk átök. Einkavæðingin hefur
ekki alltaf gengið vel. Ásakanir hafa verið hafðar
frammi um spillingu og stýringu ríkisvaldsins á hlut
þess í fyrirtækjum til valinna einstaklinga eða hópa
með réttan pólitískan lit. Þetta ástand hefur orðið til
þess „einkavæðing" hefur orðið skammaryrði eða
nánast blótsyrði í munni tiltekinna pólitíkusa og
sumra annarra, sem tjá sig um þjóðfélagsmál. I annan
stað hefur talsverð umræða verið uppi um einkarekn-
ar lausnir við veitingu heilbrigðisþjónustu og tals-
verður þrýstingur á að sú leið verði farin í auknum
mæli. Þetta hefur ekki öllum heldur líkað. Nokkuð
hefur borið á því, að þessar skoðanir fari saman hjá
fólki, það er andstaðan við einkavæðinguna og gagn-
rýni á aukinn einkarekstur í heilbrigðisþjónustunni.
Þegar svo rökin hefur þrotið við andmælin við einka-
rekstrinum, þá hefur freistingin orðið sterk að fara
niðrandi orðum um hann og kalla áform um aukinn
einkarekstur „einkavæðingu" í neikvæðri merkingu
þess hugtaks.
Hvað er einkavæðing? Einkavæðing í sinni ein-
földu merkingu er að flytja eigur opinberra aðila í
einkaeign. Það getur átt við sölu hluta í fyrirtækjum á
markaði, sölu fyrirtækja í heilu lagi eða það að fá
sjálfseignarfélögum, sem hafa ekki hagnaðarvonina
að markmiði, ríkisfyrirtæki í hendur. Grundvallarat-
riðið er að fjármagnið skipti um eigendur. Gott dæmi
er sala ríkisins á Landsbankanum og Sfldarverk-
smiðjum ríkisins svo dæmi séu tekin. Ef þessi grund-
vallaratriði eru höfð í huga getur það hjálpað mikið
til að forða okkur frá hugtakaruglingi og misbeitingu
hugtaka eins og freistingin er í pólitískri umræðu og
áður hefur verið bent á. Þessu má heldur ekki blanda
saman við samkeppnisumræðuna, þar sem sam-
keppni er alls ekki bundin við aðila sem eru á mark-
aði eða njóta fjármagns, sem er í einkaeigu. Ríkis-
fyrirtæki á Vesturlöndum geta verið í samkeppni
hvert við annað eða við fyrirtæki í einkaeigu og nýleg
dæmi eru um litla eða enga samkeppni fyrirtækja í
einkaeigu.
Við okkar aðstæður er erfitt að sýna fram á í ljósi
þessarar skilgreiningar, að einkavæðing eigi sér stað í
íslenska heilbrigðiskerfinu eða að áform um aukinn
einkarekstur séu einkavæðing heilbrigðiskerfisins. Á
meðan ríkið heldur verkefnunum hjá sér og lætur
fyrirtæki í sinni eigu sinna þeim eða semur við aðra
aðila um það, er tómt mál að tala um einkavæðingu
heilbrigðiskerfisins. í fyrri grein minni um þetta efni
benti ég á að kalla mætti það einkavæðingu heilbrigð-
iskerfisins, þegar ríkið gefur frá sér lögbundin verk-
efni sín og tekjustofna, sem undir þeim standa, og læt-
ur einkaaðilum eftir að fjármagna heilbrigðisþjónust-
una og hrinda henni í framkvæmd. Um það eru fá
dæmi hér á landi.
Það er mjög mikilvægt, að læknar í baráttu sinni
fyrir auknum einkarekstri í heilbrigðiskerfinu blandi
ekki einkavæðingarumræðunni í þá baráttu nema
það sé meðvituð pólitísk ákvörðun af þeirra hálfu,
byggð skýrri afstöðu til umræddra hugtaka og notk-
unar þeirra. Ég vil enn á ný skora á fleiri lækna að tjá
sig um þessi efni. Fyrst og fremst í því skyni að slá
vopnin úr höndum þeirra, sem spilla vilja fyrir frelsi
lækna til að stunda lækningar sínar við aðstæður, sem
þeir kjósa sjálfir og henta sjúklingum þeirra.
Sigurbjörn
Sveinsson
Höfundur er formaður LÍ.
Læknablaðið 2003/89 619