Læknablaðið - 15.07.2003, Blaðsíða 36

FRÆÐIGREINAR / BEINÞETTNI KVENNA
(38) voru aðeins konur með lágan beinmassa (osteo-
penia) skoðaðar og varð 0,5% aukning á ári í með-
höndlunarhópnum en 1,3% minnkun á ári í saman-
burðarhópnum. Marktæk aukning varð í bæði með-
höndlunar- (1,2%) og samanburðarhópi (1,6%) Bass-
ey og kollega (37) en þær konur voru þó á östrógen-
meðferð. í öðrum rannsóknum náðist ekki marktækur
árangur fyrir lendhiyggsbeinþéttni (23,24,39-42).
Líkamsþjálfun virtist almennt hafa jákvæð áhrif á
beinþéttni lærleggsháls og jafnvel stuðla að aukn-
ingu. í rannsókn á konum á breytingaskeiði (43) kom
fram að eftir 18 mánaða þjálfun var þróun bein-
þéttnibreytinga (g/cm2/mánuði) hjá þeim sem gengu,
skokkuðu og hjóluðu marktækt frábrugðin viðmið-
unarhópnum og virtist þolþjálfunin geta viðhaldið
beinþéttni yfir þetta tímabil. Kohrt og samstarfsfólk
(26) fundu 3,5 % marktæka aukningu eftir 11 mánaða
þjálfun, göngu og skokk, þrisvar í viku á 80% af há-
markshjartsláttartíðni og í annarri rannsókn fengust
mjög jákvæð áhrif af styrktarþjálfun (44).
í fullu samræmi við fyrri yfirlitsgreinar var ekki
unnt að komast að skýrri niðurstöðu varðandi það
hvort og þá hvers konar þjálfun er jákvæð fyrir bein-
þéttnina. Niðurstöður rannsóknanna voru ákaflega
mismunandi sem kemur þó ekki á óvart þar sem
þjálfunaráætlanir voru mismunandi með tilliti til eðl-
is æfinganna, lengd þeirra, fjölda á viku og ákefðar.
Ef dregin eru saman einkenni þeirra þjálfunaráætl-
ana sem virtust gefa jákvæðan árangur má nefna að
þær stóðu yfir í að minnsta kosti 12 mánuði, æft var
meira en tvisvar í viku og æfingarnar voru af þeim
toga að nokkuð miklir gagnkraftar voru til staðar.
Líklegt má telja að sérhæfðar æfingar sem notast við
vöðva sem tengdir eru þeim beinum sem eru undir
rannsókn skili bestum árangri. Þetta má meðal annars
sjá í rannsókn Adami og samstarfsfólks (34) þar sem
þjálfunaráætlunin samanstóð af æfingum sem reyndu á
úlnliðina. Engin breyting varð á beinþéttni lendhryggs
eða lærleggsháls en marktækar niðurstöður fundust
fyrir geislabein hjá konunum í meðferðarhópnum.
Sérstaklega er erfitt að bera saman ákefð mismun-
andi þjálfunaráætlana. Lýsingar eins og „rösklega“
(brisk), „þægilega" (comfortable) eða „af mikilli
ákefð“ (vigorous) voru oft notaðar og mun álagið þá
háð einstaklingsbundinni upplifun út frá líkamlegu
ástandi og áhugahvöt hverju sinni. Sérstaka athygli
vakti sú staðreynd að í mörgum rannsóknum varð
engin breyting á lífeðlisfræðilegum breytum, svo sem
vöðvastyrk eða súrefnisupptöku, eftir margra mán-
aða þjálfun og má þá geta sér til um að þjálfunar-
áætlunin hafi að einhverju leyti ekki skilað nægilegu
líkamlegu áreiti hjá þátttakendum.
Fyrir utan óvissuna um eðli þeirrar þjálfunar sem
gefur bestan árangur fyrir beinþéttni er einnig lítið
vitað um hvernig aðlögun beinanna að ytri kröftum á
sér stað. Allir kraftar sem beinið verður fyrir valda togi
(strain). Sú spenna sem beinið þolir ákvarðar styrk
þess. Dæmigerðar líkamshreyfingar framkalla 2000-
3000 míkrótog á yfirborði beina. Haldist álag jafnt yfir
tíma er beinvefurinn í jafnvægi. Ef álagið eykst eða
minnkar verður aukning eða tap á beinvef þangað til
nýju jafnvægi er náð (45). Samkvæmt kenningu Frost
(the mechanostat theory) (46) verður beinmyndun án
undanfarandi beinátu sé beinvefur beittur meira en
2500 míkrótogum. Markus og Kiratli (43) telja breyt-
ingar í beinvef sem verði vegna ytri krafta frábrugðnar
þeim breytingum sem verði vegna næringarlegra þátta
eða hormónabreytinga. Nokkrir staðbundnir þættir
sem gætu valdið svörun beinfrumna hafa verið nefndir,
svo sem nituroxíð, prostaglandín, vaxtaþátturinn IGF-
I (insulin-like growth factor-I) og glútamat (47, 48).
Framleiðsla þessara þátta kann að vera örvuð af
vökvaspennu (fluid shear stress) á samskiptanet bein-
frumna (49). Einnig er hugsanlegt að hormónasvörun
við líkamlegri áreynslu dragi úr beinátu og valdi þar
með jákvæðri beinumsetningu (3).
Lokaorö
Rannsókn okkar styður þá kenningu að ávinningur sé
af líkamlegri þjálfun fyrir beinþéttni hjá eldri konum.
Ekki virðist þó nægilegt að stunda gönguferðir en þar
sem ekki er vitað um eðli annarra æfinga sem
konurnar stunduðu er erfitt að segja til um hvers kon-
ar þjálfun skili bestum árangri. Þessar niðurstöður eru
studdar af yfirliti yfir íhlutunarrannsóknir þar sem
kemur fram að engar skýrar línur virðast vera um
samband þjálfunar og beinþéttni þó tilhneiging virðist
vera til jákvæðrar fylgni. íslenska rannsóknin er mik-
ilvæg viðbót við það sem þegar er vitað um áhrif þjálf-
unar á beinþéttni því hún sýnir jákvæða fylgni hjá
eldra og innbyrðis líkara úrtaki en flestar aðrar rann-
sóknir. Því er enn ein ástæðan komin til þess að hvetja
eldra fólk til þess að stunda líkamsþjálfun sér til
heilsubótar. Æskilegt væri að framkvæma slembiúr-
taksrannsókn á þessum aldurshópi en fram til þessa
hefur meðalaldur í slíkum rannsóknum verið nokkuð
undir 70 ára. Einnig er vert að geta þess að tilhneiging
til þess að detta er minni hjá þeim hópi eldri einstak-
linga sem stundar reglubundna hreyfingu (50).
Þakkir
Höfundar þakka Guðrúnu Kristinsdóttur og Leifi
Franzsyni fyrir veitta aðstoð í rannsókninni og Maríu
Henley fyrir aðstoð við undirbúning handrits. Rann-
sóknin var studd af Vísindasjóði Borgarspítalans og
Rannís.
Heimildir
1. Weaver CM. Calcium requirements of physically active
people. Am J Clin Nutr 2000; 72 : 579S-84S.
2. World Health Organization. Women, Ageing and Health.
Achieving health across the life span. Ageing and Health
Programme. Geneva, WHO, 1998.
3. Beck BR, Shaw J, Snow CM. Physical activity and osteoporo-
sis. In: Marcus R, Feldman D. Kelsey J eds. Osteoporosis,
volume 1. London: Academic press, 2001: 701-20.

592 Læknablaðið 2003/89