Læknablaðið - 15.07.2003, Blaðsíða 45

UMRÆÐA & FRÉTTIR / A F SJÓNARHÓLI STJÓRNAR LÍ
menn og án „hefðbundinna“ réttinda sem aðrar sér-
fræðigreinar hafa notið hingað til. Sé þetta rétt þá er
óneitanlega ákveðinn samhljómur í málefnum lækna
í heilsugæslunni og málefnum lækna á sjúkrahúsum,
sérstaklega með tilliti til skerðingar á faglegu frelsi og
stöðu þeirra innan kerfisins almennt.
Eru læknar ósáttir?
Eflaust eru ekki allir kollegar óánægðir með þá þró-
un sem hefur átt sér stað að undanförnu. Margir eru
hins vegar ósáttir, bæði innan Landspítala og í heilsu-
gæslunni og upplifa þessar breytingar mjög neikvætt.
Þetta er ekki að furða þar sem hefðbundið nám
lækna og þjálfun snýst að miklu um greiningu og
meðferð með sem minnstum afskiptum þriðja aðila.
En hvað með hinar ágætu tekjur stéttarinnar almennt
sem margir skírskota til? Það skýtur skökku við að
stéttin í heild sinni skuli ekki vera ánægðari þar sem
læknar njóta almennt ágætra kjara. Þessu til viðbótar
hygg ég að flestir læknar geti verið sammála um að
læknisstarfið geti verið gefandi og ánægjulegt undir
venjulegum kringumstæðum. Kannski er ekki eins
mikil fylgni á milli tekna og ánægju í starfi og ætla
mætti og annað búi undir. Það má ætla að almenn
tekjuaukning stéttarinnar með síðustu samningum
leysi einungis hluta vandans og aðallega það sem snýr
að hinu mikla vinnuálagi og ábyrgð sem fylgir starf-
inu þar sem óánægjuraddir halda áfram að vera há-
værar innan stéttarinnar. Þannig sá geðlæknir við
spítalann sig knúinn til að rita pistil í Læknablaðið í
upphafi árs um lífshamingju lækna og leiðir til úr-
lausnar í þeim efnum (1). Eg hef heyrt annan lækni
hafa á orði að það sé sem hluti stéttarinnar þjáist af
„stéttardysfóríu". Ólíklegt þykir mér að það veljist til
læknisstarfans fólk sem hefur tilhneigingu til starfs-
leiða eða þunglyndis umfram aðra. Að mínu mati er
ástæðu óánægjunnar að leita í því umhverfi þar sem
við vinnum fremur en innan stéttarinnar.
Starfshamingja lækna undir smásjánni
Til stendur að gera athugun á ánægju lækna í starfi á
öllum Norðurlöndunum. Er mér sagt að verkefni
þetta sé hugmyndasmíð forstjóra Karolinska sjúkra-
hússins í Stokkhólmi og er rannsóknin grundvölluð á
tveimur forsendum: 1. Læknar á Norðurlöndum séu
almennt ekki nægilega hamingjusamir og kulnun í
starfi sé því algeng; 2. Starfshamingja lækna skiptir
miklu eða meginmáli við útfærslu heilbrigiðisþjónust-
unnar. Fyrrgreindi liðurinn hefur verið nokkuð í um-
ræðunni hér á landi á seinni árum, en lítið hefur borið
á þeim seinni. Það ætti að vera öllum ljóst mikilvægi
þess að læknar séu ánægðir í starfi enda hvílir drif-
þungi heilbrigðisþjónustunnar á læknum landsins.
Hvað er læknum að kenna?
Að ofan hef ég ályktað að óánægju lækna megi, að
minnsta kosti að hluta, rekja til minnkandi áhrifa
þeirra á vinnustað sínum og minna faglegs sjálfstæðis
sem fylgir í kjölfarið. Því hefur verið haldið fram að
læknar hafi ekki reynst viljugir til að axla stjórnunar-
ábyrgð og sýna frumkvæði sem aftur hafi leitt til
minnkandi áhrifa stéttarinnar. Nýlega hélt stjórn-
sýslufræðingur erindi um þetta málefni og lýsti kenn-
ingum sínum um viðbrögð lækna við auknum kröfum
nútíma heilbrigðisstofnana um þátttöku þeirra í mál-
efnum sem snúa ekki beint að umönnun sjúklinga
(2). Þar kom fram að læknar hefðu gjarnan skorast
undan á þessu sviði og látið öðrum heilbrigðisstéttum
það eftir. Þessar stéttir, og þá sérstaklega hjúkrunar-
fræðingar, hafa axlað ábyrgðina með glöðu geði og lái
þeim hver sem vill. Læknar hafa gjarnan borið því við
að hafa ekki tíma til annars en að sinna sjúklingum,
en ég er ekki viss um að sú skýring ein nægi til að fría
þá allri ábyrgð.
Hvaö er til ráða?
Hér hef ég reynt að draga fram þau málefni lækna
sem hafa verið til opinberrar umfjöllunar á undan-
förnum misserum. Frumkvæði kollega á sviði stefnu-
mótunar í heilbrigðisþjónustu hefur fallið í skuggann
af réttindabaráttu lækna og málefnum sem snúa að
þverrandi áhrifum þeirra innan kerfisins. Að mínu
mati hefur þetta leitt til víðtækrar óánægju innan
stéttarinnar og stendur til að rannsaka það á næst-
unni. Einn læknir komst nokkuð nálægt sannleikan-
um að ég held þegar hann sagði að „íslenskir læknar
væru góðir læknar sem ynnu í gölluðu kerfi“. Ég er á
þeirri skoðun að læknastéttin eigi ekki að veigra sér
við að reyna að breyta því umhverfi sem þeir vinna í,
sér og sjúklingum sínum til gagns. Slíkt gerist ekki
nema hugarfarsbreyting eigi sér stað innan stéttar-
innar. Þannig eiga læknar að taka frumkvæðið í sínar
hendur og leita á virkan hátt að lausnum á þeim
vandamálum sem hafa plagað stéttina að undan-
förnu. Slíkra lausna er ekki að vænta nema í samstarfi
við að aðrar heilbrigðisstéttir og stjórnendur heil-
brigðiskerfisins. Það verður að gerast á þeim forsend-
um að læknar skapi sér stöðu sem leiðtogar á sem
flestum sviðum heilbrigðisþjónustunnar, hvort sem er
í faglegum teymum eða við útfærslu heilbrigðis-
kerfisins á stærri vettvangi. Ég vona að umræðan um
breytt hlutverk lækna í síbreytilegu heilbrigðiskerfi
fari af stað því ekki er seinna vænna.
Heimildir
1. Óttar Guðmundsson. Óhamingjusamir læknar. Læknablaðið
2003; 89; 103.
2. Sigurbjörg Sigurðardóttir. How thc impossible became possible.
Politics and leadership in shaping health policy. (Óbirtur fyrir-
lestur.)
Læknablaðið 2003/89 601