Læknablaðið - 15.04.2004, Blaðsíða 13

f
RITSTJORNARGREINAR
Mál er að linni!
Undanfarna áratugi hefur umræða risið með reglu-
legu millibili í samfélaginu um hvort lyfjafyrirtæki
komi upplýsingum á framfæri við lækna á eðlilegan
hátt. Spurt er hvort samskipti lækna og lyfjafyrir-
tækja séu þannig að þau valdi trúnaðarbresti milli
lækna og sjúklinga annars vegar og á milli lækna og
heilbrigðisyfirvalda hins vegar. Því hefur verið haldið
fram, að fræðsla, sem læknar njóta hjá lyfjafyrirtækj-
um, kunni að leiða til ótraustari ákvarðana um lyfja-
ávísanir og að risna, sem læknar fá í tengslum við
þessa fræðslu, geri þá vilhalla framleiðslu þeirra lyfja-
fyrirtækja, sem í hlut eiga (1). Framkvæmdastjórn
Landspítala hefur sett læknum spítalans reglur um
samskipti við lyfjafyrirtæki og nefnd á vegum heil-
brigðis- og tryggingaráðherra með þátttöku fulltrúa
Læknafélags Islands, skilaði honum nýlega áfanga-
skýrslu, þar sem fjallað er um aukið aðhald að þessu
leyti.
Siðareglur lækna, codex ethicus, fjalla með al-
mennum orðum um þennan siðferðisvanda en veita
ekki sértæka leiðbeiningu. Læknar hafa því rætt þessi
mál sérstaklega og frá ýmsum hliðum og sett sér siða-
reglur hvað varðar samskipti við lyíjafyrirtæki, fyrst
1987 eða eins og greint er ítarlega frá í Læknablaðinu
(2). í gildi eru einnig leiðbeiningar stjórnar Læknafé-
lags íslands um samskipti lækna við framleiðendur
og söluaðila lyfja og lyfjafyrirtækja frá 1993 (3) og
samningur Læknafélags Islands og Samtaka verslun-
arinnar (4) um sama efni frá árinu 2000.
Það liggur fyrir, að framleiðendur og dreifingarað-
ilar lyfja leggja verulegt fé til fræðslu lækna og þar
með símenntunar þeirra. Er þá ekki átt við beinar
auglýsingar, sem birtast læknum í fræðiritum eða á
annan hátt, heldur heimsóknir lyfjakynna til lækna,
fræðslufundi á vegum lyfjafyrirtækjanna og beina og
óbeina styrki til fræðslustarfs á vegum lækna og sam-
taka þeirra. Þá er stuðningur mikilvægur við þekk-
ingarleit lækna erlendis og þátttöku í vísindastarfi,
ýmist skipulögðu af lyfjafyrirtækjunum eða utan
þeirra. Því verður ekki neitað, að allir þessir þættir
hafa umtalsverða þýðingu fyrir lækna og heilbrigðis-
þjónustuna en bjóða jafnframt þeirri hættu heim, sem
vikið er að í inngangi þessa pistils og varðar hugsan-
lega hagsmunaárekstra.
Þeirri skoðun hefur verið á loft haldið, að enginn
munur sé á penna og utanlandsferð eða lyklakippu
og kvöldverði. Þessi samanburður er fjarri öllu lagi.
Siðferðisleg úrlausnarefni verður að skoða í sam-
hengi við þá menningu, sem þau eru runnin úr. Þau
eru með öðrum orðum afstæð. Trúarleg viðfangsefni
hafa algild og endanleg svör; siðferðislegar spurning-
ar hafa það ekki. Ef mörg hundruð manna kvöld-
verðarboð heimilislækna á vegum Astra, samskonar
teiti á vegum Delta fyrir vísindaþing lyflækna eða ut-
anlandsferðir á auglýsingafundi um lyf á vegum Glaxo-
SmithKlein stinga í augu almennings fyrir utan að
vera þýðingarlaust framtak fyrir menntun lækna, þá
verða læknar að taka tillil til þeirra sjónarmiða. Mikil
áhersla er lögð á trúnaðarsamband læknis og sjúk-
lings og gera læknar sér skýra grein fyrir þýðingu
þess. Þess heldur ætti læknastéttin að rækta trúnaðar-
samband sitt við almenning í landinu og láta ekki
einskis nýta hluti eins og risnu lyfjafyrirtækja valda
trúnaðarbresti milli sín og almennings að nauðsynja-
lausu.
Ég tel, að læknar ættu nú þegar að ijúfa þessi
tengsl risnu og fræðslu, sem eru að mínu mati í senn
auðmýkjandi og andlega heilsuspillandi. Mál er að
linni.
I annan stað tel ég að stefna beri að sólarlagi
fræðslustarfs lyfjaframleiðenda fyrir lækna. Það er þó
ekki einfalt fyrirtæki og verður ekki hrundið í fram-
kvæmd nema með þátttöku eða öllu heldur stuðningi
heilbrigðisyfirvalda. Læknar munu eiga erfitt með að
sætta sig við samdrátt í fræðslustarfi og símenntun
nema eitthvað komi í staðinn. Afla þarf skilnings
þeirra meðal annars með framtaki við endurmennt-
un þeirra á annan hátt. Lyfjareikningur landsmanna
er vel á annan tug milljarða. Verði til dæmis 0,1%
þeirrar upphæðar varið til sameiginlegrar endur-
menntunar lækna, gætu áhugamenn um heppilegri
samskipti lækna og lyfjafyrirtækja átt von um betri
tíð með blóm í haga.
Heimildir
1. Jóhannsson M. Læknar og lyf. Læknablaðið 2002; 88: 275
2. Sveinsson S. Samskipti lækna og lyfjafyrirtækja (ritstjórnar-
grein). Læknablaðið 2001; 87: 967-8.
3. Pétursson P. Af siðamálum og siðferði. Læknablaðið/Frétta-
bréf lækna 1993; 11:14-5.
4. Samskipti lækna og lyfjafyrirtækja. Samningur milli Læknafé-
lags íslands og Samtaka verslunarinnar. Læknablaðið 2000; 86:
794.
Sigurbjörn
Sveinsson
Höfundur er heimilislæknir.
Læknablaðið 2004/90 293