Læknablaðið - 15.04.2004, Blaðsíða 26

FRÆÐIGREINAR / STARFSNÁM í HEILSUGÆSLU
Fig. 1. Number ofinterns training at primary health care centres by month ofthe year.
Table 1. Interns’ assessment oforganized teaching and access to more experienced colleagues at a primary health care centre.
Variables n* % (95% Cl**)
Introductory > 1/2 day adjustment to site 25/37 67.6 (50.2-82.0)
Formal supervision of teaching
Chief of medical education 23/36 63.9 (46.2-79.2)
Arranged by the chief of medicine 10/22 45.5 (24.4-67.8)
Participation in clinic management at the
centre, > 1 hr/week 17/26 65.4 (44.3-82.8)
Formal lectures > 1 hr/week 26/28 92.9 (76.5-99.1)
Formal teaching/mentoring 32/36 88.9 (73.9-96.9)
Case meetings > 1 hr/week 14/25 56.0 (34.9-75.6)
Personal mentoring > 1/2 hr/week 21/27 77.8 (57.7-91.4)
Possibility of assistance from more experienced colleagues
Always within 10 minutes 25/38 65.8 (48.7-80.4)
Most often within 10 minutes 38/38 100 (90.7-100.0)
Experienced doctor on back-up call
Always 27/37 73.0 (55.9-86.2)
Most of the time 7/37 18.9 (7.9-35.2)
Never 3/37 8.1 (1.7-21.9)
* n = number; “ Cl = Confidence Interval.
Við stofnun Háskóla íslands árið 1911 gaf Friðrik átt-
undi (af guðs náð Danmerkur konungur, Vinda og
Gauta, hertogi í Slésvík, Holtsetalandi, Stórmæri,
Þéttmerski, Láenborg og Aldinborg) út lög um lækn-
ingaleyfi þeim til handa sem staðist höfðu próf úr
Læknaskólanum í Reykjavík, eða Háskóla Islands
(12). Það er fyrst árið 1932 sem kveðið er á um í lög-
um að þeir einir „eiga rétt á ótakmörkuðu lækninga-
leyfi og heita læknar, er lokið hafa prófi við Háskóla
Islands og framhaldsnámi í sjúkrahúsi í fæðingarhjálp
og öðru, eftir reglum, sem læknadeild háskólans set-
ur og ráðherra staðfestir" (13). Ennfremur er tekið
fram í lögum þessum að ekki sé hægt að mæla með
lækningaleyfi til þeirra sem eru „heilsulausir,... kunn-
ir af drykkjuskaparóreglu eða eiturlyfjanotkun eða
hafa kynnt sig að alvarlegu hirðuleysi og ódugnaði í
störfum sínum“. Hér er skýrt tekið fram að læknar
þurfi að stunda framhaldsnám á sjúkrahúsum, lækna-
deild er falið að setja reglur um fyrirkomulag námins
og gæðakröfur gerðar til lækna í hegðun og starfi. Á
stríðsárunum fer að bera á læknaskorti í dreifbýli,
einkum í fámennum héruðum landsins. Árið 1942
leggur ríkisstjórn Hermanns Jónassonar fram tvö
frumvörp til breytinga á læknalögum til að taka á
þessum vanda dreifbýlisins. Annað þeirra var tillaga
um að koma á fót fjórum stöðum aðstoðarlækna hér-
aðslækna og hitt að gera það að skilyrði fyrir ótak-
mörkuðu lækningaleyfi að umsækjendur hafi gegnt
læknishéraði eða aðstoðarlæknisstörfum hjá héraðs-
lækni allt að sex mánuði að loknu námi. Þessi frum-
vörp voru rædd samhliða á þinginu. Við lestur þing-
skjala kemur glöggt fram að tilgangur frumvarpanna
var að manna fámenn læknishéruð í dreifbýli, en þau
voru mun verr launuð en þau stærri. Umræðan og
ágreiningur á þinginu snerust því einkum um laun
lækna og ákvæði um skyldustörf. Orðin „skylda“,
„kvaðir“ og „kúgun“ kom oft fyrir í umræðunni. Ann-
að frumvarpið var meðal annars nefnt „þegnskyldu-
frumvarp" (14). Bæði frumvörpin voru samþykkt
þetta ár (15, 16). Næstu áratugi nýttu ráðherrar sér
heimildina um dvöl læknis í héraði.
Enda þótt dvöl í héráði á kandídatsári hafi verið
lærdómsrík og þroskandi er ljóst af framanskráðu að
yfirvöld voru fyrst og fremst að hugsa um mönnun
héraða, en ekki starfsnám (17, 18). Víðast erlendis
hefur dvöl í héraði frá upphafi verið sem hluti af
starfsþjálfun og því var íslenska aðferðin ef til vill
einsdæmi. Umræðan um dvöl á heilsugæslustöð sem
hluta af starfsþjálfun á kandídatsári átti því erfitt
uppdráttar vegna fyrri sögu. Þær umfangsmiklu og
vönduðu rannsókir sem getið er hér að framan um
umfang og innihald læknisstarfa utan sjúkrahúsa
voru þess lítt megnugar að breyta þessum viðhorfum.
Árið 1985 voru skyldustörf í héraði afnumin með
auglýsingu ráðuneytisins, en þriggja mánaða valtími
á heilsugæslustöð heimilaður sem hluti af 12 mánaða
kandídatsári (19). Það má því segja að árið 1986 hafi
markað tímamót af hálfu heilbrigðisyfirvalda þar eð
dvöl í héraði var þá í fyrsta sinn skilgreind sem starfs-
þjálfun til jafns við þjálfun á sjúkrahúsum.
Samkvæmt reglugerðum hefur skipulag kandí-
datsárins formlega séð eingöngu beinst að því að við-
komandi unglæknir uppfyllti ákveðinn tíma á spítala-
deildum eða stofnunum. Síðastliðin ár hefur lækna-
deild Háskóla íslands lagt metnað í að gæði starfs-
náms á kandídatsári og í sérnámi séu sambærileg því
sem gengur og gerist erlendis (20, 21). Framhalds-
menntunarráð samdi marklýsingar þar sem áhersla
var lögð á að um nám væri að ræða með leiðsögn
reyndra lækna og að tryggja bæri með einhverjum
hætti að unglæknar öfluðu sér viðeigandi kunnáttu
og færni í að fást við ákveðið lágmark viðfangsefna.
Þessar marklýsingar voru birtar sem fylgiskjöl við
reglugerð um lækningaleyfi og sérfræðileyfi árið
1997, að undanskyldri marklýsingu fyrir kandídats-
nám í heilsugæslu. Árið 1999 var ákveðið að þriggja
306 Læknablaðið 2004/90