Læknablaðið - 15.05.2006, Qupperneq 10

FRÆÐIGREINAR / CARCINOMA ANI
Inngangur
í þessari grein höfum við kosið að þýða enska
hugtakið anal cancer með íslenska hugtakinu
krabbamein í daus. Orðið bakrauf hefur verið
notað um hugtakið anal canal en við teljum það
ekki heppilegt til notkunar um þessi krabbamein
og orðið endaþarmsop kemur enn síður til álita þar
sem erfitt er að hugsa sér krabbamein upprunnið í
opi. Orðið daus er skýrt í Islenskri orðabók (2002)
sem rass eða sitjandi, og í þessari grein telja höf-
undar orðið einna helst vísa til þess svæðis sem
við fjöllum um í þessari grein. Þau krabbamein
sem fjallað er um í þessari grein eiga uppruna sinn
í vefnum við endaþarmsopið og/eða húðinni við
endaþarmsop (perianal skin).
Krabbamein í daus er sjaldgæfur sjúkdómur.
Tíðnin í Bandaríkjunum árin 1987-1991 var 0,9
af hverjum 100.000 íbúum (1) og er það minna
en 2% af krabbameinum í meltingarfærum (2).
Aldursstaðlað nýgengi flöguþekjukrabbameins
í daus á heimsvísu er á bilinu 0,5-1,0 af hverjum
100.000 konum og 0,3-0,8 af hverjum 100.000
körlum. Töluverð aukning hefur orðið í tíðni þessa
krabbameins á síðustu 50 árum og er talið að breyt-
ing hafi orðið á orsakaþáttum. í rannsókn Frisch
■ Male ■ Female
6
Year
12
Local Radiation Chemo- and Chemo- and Radiation APR Radiation
excision therapy radiation radiation and local therapy and
therapy therapy and excision APR
operation
Type of treatment
366
Læknablaðid 2006/92
og félaga er bent á tengsl við breyttar kynlífsvenjur
(3, 4). Hæsta tíðni þessa krabbameins er á aldurs-
bilinu 60-70 ára. Það er mun algengara hjá konum
en körlum, eða allt að fimm sinnum algengara (5).
Kynjahlutfallið er þó misjafnt eftir rannsóknum,
eða frá 1,23 og upp í 4,64 (5-11). Krabbamein í
dausgöngum (anal canal) eru algengari hjá konum
en krabbamein í dausbrún (anal margin) eru
algengari hjá körlum (2).
Nokkrar vefjagerðir koma fyrir í æxlum sem
eiga uppruna sinn í daus. Flöguþekjukrabbamein
er algengast, eða tæp 80% af krabbameinum í daus
(1). Helstu einkenni krabbameins í daus eru blæð-
ing, kláði, slímkennd útferð, endaþarmskveisa
(tenesmus), fyrirferð og breyting á hægðavenjum
(11, 12). Æxli í dausgöngum gefa sig mjög ósértækt
til kynna og í flestum tilvikum (70-80%) er það
upphaflega greint sem góðkynja sjúkdómur (5).
I flestum lilvikum koma einkenni fram meðan
æxlið er enn staðbundið. Blæðing er algengasta
upphafseinkenni flöguþekjukrabbameins (6, 7,
12,13). Blæðing er til staðar hjá 40-50% sjúklinga,
sársauki hjá 30-35% og kláði hjá um 20% sjúklinga
(8, 11, 13). Allt að 30% sjúklinga finna hvorki
fyrir sársauka né fyrirferðaraukningu og 20% hafa
engin einkenni (11).
Áður fyrr var eina meðferðin við krabbameini
í daus skurðaðgerð: brottnám endaþarms og dauss
um kvið og spöng (abdominoperineal resection =
APR) með varanlegu ristilstóma (colostomy) (13).
Miklar breytingar urðu í meðferð þessa krabba-
meins seint á áttunda áratug síðustu aldar og í
upphafi þess níunda. Þá var farið að beita samsettri
lyfja- og geislameðferð (14). Rannsóknir hafa síðar
sýnt að árangur af meðferð með tillili til lifunar og
endurkomu sjúkdóms af samsettri lyfja- og geisla-
meðferð við flöguþekjukrabbameini er svipuð og
ef sjúklingar fara í skurðaðgerð (5).
Rannsókn á krabbameini í daus hefur ekki áður
verið gerð á Islandi og því er ekki vitað hvort þessi
æxli séu svipuð að tíðni, vefjagerð og eðli hér-
lendis og annars staðar. Ennfremur er ekki vitað
um árangur meðferðar og lifun, einkum sjúkdóms
sértæka lifun einstaklinga sem greinst hafa með
krabbamein í daus.
Markmið þessarar rannsóknar var að athuga
nýgengi sjúkdómsins hér á landi, athuga vefjagerð
og þroskunargráðu æxlanna, kanna útbreiðslu
þeirra við greiningu, hvaða meðferð sjúklingar
fengu sem og afdrif þeirra. Hér er um að ræða
rannsókn sem nær til heillar þjóðar og er rann-
sóknin því lýðgrunduð (population based).
Efniviður og aðferðir
Afturskyggn rannsókn var gerð á öllum einstak-
lingum sem greindust með krabbamein í daus á