Læknablaðið - 15.11.2007, Blaðsíða 41

UMRÆÐUR O G FRETTIR
K L E P P U R í
10 0 Á R
af samtímanum á áttunda áratugnum en gefur
í rauninni ágæta mynd af því sem var að ger-
ast á sjötta áratug aldarinnar. Gaukshreiðrið sló
öll aðsóknarmet hér á landi og fólk taldi sig nú
loksins vita hvað væri raunverulega að gerast á
bakvið luktar dyrnar á Kleppi. Þarna var auðvit-
að ekkert samræmi á milli en fólk setti hiklaust
jafnaðarmerki á milli Gaukshreiðursins og allrar
geðheilbrigðisþjónustu á íslandi. Þetta hafði þær
afleiðingar að í mörgum skilningi leið geðheil-
brigðisþjónustan fyrir þessar ranghugmyndir al-
mennings í mörg ár á eftir."
Gaukshreiðrið sem gagrtrýnið samtímaverk bendir
einnig á hætturnar sem eru samfara þv'að bæla niður
einstaklingseðlið, drepa niður frumkvæði og kæfa öll
frávik frá meðalmennskunni sem gerafólk að skapandi
einstaklingum.
„Hvað það varðar þá átti Gaukshreiðrið fullt
erindi og ég kem inn á þetta í bókinni þar sem
frásagnir aðstandenda sjúklinga á Kleppi, sérstak-
lega mæðra geðklofa ungra karlmanna, eru mjög
neikvæðar og spítalanum alls ekki til framdráttar.
En þessa sögu verður að segja líka eins og aðrar
sögur um Klepp í 100 ár. í þessum sögum kemur
skýrt fram tilhneiging spítalans til að steypa alla í
sama mótið, búa til þæga sjúklinga sem aðlagast
stofnuninni og glata öllum sínum einstaklingsein-
kennum og verða eins og stofnunin vill hafa þá.
Ég birti mjög merkilega frásögn eins starfsmanns
spítalans frá þessum tíma þar sem glöggt má sjá
að starfsfólkið ekki síður en sjúklingarnir varð
hluti af stofnuninni. Allir mótuðust af sama hug-
arfarinu. Hann segir frá því að algengt hafi verið
að gefa sjúklingum óvitandi haldóldropa í kaffið
svo allir væru nú rólegir á deildinni. Mörgum
árum síðar vaknaði þessi starfsmaður upp við
vondan draum og áttaði sig á því að þetta var
ekkert annað en valdbeiting af verstu sort. Maður
skyldi því alls ekki afskrifa Gaukshreiðrið sem
tímaskekkju að öllu leyti."
Geðdeildin við Hringbraut mikið happaspor
Stærsta breytingin að sögn Óttars í sögu Klepps og
hlutverks hans í íslenskum geðlækningum verður
þegar Geðdeild Landspítalans við Hringbraut er tekin
í notkun.
„Með því verður Kleppur ekki lengur bráða-
sjúkrahús, heldur frekar endurhæfingarstofnun,
og núna eru fáir inniliggjandi sjúklingar á Kleppi
og þar hefur verið reynt eftir föngum að útskrifa
alla sjúklinga sem mögulega er hægt að útskrifa
og smám saman hefur Kleppur orðið eins konar
miðstöð samfélagslækninga, þar sem hugsunin
er sú að veita sjúklingnum þjónustuna þar sem
hann er staddur í samfélaginu. Með nýjum og
miklu betri lyfjum fyrir geðsjúka varð þetta
mögulegt og þegar Tómas Helgason verður yf-
irlæknir uppúr 1960 þá rekur hann mjög aktíva
stefnu fyrir því að útskrifa sjúklinga og koma
undir þá fótunum í samfélaginu. Hann naut að-
stoðar og hjálpar annarra ágætra manna, eins og
Gísla Sigurbjörnssonar í Ási í Hveragerði sem
opnaði dyr fyrir stórum hópi sjúklinga og þá er
allt í einu hægt að útskrifa fólk af Kleppi og hefja
virkari meðferð þeirra sem þar eru. Þrengslin á
Kleppi fram að þessum tíma voru yfirgengileg. í
plássum fyrir 150 sjúklinga voru alla jafna um 200
manns og spítalinn var líka alltaf undirmannaður.
Sjúklingarnir höfðu ekkert eigið rými og einn
sjúklingur gat haldið vöku næturlangt fyrir 30
öðrum. Af skemmdalistum má einnig sjá hversu
ófriðsamlegt hefur verið á deildunum."
Bygging geðdeildarinnar við Hringbraut mætti
talsverðri andstöðu, ekki síst úr röðum lækna sjálfra.
„Andstaðan var aðallega úr röðum lækna og
Tómas Helgason á allan heiður skilið fyrir að
hafa komið þessari byggingu í gegn og það var
mikið heillaspor fyrir geðlækningar í landinu
að honum tókst með miklu harðfylgi að koma
húsinu upp. Andstaðan gegn byggingunni stafaði
af vælinu og öfundinni sem íslenskir læknar hafa
tamið sér. Menn tala um það hvað þeir fái litla
peninga og vonda aðstöðu og þannig níða þeir
skóinn hver af öðrum. Þetta viðhorf er augljóst
þegar maður les þær greinar sem lærðir læknar í
öðrum sérgreinum skrifuðu í blöð gegn byggingu
geðdeildar Landspítalans á þessum árum. Þetta
eru oft á tíðum lítilmótleg og hlægileg rök sem
menn beittu. Meðal þess var að menn spáðu því
að geðdeildin yrði kölluð Landspítalakleppur
og það yrði til að viðhalda fordómum gegn
geðsjúkdómum í landinu. Þetta var tóm vitleysa.
Á hinn bóginn má benda á að ákveðin mótsögn er
fólgin í því að hér skyldi ráðist í byggingu nýrrar
geðdeildar á sama tíma og sú stefna var upp í
Evrópu að loka geðsjúkrahúsum og endurhæfa
sjúklinga til samfélagsþáttöku. Þetta verður
reyndar minni mótsögn þegar haft er í huga að
Kleppspítali var úrsérgengið húsnæði á flestan
hátt og mjög lélegt og hugmyndafræðin að baki
spítalanum gamaldags. Nýja geðdeildin við
Hringbraut var í samræmi við þá hugmyndafræði
að geðsjúkdóma ætti að meðhöndla á sama hátt
og á sama stað og aðra sjúkdóma en ekki í í
leynum og helst fjarri mannabyggðum eins og
Kleppur var þegar honum var valinn staður í
upphafi síðustu aldar."
LÆKNAblaðið 2007/93