Læknablaðið - 15.11.2007, Qupperneq 51

UMRÆÐUR 0 G FRÉTTIR
AFMÆLI KLEPPS
sinn sem slíkar öldur hafa risið. Hann var lagður
í einelti af nokkrum geðröskuðum fyrrverandi
sjúklingum af deildinni og æsifréttablöðum
Kaupmannahafnar. Sá hann sig að lokum til
þess knúinn að segja af sér yfirlæknisstöðunni.
Pontoppidan ritaði vegna þessara hremminga
varnarrit, 48-blaðsíðna pésa, er hann nefndi:
„Sjette Afdelings Jammersminde" og er enn í dag
á ýmsan hátt athyglisverð og lærdómsrík lesning.
Eftir að hann sagði af sér við Kommunehospitalet
var hann við geðveikrahæli hjá Árósum og breytti
þar mörgu til batnaðar, en árið 1901 varð hann
prófessor í réttarlæknisfræði og gegndi þeirri
stöðu til ársins 1913.
Meðan Þórður stundaði nám í Kaupmanna-
höfn hefur hann vafalítið sótt fyrirlestra hjá
Pontoppidan og orðið fyrir áhrifum af honum.
Sjálfsagt hefur líka eimt eftir af áhrifum hans
á geðveikrahælinu í Árósum, en þangað flutti
Þórður eftir dvölina í Kaupmannahöfn og var
kandídat við hælið í hálft ár. í framhaldi af því
fór hann til Munchen þar sem hann var við nám í
fjóra mánuði.
Þegar Þórður var við nám í Munchen mun
yfirlæknir hans þar hafa verið hinn frægi þýski
geðlæknir Emil Kraepelin, en um hann og notk-
un hans á böðum til lækninga segir Alexander
Friedenreich m.a. í kennslubók sinni „Kortfattet,
speciel psykiartri":
Karböð erta sjúklinginn sjaldnar [en inn-
pökkun í vot lök], þótt það komi fyrir og þau
hafa í seinni tíð, sérstaklega í Þýskalandi verið
mikið notuð. Lengd baðtíma er oft langur, ekki
aðeins klukkutímum saman heldur dögum
saman, og einstaka ákafir áhangendur þeirra eins
og Kraepelin nota þau dag eftir dag mánuðum
saman, í ár eða lengur og þykir verst að þeir geta
ekki haft sjúklingana í vatninu einnig á næturnar.
Kleppur undir stjórn Þórðar
Þegar byggingu Klepps lauk vorið 1907 fór því
fjarri að spítalinn væri svo úr garði gerður að við-
unandi gæti talist. Þar var t.d. hvorki vatnsleiðsla
né vatnsból er dygði. Safna þurfti rigningarvatni
eða bera vatn að langar leiðir. Það er einkennilegt
til frásagnar nú, að Þórður, sem fyrsti yfirlæknir
á Kleppi, skyldi þurfa að leggja fram fé á eigin
ábyrgð til lagningar vatnsleiðslu þangað úr aðal-
vatnsæðinni frá Gvendarbrunnum, svo bætt yrði
úr vatnsskorti spítalans. Þannig var það nú samt
og má teljast undarleg tilviljun þegar hafðar eru í
huga vatnslækningar Þórðar og sá vatnsaustur, er
af þeim hlýtur að hafa leitt.
Þegar Þórður kom heim úr námsferð sinni tók
hann við forstöðu og rekstri hins nýja spítala.
Jafnframt tók hann til við að kenna réttarlækn-
isfræði og geðlæknisfræði við Læknaskólann
í Reykjavík. Virðist mega ætla, að þar hafi
hann að nokkru stuðst við sína dönsku kenn-
ara, Friedenreich og Pontoppidan, en svo og
Kraepelin.
Fór hann þá jafnan á milli á reiðhjóli þótt ekki
væri leiðin þá jafn greiðfær á milli Klepps og
miðborgar Reykjavíkur og hún er í dag. Valtýr
Stefánsson, ritstjóri Morgunblaðsins, segir í við-
tali við Þórð í tilefni af sjötugsafmæli hans: „Inn á
milli töluðum við um landsins gagn og nauðsynj-
ar, dægurmál þjóðarinnar, einkum framfaramál
landbúnaðarins. Fjármennska hefir t.d. aldrei
horfið úr huga Þórðar og hvergi hefir honum
fundist hann fyllilega eiga heima á lífsleiðinni,
nema þar sem hann hefir hefir haft búskap og
jarðarafnot."
Þórður Sveinsson var ekki aðeins efni í góðan
fjármann, heldur stórbónda. Hann var hygginn
búmaður, hafði miklar mætur á búskap og stað-
góða þekkingu í þeim efnum. Vílaði hann ekki
fyrir sér að taka í þjónustu sína stórvirk jarð-
vinnslutæki svo sem þúfnabana þann er til lands-
ins kom árið 1921.
„Búrekstur á Kleppi hafði hann á hendi framan
af, auk læknisstarfanna, og er það mál þeirra er til
þekktu, að það starf hafi hann leyst af hendi með
mestu prýði," segir Sigurjón Jónsson í minningar-
grein um Þórð. „Gerði hann þar stórfelldar jarða-
bætur stundum í lítilli þökk stjórnvalda, breytti
óræktarmýrum í töðuvöll og sýndi svo mikla
hagsýni við allan rekstur búsins og stjórn vinnu-
bragða að til fyrirmyndar var." Búpeningurinn
var sauðfé, hestar og kýr og gaf góðan arð, enda
störfuðu sjúklingar talsvert að búskapnum, en á
þeim árum voru þeir flestir komnir úr sveit og
því vanir alls konar bústörfum. „Á vetrum unnu
konur og karlar við tóvinnu, karlar þeyttu snæld-
ur og það var spunnið, kembt og prjónað," segir
Agnar sonur Þórðar þegar hann rifjar upp end-
urminningar frá Kleppi.
Aðferðir Þórðar við lækningar voru umdeildar,
bæði meðal lækna og almennings. Sýnist manni
nú, að gætt hafi talsverðra fordóma og misskiln-
ings varðandi lækningatilraunir hans og hann oft
verið hafður fyrir rangri sök. Föstu- og vatnskúr-
ar, svo og heit böð, virðast hafa verið þær helstu
aðferðir, sem hann beitti, og, á þeim virðist hann
hafa haft óbifanlega trú við ýmsum sjúkdóms-
myndum geðveiki.
Þórði var veitt sérfræðingsleyfi í tauga- og
geðsjúkdómum árið 1923. Sama ár flutti hann
erindi í Nýja Bíói og fjallaði þar um vatnslækn-
ingar, útskýrði þær og varði. Seinna kom erindið
út í pésa, að sumu leyti ekki óáþekkum varnarriti
LÆKNAblaðið 2007/93 783