Læknablaðið - 15.07.2009, Síða 36

Tilfelli mánaðarins
F R Æ Ð I G R E I
T I L F E L L I M
N A R
Á N A
Ð A R I N S
Oskarsson T, Ardal B
Kristjansson S.
Case of the month. A boy
with mysterious rash
lcel Med J 2009; 95: 515-6
Blöðrumyndandi útbrot sem þessi geta verið af
margvíslegum toga. Ber þar helst að nefna ertings-
og ofnæmis-snertiexem (irritant and allergic
contact dermatitis), Steven-Johnsons heilkenni,
lyfjaútbrot, bruna og sólarútbrot. Sólarútbrot
eru ýmist sólarofnæmi/exem (photoallergy) eða
sólarútbrot sem rekja má til lyfja, plöntuefna eða
annarra efna sem framleidd eru í líkamanum eins
og til dæmis porfyríns (phototoxicity). Algengast
er að plöntur valdi útbrotum með ræsingu
ónæmiskerfisins, annaðhvort með týpu I ofnæmi
eins og eftir frjókorn (urticarial dermatitis) eða
við týpu IV ofnæmi eins og sést eftir brenninetlur
(allergic contact dermatitis). Plöntur geta einnig
valdið útbrotum óháð ræsingu ónæmiskerfisins
og er þá um ertings-snertiexem og ljósertiexem
(phytophotodermatitis) að ræða.1'2 í þessu tilfelli
kom saga og útbreiðsla útbrotanna heim og saman
við ljósertiexem og má rekja orsökina til ljósnæmra
efna, svokallaðra fúranókúmarína sem vitað er að
finnast í risahvönn.
Fúranókúmarín eða fúrókúmarín er að finna í
ýmsum plöntum og ávöxtum (tafla I), en kúmarín
(til dæmis warfarín) sem meðal annars eru notuð
sem blóðþynningarlyf, eru efnafræðilega mjög
skyld þeim. Algengustu tegundir fúranókúmarína
eru psoralen, 5-MOP (5-methoxypsoralen), 8-MOP
(8-methoxypsoralen), angelicin og bergapten.3
Risahvönn (Heracleum mategazzianum) er
víða að finna á íslandi. Geta risahvannir orðið
allt að 4-5 metrar að hæð og vaxa best í rökum og
frjósömum jarðvegi, til dæmis við árbakka. Mun
meira er af fúranókúmarínum í risahvönnum en
algengari hvannartegundum eins og ætihvönn og
valda þau því verri útbrotum en fúranókúmarín
úr öðrum plöntum.3'4
Talið er að UV-A geislar sólarljóss, með bylgju-
lengd 320-380 nm, umbreyti fúranókúmarínum
Tafla I. Dæmi um algengar plöntur sem innihalda
fúranókúmarín.
Risahvönn
Límónur
Sellerí
Gulrótarlauf og -stönglar
Fíkjulauf
Næpa
Steinselja
Dill
Sumar tegundir af sóleyjum
Sumar tegundir af sinnepsplöntum
í óstöðug efnasambönd sem valdið geta skaða
á frumum líkamans. Frumuskemmdimar verða
fyrir tilstilli samtengingar (cross linking) við
DNA-sameindir, frumuhimnur og ýmis prótein.
Þetta er ólíkt sólarútbrotum vegna lyfja, til dæmis
tetrasýklína, þar sem vefjaskemmdir verða vegna
súrefnis-radikala.1-2
Einkenni ljósertiexems koma venjulega fram
eftir 12-24 klukkustundir og ná hámarki innan
48-72 klukkustunda. Roði er algengastur en í
svæsnum tilfellum geta komið fram blöðrur og
sár. Ljósertiexem sést oftast á handarbökum því
þar eru plöntuefnin gjarnan í mestri þéttni og
húðin jafnframt útsett fyrir sólarljósi. Umfang
útbrotanna eru einstaklingsbundin, og ráðast
meðal annars af þykkt og rakastigi húðarinnar, lit
og fjölda hársekkja.2 Afbrigðileg útbrotamynstur
sjást gjarnan sem getur hjálpað til við greiningu
eins í þessu tilfelli.5-6 Eftir að útbrotin hverfa er
algengt að sjá oflitun (hyperpigmentation) á húð
sem getur tekið vikur eða ár að hverfa. Orsökin
er talin vera útfelling melaníns í húð í kjölfar
frumudauða og aukinni örvun sortufrumna.1
Ekki er til sértæk meðferð við ljósertiexemi.
Drengurinn í þessu tilfelli var meðhöndlaður
með brunameðferð í samráði við lýtalækna,
meðal annars með ríkulegri vökvagjöf, verkja- og
kláðastillandi töflum auk prednisólóns vegna
umfangs útbrotanna. Meðferðin gekk vel og
útskrifaðist hann heim til sín eftir 10 daga. Þremur
mánuðum síðar voru lítil ummerki eftir útbrotin
og oflitun nánast horfin.
Fúranókúmarín finnast í ýmsum matvælum
og plöntum og því mikilvægt að brýna fyrir fólki
að þessi efni berist ekki á húð sem útsett er fyrir
sólarljósi. Þetta á sérstaklega við um börn enda
húð þeirra mun viðkvæmari en hjá fullorðnum.
Greining: Ljósertiexem (Phytophotodermatitis)
Heimildir
1. Epstein JH. Phototoxicity and photoallergy. Semin Cutan
Med Surg 1999; 18; 274-84.
2. Baugh WP, Kucaba WD, Bamette Dj, Chen CL.
Phytophotodermatitis. www.emedicine.com; 2007.
3. Lagey K, Duinslaeger L, Vanderkelen A. Burns induced by
plants. Bums 1995; 21: 542-3.
4. Pira E, Romano C, Sulotto F, Pavan I, Monaco E. Heracleum
mantegazzianum growth phases and furocoumarin content.
Contact Dermatitis 1989; 21: 300-3.
5. Carlsen K, Weismann K. Phytophotodermatitis in 19 children
admitted to hospital and their differential diagnoses: Child
abuse and herpes simplex vims infection. J Am Acad
Dermatol 2007; 57(5 Suppl): S88-91.
6. Mehta AJ, Statham BN. Phytophotodermatitis mimicking
non-accidental injury or self-harm. Eur J Pediatr 2007; 166:
751-2.
516 LÆKNAblaðið 2009/95