Læknablaðið - 15.07.2009, Side 50

U M R Æ Ð U R
L Æ K N I S L I
0 G FRÉTTIR
S T 0 G FAGMENNSKA
Að lækna lækna
Ágæti lesandi.
Ferdinand
Jónsson
ferdinandjonsson@aol.
com
Höfundur er geðlæknir við
East London Foundation
Trust.
Erindi flutt á
Læknadögum i janúar 2009.
Eftirfarandi grein er hluti af erindi mínu sem ég
flutti á Læknadögum 22. janúar 2009.
Dálítið er af léttum meinsemdum í lækna-
stéttinni. Ef til vill er valinu inn í deildina um
að kenna. Einnig eruð þið flest börn lækna og
þar með létt vanrækt í æsku. Þráhyggju- og
áráttueinkenni eru ef til vill aðaleinkennismerki
læknastéttarinnar. Bak við þessi einkenni er
djúpstætt óöryggi og efi um eigið ágæti. Þetta
eru samt mjög eftirsóknarverð einkenni fyrir þá
sjúklinga sem við meðhöndlum og aðstandendur
þeirra.
Narsissismi er einnig ríkjandi, stórmennsku-
brjálæði og Messíasarkomplexinn góði sem rekur
ágætis fólk til að taka upp þennan lífsstíl meðan
aðrir láta sér nægja að vinna frá 9 til 5.
í gegnum störf okkar lærum við samt ákveðin
grundvallarsannindi um lífið. Við vitum að þeir
sem vilja endalaust partý og hamingju í þessari
jarðvist völdu ranga plánetu. Á jörðinni okkar
skiptast nefnilega á skin og skúrir og eins og
góðvinur þjóðarinnar, Gordon Brown, kemst að
orði: „when it rains it pours ..."
í starfi okkar höfum við einnig séð hversu
svokallaðir frumstæðir varnarhættir eins og bæl-
ing og afneitun geta verið hjálplegir sjúklingum
og aðstandendum þeirra þegar fólk þarf að
horfast í augu við skelfilega sjúkdóma og jafnvel
dauðadóma. Þessar varnir eru þama af góðum og
gildum ástæðum og hjálpa fólki til að takast á við
lífið og halda áfram í aðstæðum sem eru í raun
óyfirstíganlegar.
En við erum sama marki brennd gagnvart
ástvinum okkar og nánustu fjölskyldu. Þjálfun
okkar getur valdið því að við missum þessar
mikilvægu vamir, ef til vill vegna þess að við
munum eftir meinafræðinni og lifitölunum.
Oft rifjast upp fyrir okkur sjúklingar sem háðu
skelfilegar þjáningar eða dauðastríð, og skilja
okkur eftir mikið varnarlausari en þá sem ekki hafa
sérhæft sig í sjúkdómum, dauða og hörmungum.
Það er því miður svo mikið auðveldara að sjá
flísina en bjálkann og því verðum við síður hæf að
greina og meðhöndla eigin sjúkdóma. Við leitum
líka til þeirra sem við þekkjum eða höfum góða
reynslu af. Svo hefjast gangalækningarnar sem í
besta tilfelli eru vafasamar.
Það er líka flókið að meðhöndla lækna,
stressandi og mjög erfitt að virða mörk. Einnig
er mikil hætta á því að maður fari að meðhöndla
kollegann öðruvísi en venjulegan sjúkling og að
útkoman verði þar með ekki betri heldur verri.
Hins vegar getur sjálf vitjunin verið mjög erfið
fyrir lækna-sjúklinginn. Maður fær nefnilega
shmdum á tilfinninguna að læknirinn ætlist til að
maður viti alls konar hluti um hans sérsvið. Svo
er Guði fyrir að þakka að við gleymum og margur
hefur vit á að henda læknatímaritunum ólesnum í
tunnuna. Vegna þessa hefst eins konar leikur þar
sem læknirinn vill ekki móðga og sjúklingurinn
vill ekki sýna neina veikleika og ekki upplifa
niðurlægingu. Þannig skapast góður möguleiki
á því að vitjunin fari gjörsamlega fyrir ofan garð
og neðan.
Einnig vitum við öll að oft þarf mikið að ganga
á áður en samstarfsmenn átti sig á því að læknirinn
er orðinn veikur líka. Þá er auðvitað auðveldast að
biða bara og sjá til hvort einhver annar taki ekki
örugglega á málunum.
Læknar eiga líka erfitt með að viðurkenna
eigin veikindi af ótta við að valda auknu álagi á
kollegana. Við höfum þörf fyrir að gefa heilbrigða
ímynd og mörg hver óöryggi við að ganga inn í
sjúklingshlutverkið.
Þá eru áhyggjur af trúnaði eða aðgangi að
sjúkragögnum sem verða til þess að læknar taka
sjálfir að sér hlutverk læknisins í eigin veikindum.
Þetta á einkum við um geðsjúkdóma.
Hér er erfitt að setja reglur. Það er eðlilegt
að læknir meðhöndli minniháttar sjúkdóma hjá
sjálfum sér og fjölskyldumeðlimum og taki til
hendinni ef akút aðstæður koma upp. Hins vegar
eiga læknar að forðast að meðhöndla sjálfa sig og
sína nánustu. Þetta segir sig sjálft og er mikilvæg
grundvallarregla fyrir lækna.
Það eru skelfilega sorgleg dæmi úr mínu fagi
hér á landi þar sem mikið góðir læknar létust
vegna þess að þeir þjáðust sjálfir af alvarlegum
geðsjúkdómum. Við vitum öll hversu lamandi
þetta er fyrir stéttina og samstarfsfólkið og
spítalann í heild. Svo ekki sé talað um fjölskyldur
og ástvini þeirra, sjúklingana og raunar allt okkar
litla samfélag. Það er heldur ekkert einkennilegt
þótt kollegarnir fyllist af alls konar tilfinningum,
þar á meðal reiði og sektarkennd.
Svo er líka hægt að segja að alvarlegir geðsjúk-
dómar hafi dánartíðni eins og aðrir alvarlegir
sjúkdómar eða 10 til 15%. En málið er samt ekki
svo einfalt að mínu mati.
í Bretlandi sem og víðar er mikið eftirlit
með störfum lækna. Farið er í saumana á
öllum hugsanlegum sjálfsvígum í svokölluðum
530 LÆKNAblaðið 2009/95