Læknablaðið - 15.07.2009, Side 66

■AFMÆLI LÆKNAFÉLAGS REYKJAVÍKUR
1909-2009
Heilsuverndarstöðin 1953-2006
Jón Ólafur
ísberg
sagnfræðingur
jonotafur<Salth\ngi.is
Heilsuverndarstöðin í Reykjavík, Barónsstíg 47,
stendur á horni Egilsgötu og Barónsstígs. Húsið
teiknaði Einar Sveinsson sem var húsameistari
ríkisins á árunum 1934-1973 og var það sérhannað
fyrir starfsemina. Heilsuverndarstöðin er sú
bygging sem Einar Sveinsson er einna þekktastur
fyrir en Gunnar H. Ólafsson teiknaði húsið með
honum. Einar átti ríkan þátt í að móta ásýnd
borgarinnar og teiknaði margar kunnar byggingar
í borginni. Byggingin er að mestu í módemískum
stíl en með nokkrum klassískum útfærslum og
fagurfræðilegum útúrdúrum sem gera hana
eftirminnilega.
Það var árið 1946 að bæjarstjórn Reykjavíkur
kaus nefnd sem átti að gera tillögur um „byggingu
og fyrirkomulag fullkominnar heilsuverndar-
stöðvar". Hafist var handa um bygginguna árið
1950 og hluti hennar tekinn í notkun árið 1953
en húsið var ekki formlega vígt fyrr en 2. mars
1957. Heilsuverndarstöðin átti að annast öll þau
verkefni sem voru á vegum borgarlæknis og ýmis
félagasamtök höfðu með höndum en þó einkum
starfsemi Hjúkmnarkvennafélagsins Líknar. Líkn
var stofnað árið 1915 og vann brautryðjendastarf
á sviði heilsuvemdar í Reykjavík en með tilkomu
heilsuverndarstöðvarinnar var félagið lagt niður
þar sem „stefnumál þess væri nú framkvæmt og
framtíðardraumur þess rættist".
Orðið heilsuvemd kom fyrst fyrir í lögum frá
árinu 1944 og þá var eingöngu átt við berklavamir.
Verkefnin stöðvarinnar voru samkvæmt lögum
um heilsuvemd frá árinu 1955 berklavarnir,
ungbamavemd, mæðravernd, skólaeftirlit, tann-
vernd, íþróttaeftirlit, atvinnusjúkdómavarnir,
kynsjúkdómavarnir, áfengisvarnir, geðvernd,
almennar sjúkdómavarnir, almennar þrifnaðar-
varnir og aðstoð við fatlaða og vangefna.
Auk þessa var Heilsuverndarstöðin miðstöð
heimahjúkrunar, sjúkrahús og slysavarðstofa allt
þar til Borgarspítalinn tók til starfa síðla árs 1967 og
nokkru lengur sem langlegudeild. Upphaflega voru
þrjár deildir í þeirri álmu sem veit að Barónsstíg:
ein fyrir barnavernd, þar sem haft var eftirlit með
ungbörnum og stálpuðum börnum. Þá var þar
deild sem hafði eftirlit með barnshafandi konum
og veitti þeim leiðbeiningar en í enda álmunnar var
deild fyrir kynsjúkdómalækni. í álmunni sem veit
að Egilsgötu voru berklavarnirnar, en þær voru
einnig á annarri hæð í aðalbyggingunni og þar var
líka röntgenstofa og rannsóknarstofa. A neðstu
hæð aðalbyggingarinnar var slysavarðstofa. A
tveimur efstu hæðunum var heilsuverndin og
þar var einnig húsrúm fyrir sjúklinga og gert ráð
fyrir að þar gætu verið allt að 50-60 sjúkrarúm.
Sjúkrahúsrekstur í heilsuverndarstöðinni varð
umfangsmeiri en gert hafði verið ráð fyrir í
upphafi og kom til af illri nauðsyn.
Miklar vonir voru bundnar við starfsemi
Heilsuvemdarstöðvarinnar þegar hún var tekin í
notkun og óhætt er að fullyrða að hún hafi staðið
undir væntingum. Þetta var á tímum mikillar
sérhæfingar og var byggingin og starfsemin
skipulögð með það í huga. Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur kom upp útibúi í Langholti þegar í
upphafi, síðar í Árbæ og Breiðholti eftir því sem
þau hverfi byggðust. Á Heilsuverndarstöðinni var
sinnt almennri heilsuvernd og heimahjúkrun, en
heimilislæknar störfuðu á sínum stofum úti um
bæinn. Hugsunarhátturinn breyttist og tími þess
sem kallað hefur verið „heildræn" þjónusta rann
upp, og rétt þótti að sameina störf heimilislækna
og heilsuvernd. Heilsuverndarstöðin var forveri
og fyrirmynd heilsuverndarstöðva sem byrjað
var að taka í notkun eftir 1970, sú fyrsta
var heilsugæslustöðin í Árbæ 1977, en þær
gegndu þó ekki eins viðamiklu hlutverki og
Heilsuverndarstöðin enda aðstæður aðrar.
Hlutverk Heilsuverndarstöðvarinnar varð óljóst
með tilkomu heilsugæslustöðva og ýmissa annarra
breytinga en ríki og borg sem áttu húsið saman
gátu ekki komið sér saman um framtíðarnot
af húsinu. Árið 2005 „lauk 15 ára stríði" ríkis
og borgar um Heilsuverndarstöðina og var
ákveðið að selja húsið á almennum markaði. Allri
heilsuverndarstarfsemi lauk þar árið 2006.
Sýnilegur árangur af heilsuvemd er oft á tíðum
ómælanlegur enda er um samspil ólíkra þátta
að ræða. Það virðist ljóst að starfsemi Heilsu-
verndarstöðvarinnar hafi skipt sköpum fyrir
batnandi heilsufar Reykvíkinga. Reykvíkingar
voru í forystu í heilbrigðismálum landsmanna á
þessum tíma og ruddu brautina fyrir nýskipan
í heilbrigðismálum. Þar er fyrst og fremst að
þakka Læknafélagi Reykjavíkur, borgarlækni og
borgarstjórn.
546 LÆKNAblaðið 2009/95