Læknablaðið - 15.03.2011, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREIN
Jón Gunnlaugur
Jónasson
jongj@krabb.is
Höfundur er yfirlæknir á
Krabbameinsskrá íslands,
læknir á rannsóknarstöfu í
meinafræði, Landspítala og
prófessor við læknadeild
Háskóla Islands.

Once fatal,
now curable!
Medical Director,
lcelandic Cancer Registry,
lcelandic Cancer Society,
Consultant pathologist,
Department of Pathology,
Landspítali - University
Hospital, Professor,
Faculty of Medicine,
University of lceland.
Áður dauðadómur
- nú sjúkdómur
Einn af fyrrverandi forystumönnum Krabbameins-
félags íslands sagði að þegar hann var að nema
læknisfræði fyrir nokkrum áratugum hefði verið
litið á krabbamein sem dauðadóm, en nú væri
frekar litið á það sem sjúkdóm. Þessi ágæti maður
hafði mikið til síns máls. Möguleikar á greiningu
og meðferð hafa gjörbreyst á undanförnum
áratugum.
Við upphaf skráningar krabbameina á vegum
Krabbameinsskrár Krabbameinsfélags Islands,
um miðjan sjötta áratuginn, greindust rúmlega
300 mein árlega en nú greinast tæplega 1400 ný
tilfelli árlega. Þetta er mikil aukning á tiltölulega
skömmum tíma. Þetta skýrist að miklu leyti af því
að hlutfall eldra fólks hefur aukist, en krabbamein
er mun algengara í þeim hópi. Krabbameinsskráin
hefur möguleika á að leiðrétta fyrir fólksfjölgun
og breyttri aldurssamsetningu þjóðarinnar. Þegar
slíkt hefur verið gert sýnir sig að áhætta hvers
einstaklings á því að greinast með krabbamein
nú er samt meiri en var fyrir tæplega hálfri öld
og er raunveruleg áhættuaukning um 1-2% á
ári. Áður fyrr var oft vandkvæðum bundið að
greina illkynja æxli, meðal annars vegna skorts á
greiningaraðferðum. Á síðustu áratugum hefur
bæði myndgreiningarrannsóknum og speglunar-
möguleikum fleygt fram og ýmiss konar skurð-
tæknileg inngrip til þess að taka frumusýni og
vefjasýni orðið möguleg. Þetta allt hefur gert það
að verkum að mun auðveldara og áreiðanlegra
er að greina illkynja sjúkdóma en á árum áður.
Þetta er að hluta til skýringin á fjölgun tilfella
krabbameina.
Hlutfall sjúklinga sem lifir í fimm ár eða lengur
eftir greiningu krabbameins hefur gjörbreyst
á þessu tímabili og hækkað úr um 30% í um
60%, að teknu tilliti til aldurs og greiningarárs.
Þessar bættu lífshorfur skýrast af ýmsu. Meinin
greinast gjarnan á lægri stigum en áður og eru
því læknanlegri, aukin árvekni leiðir til þess að
fleiri mein greinast snemma og sum þeirra hefðu
mögulega aldrei gert vart við sig og ekki haft áhrif
á lífshorfur. Einnig kemur til bætt meðferð þeirra
sem greinast, bæði hvað varðar skurðlækningar,
geislameðferð og lyfjameðferð. En þess ber að geta
að krabbamein eru margir ólíkir sjúkdómar og
horfur afar mismunandi eftir meinum.
Krabbameinsfélag íslands minnist 60 ára afmæl-
is síns á þessu ári. í marsmánuði stendur félagið
fyrir árvekniátakinu „Karlmenn og krabbamein",
eins og síðastliðin ár. Árlega greinast yfir 700
karlar með krabbamein. Algengasta krabbamein
þeirra er blöðruhálskirtilskrabbamein. I öðru
sæti er krabbamein í lungum, þá krabbamein í
ristli og endaþarmi og því næst er krabbamein
í þvagvegum. Þriðji hver karlmaður greinist
með krabbamein einhvem tíma á lífsleiðinni
og nú eru um 5000 karlmenn á lífi eftir krabba-
meinsgreiningu og margir þeirra eru læknaðir.
í þessu tölublaði Læknablaðsins birtist grein
um krabbamein í eistum, en þau eru algengustu
æxli hjá karlmönnum milli 25 og 50 ára. Á
undanförnum áratugum hefur orðið bylting í
meðferð þessa sjúkdóms og fáheyrt er nú orðið að
menn deyi af völdum hans.
Skimun fyrir krabbameinum hjá körlum á
íslandi hefur enn ekki hafist og eru ýmsar ástæður
fyrir því. Mæling á PSA-blóðgildi, sem mögulega
væri unnt að nota við leit að krabbameini í blöðru-
hálskirtli, er ekki nægilega gott próf hvað varðar
næmi og áreiðanleika og greinir ekki vel milli
þeirra sem þurfa að fá krabbameinsmeðferð og
hinna sem væru betur settir án meðferðar. Því
er ekki mælt með PSA-mælingu til skimunar.
Hins vegar er til skimunarpróf við leit að
ristilkrabbameini sem mælt er með að nota
og byggist á því að leita að blóði í hægðum.
Mikilvægt er að skimun fyrir ristilkrabbameini
hefjist sem fyrst.
Engu að síður skiptir miklu máli að karlar
haldi árvekni sinni gagnvart einkennum og hugi
að viðurkenndum forvörnum. Lungnakrabba-
meinsfaraldur síðustu aldar er í mikilli rénun
vegna þess hve dregið hefur úr reykingum. Árið
1967 reyktu um 60% íslenskra karla en nú er
hlutfallið komið niður fyrir 20%. Auk þess að
forðast reykingar er líklegt að hægt sé að draga
úr krabbameinsáhættu með því að lifa heilbrigðu
lífi almennt, gæta hófsemi og fjölbreytni í
matarvenjum og hreyfa sig reglulega.
Fjölmargar vísindarannsóknir sem ísland hefur
tekið þátt í hafa sýnt fram á að lífshorfur krabba-
meinssjúklinga hér á landi eru með því allra besta
sem gerist í heiminum. Það má meðal annars
þakka góðu aðgengi almennings að hágæða-
heilbrigðiskerfi þar sem brugðist er við án tafa.
Við íslendingar verðum að standa vörð um
heilbrigðiskerfið sem skilað hefur þessum góða
árangri.
LÆKNAblaðið 2011/97 141