Læknablaðið - 15.03.2011, Blaðsíða 39

FRÆÐIGREINAR
SAGA LÆKNISFRÆÐINNAR
Mynd 11. Borgartún 6.
Þar framleiddi Lyfjaverslun
ríkisins innrennslislyf
stungulyfog önnur lyf
frá árinu 1954 og til loka
sjálfstæðrar starfsemi fyrir-
tækisins árið 1998 (sbr.
texta).
(Myndin tekin í ágúst 2010;
Þorkell Þorkelsson.)
hafi á þessum árum verið lítil í samanburði við
það sem síðar varð. Þá fjölgun sem orðin var
árið 1929 er án efa að rekja til innflæðis erlendra
sérlyfja á markað hér. Einmitt um þetta leyti
var fyrst farið að auglýsa lyfjadælur og erlend
sérlyf í Læknnblaðinu. Trúlega skýrir aukið flæði
erlendra sérlyfja á markað einnig þá fjölgun
stungulyfja sem greinileg var árið 1936. Lausleg
könnun bendir til þess að fjölgun hormónalyfja
(kynhormónar), ýmissa miðtaugakerfislyfja og
stungulyfja sem notuð eru við svæfingar, svo
og staðdeyfingarlyfja geti að talsverðu leyti
skýrt þessa miklu fjölgun. Niðursveifla í fjölda
stungulyfja sem í boði voru 1951 er óvænt, en
vekur jafnframt ýmsar spurningar sem kunna
að talsverðu leyti að snúast um þá staðreynd að
heil heimsstyrjöld og mjög mikið breytingaskeið
var á milli þessara ára. Arið 1965 var svo fjöldi
stungulyfja aftur kominn nálega í sama far og
var um það bil 30 árum áður. Það skal tekið fram
að fjöldi einstakra B- og C-vítamínstungulyfja
var ætíð lítill, þótt notkun þeirra hafi augljóslega
verið mikil á tímabili og framleiðsla þeirra verið
uppistaðan í lyfjagerð flestra lyfjaframleiðenda.
Mismunandi fjöldi vítamínstungulyfja skýrir því
ekki þær sveiflur í fjölda stungulyfja sem í boði
voru og að framan greinir.
Framleiðsla stungulyfja
í spænsku veikinni 1918-1919 var einungis
eitt apótek í Reykjavík, Reykjavíkurapótek (á
homi Thorvaldsensstrætis og Kirkjustrætis). Af
fenginni reynslu taldi bæjarstjóm Reykjavíkur
bráða nauðsyn bera til þess að hafa aðra lyfjabúð í
bænum.52 Þessi lyfjabúð var stofnuð þegar haustið
1919 og var eigandi hennar Stefán Thorarensen
(1891-1975). Stefán byggði á fáum ámm stórt
steinhús yfir lyfjabúðina (og fleiri fyrirtæki) á
Laugavegi 16. Stefán sagðist snemma hafa hafið
framleiðslu á lyfjum, en lýsti ekki nánar hvaða eða
hvers konar lyf hefði verið um að ræða.53
Þorsteinn Scheving Thorsteinsson (1890-1971)
varð lyfsali í Reykjavíkurapóteki sumarið 1919.
Þorsteinn eignaðist stórhýsið Austurstræti 16
árið 1930 og flutti lyfjabúðina þangað. Næstu
tvö apótek í Reykjavík voru stofnuð vorið 1928.
Annað var Ingólfsapótek, en hitt Lyfjabúðin
Iðunn. Telja verður að öll fjögur gömlu apótekin
í Reykjavík (stofnuð fyrir 1930) hafi framleitt
stungulyf þegar leið á fjórða tug 20. aldar. A
ámnum við upphaf síðari heimsstyrjaldar voru
vítamínstungulyf (B- og C-vítamín) mest áberandi
í stungulyfjaframleiðslu þeirra allra.54
í Reykjavíkurapóteki hafði á þessum árum
verið innréttað herbergi sérstaklega fyrir stungu-
lyfjaframleiðslu og þar var upphaflega „ampúllu-
vélin", sem sýnd er á mynd 10.54 Á árunum
1954-1955 innréttaði Þorsteinn fjórðu hæð húss
apóteksins til lyfjaframleiðslu og þar á meðal
til framleiðslu á stungulyfjum.55 Framleiðsla á
stungulyfjum í Reykjavíkurapóteki var allstór í
sniðum fram eftir árum. Alls voru framleiddar
milli 60 og 70 tegundir af stungulyfjum og haft
í birgðum þegar mest var. Þar að auki voru
framleidd stungulyf samkvæmt beiðni lækna
(„ex tempore"). Auk B- og C-vítamína voru þar
framleidd sæft vatn og saltvatn og stungulyf með
cýankóbalamíni (B 12), prókaíni, morfíni, petidíni
og teófyllamíni svo nokkur séu nefnd. Þessari
framleiðslu lauk um 1990 og hafði árin á undan
verið lítil og fyrst og fremst í kennsluskyni.56
LÆKNAblaðið 2011/97 171