Læknablaðið - 15.03.2011, Blaðsíða 48

U M R Æ Ð U R
B Ö R N M E Ð
0 G FRÉTTIR
A D H D
Börn með ADHD eru fórnarlömb fordóma
„Okkur þótti umræðan fremur villandi á málþinginu á Læknadögum
um ADHD fullorðinna," segir hópur starfandi barna- og ung-
lingageðlækna á barna- og unglingageðdeild Landspítalans. Þau
segjast ósátt við að blandað sé saman í umræðunni greiningu og
meðferð fyrir börn með ADHD og fullorðna þar sem þróun aðferða
við greiningu og meðferð fyrir síðarnefnda hópinn virðist komin
mun skemmra á veg. „Hjá börnum og unglingum er reynslan og
þekkingin orðin mun meiri og greiningaraðferðirnar löngu staðlaðar
og viðurkenndar," segja þau.
Viðmælendur Læknablaðsins um þetta efni eru
bama- og unglingageðlæknarnir Gísli Baldursson,
Bertrand Lauth, Helgi Garðar Garðarsson, Dag-
björg Sigurðardóttir og Guðrún Bryndís Guð-
mundsdóttir.
„Það sem við erum fyrst og fremst ósátt við er
hvað umræðan virðist vera hlaðin fordómum og
kom það nokkuð skýrt fram á málþinginu. Þar var
öllu blandað saman, meðferð og greiningu ADHD
fyrir börn og fullorðna, misnotkun ákveðinna lyfja
og jafnvel gefið í skyn að lyf sem ávísað er til bama
og unglinga endi á svörtum markaði í höndum
fíkla. Slíkt heyrir til svo mikilla undantekninga að
fráleitt er að gera það að aðalatriði í svo alvarlegu
máli sem þessi umræða er.
Greiningarleiðbeiningar fyrir börn og unglinga
með ADHD hafa nú þegar verið gerðar og
eru settar fram á skilmerkilegan hátt á vef
landlæknisembættisins. Það er engin ástæða til að
breyta þeim eða endurskoða. Hins vegar er verið
að endurskoða sömu leiðbeiningar fyrir fullorðna
og maður getur spurt sig hvort ekki sé full ástæða
til þess. Það em mörg börn á Islandi sem hafa
fengið ADHD greiningu en aðgengi að greiningu
hér á landi hefur verið betra en víða annars staðar
í löndunum í kringum okkur. Við stöndum okkur
vel í þessum efnum og það er því ósanngjarnt
gagnvart okkur, börnunum og foreldrum þeirra
að setja fram í hálfkæringi, eins og gert var á
málþinginu, að ADHD sé í mörgum tilvikum
óþekkt og ærsl; kennarar heimti greiningu á
uppivöðslusama drengi sem fái einfaldlega ekki
útrás fyrir hreyfiþörf sína í skólanum. Þetta
lýsir slíkri vanþekkingu að við furðum okkur
á að læknar skuli láta slík ummæli frá sér fara.
Greiningarferli fyrir ADHD er viðamikið, viðtöl em
tekin við foreldra og barnið, ýmissa sálfræðilegra
prófa hjá bami er krafist, fjölskylduaðstæður og
fjölskyldusaga em skoðaðar ásamt gengi barnsins
í skóla. Að loknu greiningarferli eru langflestir
Havar foreldrar frekar tregir til að setja börn sín á lyf og
Sigurjónsson spyrja yfirleitt ítarlega um hvort ekki séu aðrir
meðferðarmöguleikar í boði en lyfjagjöf áður en
þeir fallast á slíka meðferð."
Vilja sjá fjölbreyttari úrræði
Hópurinn hefur áhyggjur af því að dregið hefur úr
stuðningsúrræðum innan skólanna fyrir börn með
hegðunar- og þroskafrávik.
„Það væri mjög gott ef hægt væri að bjóða
börnum og foreldrum annars konar meðferð og
stuðning til viðbótar við, eða í mörgum tilvikum í
staðinn fyrir lyfjameðferð við ADHD. Þar stendur
hnífurinn í kúnni og mótsagnirnar í málflutningi
heilbrigðis- og skólayfirvalda eru æpandi. Annars
vegar er talað um ofnotkun lyfja við ADHD og hins
vegar em fjárveitingar til annars konar meðferðar
við ADHD af skornum skammti. Við myndum vilja
sjá betra aðgengi að öðmm meðferðarúrræðum en
lyfjagjöf. Stórum hluta af tíma bama er eytt innan
veggja skólanna og því er mikii þörf á fjölbreyttari
stuðnings- og meðferðarúrræðum fyrir þessi
börn á þeim vettvangi. Lyfjameðferð getur verið
gagnleg en er ekki alltaf nauðsynleg, sérstaklega
þegar um vægari einkenni er að ræða. En skortur
á öðrum úrræðum getur leitt til þess að börnin
eru sett á lyf. Önnur úrræði skólakerfisins, svo
sem stuðningskennsla og kennsla við minna
krefjandi aðstæður en em í skólastofunni, eru
alltof fá. Þar er sífellt borið við peningaleysi.
Við þetta bætist svo sú þróun í skólakerfinu að
stækka bekkjadeildir með því að sameina bekki
og kenna í stærri einingum þar sem áreitið verður
sjálfkrafa mun meira og truflun af börnum með
þroskafrávik enn meiri, þar sem þau ráða illa við
slíkar aðstæður. Okkar skilaboð til heilbrigðis- og
skólayfirvalda em að lyfjameðferð við ADHD
er í mörgum tilvikum nauðsynleg, en ekki alltaf
og er ekki alltaf eina nauðsynlega meðferðin.
Ymis sálfræðileg nálgun vegna ADHD þyrfti
að vera aðgengilegri í nærumhverfi bamanna, í
það minnsta að vera raunhæfur möguleiki fyrir
þennan hóp barna, ekki síst vegna fylgiraskana
sem oftast eru til staðar. I dag er raunveruleikinn
sá að kostnaður stendur oft í vegi fyrir því að
foreldrar geti nýtt sér aðra þjónustu þar sem
yfirvöld greiða ekki niður meðferð af slíku tagi.
Fæstir foreldrar hafa ráð á sálfræðimeðferð fyrir
böm sín hjá sálfræðingum á stofu þar sem eitt
viðtal kostar 8000-10.000 krónur. Það hefur verið
reynt að mæta þessari þörf með því að ráða
sálfræðinga inn á heilsugæslu en sú þjónusta er
skammt á veg komin, miðað við þá þörf sem við
1 80 LÆKNAblaðið 2011/97